الحمدلله رب العالمین و صلیّ الله علی سیدنا و نبینا محمد و علی اهل بیته
الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی.
دو جلسه راجع به این آیه صحبت کردم ولی راجع به این آیه حرفهای زیادی هست باز هم نکاتی را عرض کنم توی این بیست و هفت هشت دقیقه، خدا را شکر که ما را سر سفره قرآن نشاند. «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَالْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» النحل/125 دعوت کن به راه خدا، کسی که به راه خدا آمد دیگران را هم به راه خدا دعوت میکند حداقل به ما گفتهاند که اذان و اقامه بگو که مستحب است و در اذان شما میگویی(حیّ علی الصلاه) بشتاب در راه نماز بشتاب دعوت است اگر کسی مردم را به راه حق دعوت کند بهترین مردم کره زمین است اِه! بله.
1- ارزش دعوت مردم به راه خدا
اگر یک پدری، استاد دانشگاهی، طلبهای، هر کس یک کسی را دعوت به خیر کند بهترین فرد کره زمین اینست بدلیل این آیه قرآن میفرماید «وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعَا إِلَى اللَّهِ» فصلت/33 اگر دعوت کردی به راه خدا کی از تو بهتر است؟ اگر کسی با قلمش مردم را به راه خدا دعوت کرد با هنر و فیلمش مردم را به راه خدا دعوت کرد با رفتارش که از همه مهمتر است با سخنرانیاش، با چیزی که مینویسد با هر کاری یعنی اگر کسی به هر طریقی مردم را به راه خدا دعوت کند این بهترین مردم کره زمین است بدلیل این آیه، پس اینجا میگوید دعوت کن این آیه میگوید بهترین مردم روی کره زمین تو هستی نگو بابا به ما چه کسی که به ما پول نداده ما ماموریتی نداریم اول که به شما ماموریت دادهاند ماموریت تو اینست «ادْعُ» خدا به تو ماموریت داده، بعد پول چیه؟ خدا به تو مدال داده، ماموریت نداری؟ «ادْعُ» این ماموریت است، مفت؟ نه خیر مفت نیست دریافت بالاترین مقامها از خدا پس کسی نگوید ما ماموریت نداریم پول هم توی آن نیست.
گفتیم مردم سه دسته هستند خواص را با حکمت، عموم را با موعظه، مخالف را با جدال، یعنی هر پیچی با یک آچاری باز میشود، (یک صلوات بفرستید). مسئلهای که باید مواظب باشیم اینست که موعظه حسن چیه؟
2- تناسب موعظه با زمان و مکان و مخاطب
حدیث داریم(خیر الکلام ما لا یمل و لا یقل) بهترین کلام اینست که. . . قدیمیها میگفتند مفت و مفید و مختصر، تریاکیها یک اصطلاحی دارند، البته من بحمدلله سیگاری هم نیستم ولی اصطلاح تریاکیها را شنیدهام که میگویند کم و تیز و چسپان، کلام اینست که ملال آور نباشد چون حرف چند دقیقه اول آدم دل میدهد چند دقیقه دوم آدم دل نمیدهد خسته میشود گوش میدهد چند دقیقه سوم نه گوش میدهد نه دل فقط نگاه میکند قیافهاش هم اینطوری است نگاه کنید به قیافه من. . . آدمی که دل میدهد همچین است. . . میخواهد حرف را توی آسمان بقاپد خسته که میشود دل نمیدهد گوش میدهد آدمی که گوش میدهد قیافهاش همچین میشود. . . دقیقههای بعد که دیگر نه دل میدهد نه گوش میدهد فقط نگاه میکند همچین میشود. . . (رمز اینکه ما در سال دهها و صدها میلیارد پولمان توی آموزش و پرورش آتش میگیرد اینست که گاه وقتها صبح که بچه صبحانه خورده خواب کرده تازه نفس است از ساعت هشت تا یازده نقاشی و ورزش و خطاطی از این کارهایی که نیاز به مخ ندارد ساعت یازده که گرسنه شده و خسته شده آنوقت برایش ریاضی میگذاریم قطعاً این بچه در ریاضی تجدید میشود سالی دهها میلیارد تومان پول جمهوری اسلامی آتش میگیرد بخاطر اینکه برنامه ریزها باید دقت کنند که چه ساعتی چه برنامهای، این خیلی مهم است تلویزیون هم همینطور است یکبار یک برنامـﺔ مفیدی را تلویزیون پخش آنرا انداخت وقت بدی من به تلویزیون گفتم زمان رضا شاه شما میدانید که ایران چقدر جمعیت داشته؟ گفت نه، گفتم حالا تخمین بزن ده میلیون از هر ده نفر فرض کنید که یک نفر برای مسجد، پس زمان رضا شاه اگر ایران ده میلیون جمعیت داشته یک میلیون آن مسجدی بودهاند رضا شاه همـﺔ مسجدها را بست همـﺔ مسجدها را که بست یک میلیون نرفتند مسجد شما که برنامه را از این ساعت میگذاری یک وقت بدی یک میلیون بیننده کم میشود یعنی میشوی رضا شاه خودت هم فکر میکنی که حزب اللهی هستی یعنی گاهی انسان با یک امضاء از ابوذر میشود رضا شاه) خیلی باید حواسمان را جمع کنیم چه زمانی چه بحثی، شکم که گرسنه است امام میگوید یک ساعت دعا بخوان شکم تو که سیر شد میگوید دعای افتتاح بخوان دعای افتتاح هم یک ربع طول میکشد چون دو تا چیز را آدم که خورد میافتد یکی گلوله یکی افطاری بعد از افطاری هم آدم بی حال است بعد میگوید چند ساعت بخواب، سحر که بیدار شدی دعای ابوحمزه بخوان ما سیصدوپنجاه رقم نماز مستحبی داریم هر نمازی یک فرمولی دارد نماز حضرت زهرا غیر از نماز امام زمان است نماز امام زمان غیر از نماز موسی بن جعفر است نماز موسی بن جعفر غیر از نماز جعفر طیار است آن غیر از نماز شب است نماز شب هم غیر از نماز حاجت است اینکه انسان بداند چه زمانی چی بگوید، با چه تن صدایی حرف بزند.
3- موعظه تدریجی، ولی تکراری
2- تدریجی حرف بزن، گاهی وقتها یک کسی را به رگبار میبندیم تو که همچین کردی همچین کردی بابا این پوکید، قرآن میفرماید ما قرآن را آیه آیه نازل کردیم درست است که همه قرآن شب قدر بر پیغمبر نازل شد اما تکه تکه مثل کارتون قندی که میآورند میگذارند توی خانه بعد آن صاحبخانه قندان قندان میآورد توی اتاق یکمرتبه همه قرآن تمامش بر قلب پیغمبر نازل شد بعد قندان قندان در مدت بیست و سه سال «لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُکْثٍ» الإسراء/106 یعنی اگر میخواهید موعظه کنید آرام آرام امروز بس است فعلا نماز را درست کنید بعد از یک مدتی بروید سراغ قمارش بعد از یک مدت بروید سراغ ربا خوردنش یک ذره یک ذره یک کسی که ده تا مرض دارد وقتی او را میآورند که. . . اولویت را در نظر بگیرید.
تکرار هم باید باشد ممکن است یک دفعه انسان با یک چیزی بالغ نمیشود. . . من یک بحث تکرار دارم توی تلویزیون به نظرم گفتهام از من میپرسند چرا بعضی آیات قرآن تکرار است اصلا حیات ما با تکرار است اگر نفس ما تکرار نباشد ما میمیریم اگر خورشید تکرار نشود خرما نمیرسد جریان خون در قلب تکرار است با یکبار مرگ بر شاه که شاه نمیرود با یکبار مرگ بر آمریکا که آمریکا تحقیر نمیشود. همه دنیا سالگرد انقلابشان را جشن میگیرند اصلا تکرار لازم و واجب است گاهی آدم باید حرفی را تکرار کند هم باید تکرار بشود باید تکرار حساب شده باشد.
4- ظرفیت علم، مقدم بر خود علم است
مسئله دیگر اینکه روایت داریم به آدمهای نااهل حکمت نیاموزید آدمهای نااهل وقتی حکمت یاد گرفتند مثل دزدی است که به او چراغ بدهی افراد ظرفیت ندارند خدا در قرآن به پیغمبرش میگوید «زِدْنِی عِلْمًا» طه/114 که اکثر مردم اشتباه معنا میکنند اکثر مردم ایران معنا میکنند: خدایا علم مرا زیاد کن معنایش این نیست اگر میخواست بگوید علم من را زیاد کن میگفت(رب زد علمی) گفته «زِدْنِی» خودم را زیاد کن نمیگوید نفت من را زیاد کن میگوید قیف را بزرگ کن چون اگر علم به دست آدمی باشد که ظرفیت ندارد دو تا کلمه یاد گرفته بدمستی میکند ولذا هر چه را خواستیم اول باید ظرف آنرا بخواهیم، خدایا ظرفیت مال به من بده اگر کسی ظرفیت پست نداشته باشد بد مستی میکند آدم بی ظرفیت پول پیدا کرده بد مستی میکند آدم بی ظرفیت. . . ظرفیت مهم است.
«لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ» إبراهیم/7 شاعر اینرا بد فهمیده که میگوید شکر نعمت نعمتت افزون کند این آیه اینرا نمیگوید نگفته(لئن شکرتم لازیدن نعمتکم) میگوید «لَأَزِیدَنَّکُمْ» خودت بزرگ میشوی نه یعنی اینکه اگر هزار تومان داری بگویی الحمدلله میشود دو هزار تومان ممکن است هزار تومانت همان هزار تومان باشد هزار تومانی که یاد خدا بودی خودت را وصل به خدا کرده نه یعنی پولت زیاد شده اینها فرمول دارد. هر چه از خدا بخوهیم ظرفیت. . . بعضیها حالا یکبار با شوهرش رفته خارج دو روز توی یک کشوری بوده حالا به هر دلیلی سفیر بوده خانم سفیر بوده دانشجو بوده به هر دلیلی، هر جا این خانم مینشیند میگوید زمانی که ما اتریش بودیم قندهایشان را اینطور میشکستند چایهای فرانسه سرش خالی است اُه اُه اُه! بعضی ماشینها که قراضه است پشتش مینویسد بر چشم بد لعنت میگویند هر میمونی زشتتر است بازیاش بیشتر است این ماشین قراضهها مینویسند بر چشم بد لعنت آدم خندهاش میگیرد اینها ظرفیت ندارد ماشین پیدا کرده ظرفیت ندارد. . . اینهایی که سر موتورشان را بلند میکنند این پیداست که تازه سوار موتور شده تازه توی بانک حساب باز کرده سبزی هم میخرد چک میکشد تازه ساعت مچی زده هر دقیقهای همچین میکند تا النگو خرید آستینش را کوتاه میکند تا النگویش را ببینند وقتی هم که توی جلسه مینشیند همچین مینشیند اینها ظرفیت ندارند یعنی ظرفیت النگو ندارد ظرفیت موتور ندارد ظرفیت پول و حساب ندارد تمام این اطوارهایی که افراد در میآوردند به هر قیافهای این پیداست که یک مشکلی دارد این قیف تنگ است نفت روی آن ریختهاند این سر میرود.
یک کسی یازده تا کتاب داشت گذاشته بود تاقچه اسم یازده تا را نوشته بود زده بود اینطرف اتاق مثلا یک کتاب میخواست بلند میشود میرفت اینطرف اتاق میگفت کتاب شماره هفتم آنوقت میآمد اینطرف برمی داشت این مشکل دارد. ظرفیت خیلی مهم است که خدا انشاءالله به انسان ظرفیت بدهد «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ»النحل/125 آنوقت حدیث داریم که امام میفرماید(لا تحدث الجهال الحکمـ?) به افراد جاهل حکمت نیاموزید ظرفیت ندارند.
5- توجه به آمادگی مخاطب در موعظه
(إن للقلوب شهو? و اقبالاً و ادبارا فأتوها من قبل شهوتها و اقبالها) دل گاهی رو میآورد گاهی پشت میکند میگوید وقتی دل رو میآورد شما از آنطرف وارد شوید مثلاً بچه چی دوست دارد؟ قصه، بزرگها هم قصه را دوست دارند همین قرآن عزیز که کتاب حکیم است در عین حال دویست و شصت و هشت تا قصه توی آن هست چون انسان قصه را دوست دارد انسان به سمت قصه رو میآورد میگوید نگاه کن ببین کی آماده هستی آن زمانی که دل آماده باشد. . . گاهی وقتها باید با عمل. . . یک آقایی را بردند برای نماز میت گفت مرده زن است یا مرد؟ گفتند مرد است گفت اگر مرد است صورتش را باز کنید گفتند باشد کفن را باز کردند صورت مرده پیدا شد گفت آقا تشریف بیاورید ببینید چشمها بسته شده تا چشمتان باز است خیانت نکنید حدیث داریم اگر به ناموس مردم خیانت کردی مردم به ناموس تو خیانت میکنند ببینید زبان دیگر کار نمیکند تا زبانتان باز است حرف بد نزنید تمام اینها که تشیع جنازه آمده بودند و به این علاقه داشتند و از بستگانش بودند پدرشان بوده برادرشان بوده عموشان بوده و این خیلی هیجانی هستند اشک میریزند و گوش میدهند گاهی وقتها پنج دقیقه سخنرانی اثرش از یک دهه سخنرانی بیشتر است باید ببینیم زمینه چیه؟ از طرفی هم میبینی کسی داماد شد میرود پیش عروس میگوید توحید یعنی چه؟ نبوت یعنی چه؟ امامت یعنی چه؟ عروس بلند شد و رفت گفت نفهمیدم شب اول عروسیمان است یا شب اول قبرمان، یعنی گاهی دل آمادگی دارد گاهی دل آمادگی ندارد حدیث داریم. . . این هنر میخواهد.
دعوت کن به راه خدا به حکمت خیلی حدیثها حکیمانه است اما نباید به این گفت مثل شکر اگر شکر را بریزیم توی حلق طرف خفه میشود این باید قبلش آب و آبلیمو و یخ باشد وگرنه همینطور بگویی آقا بنشین حدیث بخوانم بابا الان این آمادگی ندارد حدیث داریم ببین دل گرایش دارد یا دل گرایش ندارد.
(إن للقلوب شهو?) دل هم یک شهوتی دارد(اقبالاً) گاهی رو میکند حرف را روی هوا میگیرد(وادبارا) گاهی حرف را پس میزند وقتی حرف را میگیرد آنوقت نصیحت کن وقتی معلم نمره بیست داد به شاگردش زیر نمره بیست نصیحت کند به شاگردش نصیحت میگیرد آنوقتی که عیدی میدهی به بچه هر چه بگویی میگوید چشم آنوقتی که آدم برای دخترش گوشواره میخرد. . . این ظرفیت میخواهد و سلیقه میخواهد.
6- بیان تاریخ گذشتگان در موعظه
گاهی موعظه از راه تاریخ است «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ مَرْیَمَ» مریم/16 پیغمبر قصـﺔ مریم را بگو «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِبْرَاهِیمَ» مریم/41 «وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ مُوسَى» مریم/51 یعنی یکی از راههای حکمت و موعظه آشنایی با تاریخ دیگران است در بهشت میگویند «وَهُدُوا إِلَى الطَّیِّبِ مِنْ الْقَوْلِ» الحج/24 طیب یعنی دلپسند، به حرفهای دلپسند هدایت میشوند حرفی که میزنیم دلپسند باشد بنده اگر توی شهر شما مثل بزنم از خیابان شهر شما مثل بزنم برایتان جاذبه دارد اما اگر از یک شهر دیگر بگویم نمیدانید کجا میگویم. من به دوستانم میگویم وقتی میخواهید تفسیر قرآن بگویید از آیاتی بگوئیم که تفسیر. . . وقتی میخواهید چیزی را معنا کنید همین چیزی که توی ذهن مردم هست «إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ» الأحزاب/56 را تفسیر کنید که همه شنیدهاند(انجز انجز انجز وعده نصر نصر نصر عبد) بیست و پنج سال است خواندهایم انجز وحد یعنی چه؟ یعنی از راهی که. . . یکوقت ساختمان پیش ساخته است شما تا رسیدی گچ میکنی یکوقت یکی از آجرهایش پیداست هیچی نمیشود کرد یعنی ببینید وقتی موعظه میکنید طرف با کی رفیق است گاهی زنها میآیند میگویند آقا شوهرمان نماز نمیخواند چه کنم؟ پسرم نماز نمیخواند چه کنم؟ مرد میآید میگوید زنم نماز نمیخواند چه کنم؟ من نسخهای که میدهم اینست که میگویم ببین پسرت به کی علاقه دارد؟ ممکن است علاقه به فلان فوتبالیست دارد علاقه به فلان مدیر کل دارد علاقه به فلان استاد دارد ببین مرید هر کس هست به او بگو که او به پسرت بگوید چون ممکن است حرف دیگری را چون نمیپسندد. . . چون گاهی وقتها یک حرف از یک حلقوم اثر دارد همین حرف از حلقوم دیگر اثر ندارد ببینید کی میتواند اینرا تحت تاثیر قرار بدهد.
7- جلوگیری از سوء استفاده مخالفان از سخن و عمل ما
گاهی وقتها چیزی را که باید گفت نگو یک چیزی را باید به او گفت یکی از راههای حکیمانه اینست اگر میگوئیم این کار را نکن یک کار دیگر بگوئیم انجام بده. پیغمبر سخنرانی میکرد از پای منبر کسی گفت یا رسول الله(راعنا) یعنی مراعات ما را بکن یعنی یک خورده شمردهتر بگو روی منبر که نشستهای اینطرف و آنطرف را هم نگاه کن یعنی این بغلها را هم ببین چون آدم وقتی سخنرانی میکند معمولاً اینهایی که جلو نشستهاند را میبیند این بغلها فراموش میشوند(راعنا) مثل کوکو است هم میشود آنرا از سبزی درست کرد هم از سیب زمینی(راعنا) را هم میشود از(رعی) گرفت یعنی مراعات ما را بکن مواظب ما باش هم از(رعن) یعنی خر کردن احمق کردن، مسلمانها که گفتند(راعنا) مرادشان از(رعی) بود، یهودیها گفتند پیغمبر مسلمانها سخنرانی میکرد از پای منبر گفتند(راعنا) یعنی خرمان کن فوری آیه نازل شد «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا» این کلمه را نگو پس چی بگوئیم «وَقُولُوا انظُرْنَا» البقره/104(انظرنا) یعنی به ما نظر کن، چون این کلمه را دشمن سوء استفاده میکند.
من این آیه را برای قمه زنها گفتم یک منطقهای قمه میزدند گفتند آقا مراجع گفتهاند قمه اشکال ندارد گفتم الان اشکال دارد گفتند چطور؟ گفتم آن زمانی که قمه میزدی تلویزیونها و ماهوارهها توی دنیا نشان نمیدادند شما روی عشق امام حسین یک کاری میکردی کسی نمیفهمید الان تلویزیون اروپا قمه زدن بعضی از ایرانیها را نشان داده بعضی از کشورها حالا اسمشان توی ذهنم هست کدام کشور است دوازده بار قمه زدن نشان داده و بعد هم یک دکتر روانشناس نشسته گفته ایرانیها، اصولگراها، انقلابیها، حزب اللهیها، یک مرضی دارند روانی، خود آزاری خودزنی، این فیلم را نشان میدهد هی(راعنا) را تفسیر بد میکند همینطور که یک کلمه بد گفتند آیه نازل شد « لَا تَقُولُوا رَاعِنَا» الان هم چون قمه زدن شما را برمی دارند تحلیل کج روی آن میگذارند قمه نزنید سینه بزنید جور دیگری عزاداری بکنید. آن آیت الله آن فتوایی که داده شرایطش فرق میکند شاید در یک مواقعی صلوات فرستادن هم ممکن است گناه باشد الان بنده دارم سخنرانی میکنم شما میگویی(اللهم صل علی محمد وآل. . .) و حال آنکه این صلوات تو حرام است چون میخواهی منبر من را خراب کنی گاهی سبحان الله گفتن حرام است شما میآیی پهلوی من غیبت کسی را میکنی بعد میگویم عجب سبحان الله! سبحان الله یعنی باقیاش را هم بگو ببینم چیه؟ به الله اکبر و سبحان الله شما را کوک میکنم که باقیاش را بگویی اینجا سبحان الله ویتامین غیبت دارد اسمش سبحان الله میگویی باقیاش را بگو نمیشود گفت آقا من سبحان الله میگویم غلط کردی سبحان الله میگویی! (روز قیامت خیلی خبر است اینقدر قاریها هستند و مداحها و آخوندها، دامادها، تو عروس آوردی چرا مردم را از خواب بیدار کردی؟ میخواسته روضه بخوانی چرا بلندگو همسایهها را اذیت کرد؟ چرا باید خانههای کنار مسجد ارزان باشد؟ میگوید آقا حوصلهام نمیرسد بلندگوی اینجا ما را اذیت میکند یک اذان کافی است صدای بلندگو مردم آزاری حرام است ولو قرآن بخوانیم ولو حدیث بخوانیم.
موعظه باید یک جوری باشد که با حکمت باشد چه تعبیری به کار ببریم «هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَمَلَائِکَتُهُ» خدا و فرشتهها صلوات میفرستند برای چی «لِیُخْرِجَکُمْ مِنْ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ» الأحزاب/43 برای اینکه مردم را از ظلمات بسوی نور ببرند درود بر تو این کار را نکن از راه درود این کار را انجام نده. خیلی وظیفه سنگین است اصلاً نمیدانیم چه کردیم،) خیلی توی عبادتهایمان خلاف بود، توی خوبی هایمان بدی بود ولذا واقعش این است که همهمان سر کلاس بنشینیم و از یک طریق درس بگیریم که چه جوری حرف بزنیم چه جوری برخورد کنیم همسرداری، بچه داری، با شریک، با شاگرد، با مردم با دوست با دشمن، اینها همه فرمول دارد، فرمولهای دقیقی دارد، با همین چشمهای خودم دیدم کسانی که با برخورد مسلمان شدند آمارشان بیش از کسانی است که با استدلال مسلمان شدند الان مجله و تلویزیون و سخنرانی زیاد است اما آمار مسلمانها زیاد نمیشود آنکه مهم است برخوردها است هم من و هم همهمان از برخوردها و رفتارهایی که آگاهانه خلاف کردهایم باید عذرخواهی کنیم(استغفر الله ربی و اتوب الیه).
خدایا تو را به حق محمد و آل محمد خودت آن به آن ما را به راه مستقیم هدایت بفرما(الهی آمین).
کمتر از یک چشم به هم زدن ما را به خودمان واگذار نکن(الهی آمین).
کارهایی که خیال میکردیم خوب است ولی در دادگاه عدل قیامت خوب نبوده خیال میکردیم علم است ولی علم نبوده غرور بوده گاهی آدم یک لامپ را روشن میکند فکر میکند حیاط روشن شد نه آقا این لامپی که تو روشن کردی به خاطر همین لامپ دیگر ستارهها را ندیدی اگر لامپ را خاموش کنی کلی ستارههای آسمان را میبینی ولی بخاطر اینکه لامپ را روشن میکنی دیگر ستارهها را نمیبینی گاهی انسان یک مدرک میگیرد دو تا کلمه یاد میگیرد دیگر بسیاری از حقایق را چشم هایش نمیبیند خیلی مهم است دو تا کلمه خوانده دیگر بسیاری از کلمات را حالیاش نیست بخاطر اینکه هی نگاه به خودش میکند.
خدایا ما را از خود بینی، خود خواهی، خود محوری، نجات بده(الهی آمین).
والسلام علیکم و رحمه اللَّه و برکاته
