دعای مکارم الاخلاق – 22، طلب بخشش،عفو و مغفرت

«اللَّهُمَّ إِلَى مَغْفِرَتِکَ وَفَدْتُ، وَ إِلَى عَفْوِکَ قَصَدْتُ، وَ إِلَى تَجَاوُزِکَ اشْتَقْتُ، وَ بِفَضْلِکَ وَثِقْتُ» (صحیفه سجادیه،ص98)

در خدمت خواهران و برادران تأمین اجتماعی هستیم که قبل از شروع به بحث چند نکته که بر می‌گردد به مسایل اساسی تذکر دهم، که گر چه زیادی می‌دانند ممکن است بعضی توجه نداشته باشند.

1- تأمین اجتماعی با فرد برای بیماری و گرفتاری‌های دیگر قرارداد می‌بندد، از مراجع سؤال کنید آیا می‌شودبه جای انسان دیگر از دفترچه‌ها استفاده کند. اگر در قرارداد اولی آمدکه خودم استفاده کنم یا دیگری بله و الا اشکال دارد. این لقمه حرام می‌شود مواظب باشیم زندگی را با حرام مخلوط نکنیم.

2- موضوع: تفسیر دعای مکارم الاخلاق 22، طلب بخشش، عفو و مغفرت

من در لقمه حرام حساس هستم. امام حسین (ع) را لقمه حرام کشت. چون حضرت روز عاشورا چند بار آمد برای نصیحت کردن مردم ولی اثرنگذاشت فرمود: برای لقمه حرام است. امام صادق (ع) می‌فرماید: «کَسْبُ الْحَرَامِ یَبِینُ فِی الذُّرِّیَّهِ» (کافی، ج5،ص124)

مال حرام در نسل اثر می‌گذارد. یکی از مسایلی که تمام دکترهای روانشناس غیر از روانشناسان مسلمان , غفلت کرده‌اند این است که لقمه حرام در تربیت اثر می‌گذارد. تمام امور را فکر کرده‌اند غیر از لقمه حرام. و این مخصوص دین اسلام است که تأکید کرده در امور تربیتی بایددرباره لقمه حرام فکر کرد. اگر هواپیما همه چیز ش آماده و بدون عیب است از خلبان و دیگر مسایل آن ولی اگر به جای بنزین گازوئیل ریخته اندپرواز نخواهد کرد.

پس مسایل امور تربیتی به اضافه لقمه حرام مؤثر خواهد بود.

اصحاب کهف بعد از بیداری برای تهیه غذا گفتند: «أَزْکى‌ طَعاما» (کهف/19) طعام پاک. مورد دیگر تذکر این است که نرخ پرداختی به کارگر را برای دادن بیمه کمتر، کمتر اعلام می‌کند. دروغ نوشتن با دروغ گفتن هر دو گناه کبیره است.

چرا زندگی بر اساس دروغ، خداوند گاهی قهر می‌کند. خشکسالی می‌شود تمام این تیز بازی‌ها از بین می‌رود و تمام لقمه‌های حرام با یک تصادف و داماد بد و پسر بد و خرابی وسیل از بین می‌رود کسی از حرام به جایی نرسید.

خداوندی که به سوسکها و مور وملخ روزی می‌دهد با اینکه عقل بشر را ندارد ولی انسان عاقل چرا دوز و کلک به کار ببرد. این مطلب برای عموم خواهران و برادران است.

بیمه و یا تأمین اجتماعی مثلاً 300 میلیون خرج دارو می‌کند همانطور که صدقه دفع بلا از فرد می‌کند صدقه از طرف تأمین اجتماعی هم دفع بلا از افراد تحت پوشش آن می‌کند.

بیاییم و از طرف تأمین اجتماعی هزار دختر بی بضاعت را جهیزیه بدهیم و از خداوند بخواهیم بلا را از افراد تحت پوشش دفع کند. از 300 میلیارد 100 میلیارد راخرج دختران فقیر در مقابل خداوند دفع بلا کند. بیمه هم همینطور است. صدقه جزیی دفع بلای جزیی و کلان از کلان می‌کند. فکری کنیم شاید طرح خوبی باشد.

بحث اصلی ما مدتی است درباره شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق است که رسیدیم به این جمله که: «اللَّهُمَّ إِلَى مَغْفِرَتِکَ وَفَدْتُ، وَ إِلَى عَفْوِکَ قَصَدْتُ، وَ إِلَى تَجَاوُزِکَ اشْتَقْتُ، وَ بِفَضْلِکَ وَثِقْتُ» (صحیفه سجادیه،ص98)

«وفود»: یعنی رفتن به نزد شخصیت مهم برای کار مهم. در حرم پیامبر (ص) و مسجد النبی ستون و استوانه‌ای است به نام «استوانه الوفود» مهمانهایی که می‌خواستند خدمت آن حضرت برسند کنار این ستون به انتظار می‌نشستند. پس یعنی خدایا من به سوی مغفرت تو بار انداخته‌ام. بعد می‌فرماید: «وَ لَیْسَ عِنْدِی مَا یُوجِبُ لِی مَغْفِرَتَکَ» (صحیفه سجادیه،ص98) من چیزی برای استحقاق بخشش ندارم. خود به بزرگی و بزرگواری مرا ببخش. گل علادتهاب ما نماز است آنهم با حواس پرت و آنهم با نرخی کم به ساعتی سیصد وچهارصد تومان، یک ربع آن می‌شود صد و پنجاه تومان نرخ نصف گرمک کل نمازهای ما پول نصف گرمک است. و یک سال نماز ما صد هزار تومان و ده سال نماز ما پول یک موتور هوندا چیزی نیست. برای یک دوربین عکاسی چقدر باید پول بدهیم خداوند دو دوربین(چشم)داده هر لحظه با آن عکس برداری می‌کنی نه عوض کردن فیلم دارد و هم عکس ساده و رنگی می‌گیرد وهم از دور و نزدیک و اتوماتیک تنظیم می‌کند و این نعمت بزرگی است.

دعا را فقط برای ماه رمضان نگذاریم سحر و اوقات دیگر دعا کنیم جالب است که می‌فرماید: من چیزی ندارم که مرا ببخشی خود با بزرگی مرا ببخش.

حدیث: بر هر نماز یک دعای مستجاب است. آنها که بلافاصله بعد از نماز حرکت می‌کنند و می‌گویند ما گرفتاری داریم به آن برسیم فکر می‌کنند نقش دعا در زندگی او کمتر از حرکت و فعالیت اوست دعا لازم نیست عربی باشد، فارسی و عمومی هم باشد. در نماز باران نداریم هر زمانی که باران نیامد بلکه زمانی که باران هست برای مناطقی که باران نیست بخوانیددعا نباید موسمی باشد که قرآن می‌فرماید: «فَإِذا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ» (عنکبوت/65) زمانی که سوار بر کشتی(و از طوفان و غرق شدن می‌ترسد)خدا را می‌خواند و زمانی که نجات پیدا کرد. (فراموش می‌کند و کفران) وقتی امام سجاد (ع) می‌فرماید من چیزی برای بخشش ندارم تکلیف ما روشن است.

بعد می‌فرماید: قصد به سوی عفو تو کرده‌ام، «وَ لَا فِی عَمَلِی مَا أَسْتَحِقُّ بِهِ عَفْوَک»(صحیفه سجادیه،ص98) در عمل من چیزی نیست که مستحق عفو تو باشم

سؤال: اینکه امامان (علیهم السلام) طلب عفو و مغفرت از خداوند می‌کنند مگر گناه کرده‌اند، مگر امام معصوم نیست، پس چرا در دعاها آن قدر استغفار می‌کند؟ جواب اول: گر چه تکراری است ولی با یک مثال می‌گویم اگر کسی با یک چراغ قوه وارد انبار و سالنی شود، چیزهای بزرگ بزرگ را خواهد دید، مثل کامیون، بشکه و. . . چون نور کم است ولی اگر نور قوی(مثل پروژکتور)داخل آوردی، حتی اشیاء کوچک را هم می‌بینی. حال اگر نور ایمان کم باشد گناهان کوچک را نمی‌بیند فقط اگر قتل و دزدی و گناه بزرگی کرده متوجه است، اما اگر نور ایمان زیاد شد، تمام خطاها و لغزشها و گناهان کوچک را هم توجه دارد. و توجه عمیق و حساس امامان حتی نسبت به کارهایی که گناه نیست ولی خود هم نسبت به آن راضی نیستند هم هست.

اگر نور ایمان قوی باشد حتی نسبت به اینکه یک دقیقه وقت دانش آموزان را تلف کند حساس می‌شودروی منبر به جای حرف حسابی، آبکی گفت و استاد دانشگاه و معلم و زن خانه دار شرایطی دارد اگر نبود باید حساس شود.

جواب دوم: اینکه آنها خود را در محضر خدا می‌بینند.

مثال: اگر یکی از ماها در منزل ده بار سرفه کنیم اهمیت نمی‌دهیم ولی اگر خود را پشت دوربین در حضور مردم دیدیم اگر سرفه‌ای کنیم گر چه بی اختیار بوده غذر خواهی می‌کنیم، مگر سرفه کردن گناه است؟ نه بلکه به خاطر احترام وجایگاهی است که گویند به نزد مردم دارد. لذا از چیزی که گناه نیست باز معذرت خواهی می‌شود.

مثال: در مجلسی می‌خواهد پاهای خود را دراز کند با این که این کار حرام نیست ولی به خاطر حریم و احترامی که برای حضار قائل است عذرخواهی کرده و اجازه می‌گیرد.

حدیث: امام صادق (ع) پیامبر (ص) روزی صد مرتبه استغفار می‌کردبا این که گناهی هم نداشت.

سؤال: کلید عفو و طلب بخشش چیست؟ آیا دعای کمیل و ندبه و زیارت است؟ جواب: راه و کلید این که خداوند ما را ببخشد این است که ما هم دیگران را ببخشیم و عفو کنیم قرآن می‌فرماید: «وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ» (نور/22) آیا دوست می‌دارید که خداوند شما را ببخشد، شما هم از دیگران بگذرید و ببخشید. دعایی است از امام سجاد (ع) که می‌فرماید: «فَاغْفِرْ لَهُ مَا أَلَمَّ بِهِ مِنِّی، وَ اعْفُ لَهُ» (صحیفه سجادیه،ص168) هرکسی به من ظلم کرده او را ببخش. «وَ عَوِّضْنِی مِنْ عَفْوِی عَنْهُمْ عَفْوَک» حال که من او را بخشیدم به عوض آن من را ببخش. قرآن می‌فرماید: «أَحْسِنْ کَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْک» (قصص/77) همانطور که خدا به تو نیکی کند به دیگران نیکی کن.

سؤال: همه جا عفو خوب است؟ جواب: خیر، ترحم بر پلنگ تیز دندان ستمکاری بر مستمندان بود.

در بعضی از جاها در مقابل افراد خشن باید خشن بود، فرق این است بین افراد جاهل یاافراد لجوج که باید با ملایمت برخورد کرد. ممکن است ایام فاطمیه مجلس عروسی بر پا کند از روی فهم و غرض و لجاجت نیست. پس فرق است بین کسی که می‌داند یا نه و دفعه اول است یا چندم، یا اصلاً گناه می‌داند یا این کار را بد نمی‌داند تا ترک کند.

رفتم برای سخنرانی در مکانی وقتی وارد مجلس شدم دیدم همه پاها را دراز کرده‌اند اگر در ایران این اتفاق بیفتد ما بدمی دانیم ولی متوجه شدم که آنها این کار را بد نمی‌دانند. و در کشور دیگر زمان سخنرانی دایره آوردند گفتم من آخوند هستم عروس که نمی‌برید.

بیشترین عدد مسلمانها هم در آن کشور است، گفتند خیر این علامت و نشانه احترام اینها به شما می‌باشد. پس ماگفتیم چه کار کنیم با این ریش و عمامه، این مسأله را یکجوری حل کنید.

گاهی چیزی فرهنگ می‌شود که نه حرامزادگی و نه شیطنت است و نه توهین به آداب و رسوم است گر چه به غلط، پس همه را نمی‌شود با یک خط کش متر کرد، در هر کجا یک چیزی میزان است. حدیث: «الْعَفْوُ یُفْسِدُ مِنَ اللَّئِیمِ بِقَدْرِ إِصْلَاحِهِ مِنَ الْکَرِیمِ» (بحارالأنوار،ج74،ص421) انسان لئیم اگر بخشیده شود جری می‌شود.

این جمله‌ای که امام می‌فرماید: «وَ لَیْسَ عِنْدِی» من عملی ندارم، اقرار به فقر ونداری به درگاه خداوند مهم است. توجه به یک مسأله مهم است، آداب مهمانی نزد ما چیست؟

 الف: چیزی ببریم

 ب: چیزی ببریم که او نداشته باشد

 ج: چیزی ببریم که او دوست داسته باشد

ممکن است یکی پوستین نداشته باشد ولی دوست هم نداشته باشد مثل پوستین بردن برای کسی که در بندرعباس زندگی می‌کند پوستین نمی‌خواهد(خنده حضار)و یا یک ساعت مچی ببریم که او دارد و احتیاج ندارد.

حال درب خانه خدا هم که می‌رویم:

 1- چیزی ببریم

 2- چیزی ببریم که خداوند نداشته باشد

 3- چیزی ببریم که خداوند دوست داشته باشد.

چیزی که خداوند ندارد و دوست دارد برای او ببریم، عجز و فقر و گریه و اظهار ذلت و عبودیت است.

گریه هم از نظر علمی و روانی و هم از نظر معنوی بار دارد.

حدیث: اگر می‌خواهی بفهمی علمی که داری مفید است یا نه، ببین اشک هم داری یا نه. «ثمره العلم العباده» (غررالحکم، ص64) نتیجه و ثمره علم (باید) عبودیت و بندگی باشد.

هر چه علم و آگاهی زیاد و در کنار آن بندگی و عبودیت زیاد شود، این علم مفید است، ادب و احترام به پدر و مادر ومردم. ولی اگر باز زیاد شد سواد کبر و غرور و باد دماغ زیاد شد، این علم و سواد حقیقی نیست.

سؤال: اینکه بگوییم خدایا! ما چیزی نداریم، پس نماز و عبادتهای ما چیست؟

جواب: الف: گاهی خیال می‌کند عبادت است و حال آنکه عبادت نیست مثل آقایی آمدند با دایره و تنبک مرا مجلس ببرند خیال می‌کند کار خوبی می‌کند.

بچه‌ای گریه می‌کرد، آدم بسیار زشتی او را بغل کرده و هر چه نوازش می‌کرد به خیال خود به او محبت می‌کرد او بیشترناراحتی و گریه می‌کرد، یکی گفت شما بچه را اگر به زمین گذاشته و رها کنید خود ساکت می‌شود.

خیلی وقتها عبادت ما به خیال است و عبادت نیست، محرم با عزاداری ترافیک ایجاد می‌کند. این عبادت است؟

آنقدر ما زحمت کشیدیم برای نماز خیابان و پارک، که هر کسی برای تفریح به پارک می‌رود نماز هم بخواند و خجالت نکشد، و همانطور که با دیگران حرف می‌زند، راحت با خدای خود هم حرف بزند و بعد هم تخمه بشکن. آمدند نمازجماعت‌هایی را در پارک اقامه کردند که تفریح را هم از بین بردند ما گفتیم نماز فدای بستنی نشود نگاه هم بکنند چطورنگاه برای تخمه شکستن عیب ندارد و برای نماز عیب دارد، با خانم حرف زدن عیب نیست و با خدا عیب است. در اندونزی می‌رفتم پاساژ بزرگی بود، خانمی وارد شد و نگاه به ساعتش کرد و سجاده انداخت و شروع به نماز کرد، من به خودم گفتم قرائتی! تو مردانگی داری در یکی از پاساژهای تهران چنین کنی با آنهمه ادعا که داری، هر چه فکر کردم دیدم اراده او از من قویتر است، و چند دقیقه‌ای به نماز او نگاه کرده و حسرت خوردم، البته در ایران هم چنین زنانی هستند.

زمانی قصه‌ای را از دختر یازده ساله‌ای گفته‌ام نمی‌دانم چه زمانی و کجا، دختری به ستاد اقامه نماز نامه‌ای نوشته که من با پدر و مادر به مسافرت می‌رفتم نزدیک غروب آفتاب یادم آمد که نماز نخوانده‌ام به پدرم گفتم، گفت چه کارکنیم، تصمیم گرفتم با همان سطلهای کوچکی که در ماشین گذاشته‌اند استفاده کرده وضو بگیرم و روی صندلی نمازبخوانم پدرم برای اینکه راننده ناراحت نشود نهی می‌کرد من قول دادم که باعث اذیت و ناراحتی نشوم. راننده حرکات من را از آیینه دید سؤال کرد گفتیم داستان را. راننده ماشین را کنار جاده پارک کرد و گفت به احترام این دختر که نمازش را بجای آورد. عده‌ای از مردان و زنان هم زمانی که ماجرا را متوجه شدند اظهار کردند که ما هم نماز نخوانده و دنبال موقعیتی بودیم. همه شروع کردند از این دختر تعریف کردن.

در قرآن داریم انسانهایی که برای خدا کار می‌کنند مهرشان به دلها می‌آید.(این دختر می‌گوید) نماز من باعث نمازخواندن و توجه عده زیادی به نماز و خدا شد واین شیرین ترین نمازی است که در عمرم خوانده‌ام. قرآن هم می‌فرماید: امام فقط رهبر انقلاب نیست بلکه «وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ إِماماً» (فرقان/74) یعنی یک دختر 13 ساله هم می‌تواندبرای دیگران امام شود و یک کارمند در منطقه کاری، امام تنها کسی نیست که کودتا کرده و شاه را بردارد. او امام درجه یک است. شما اگر سه سیگاری را ترک دادی امام هستی. در مصرف می‌توانیم صرفه جویی کرده و کمتر مصرف کنیم. می گویی ما گناه نکرده‌ایم چقدر نانواها نان را بد پخته و یاما بد مصرف و اسراف کرده‌ایم. می خواهیم خشک سالی نشود.

دانیال قایقی کرایه کرده و به جای پول نان داد، صاحب قایق نان را به دور انداخت یعنی ارزش ندارد، قحطی شد. از یک پزشک شنیدم که مصرف دارو در ایران به اندازه مصرف دارو در چین است. کشور 60 میلیونی به اندازه کشور یک میلیاردی دارو مصرف می‌کند و این اسراف نیست.

حدیث: «الدواء کالصابون» (شرح‌نهج‌البلاغه،ج20،ص300) دواء مثل صابون است. (صابون لباس را تمیز ولی استحکام لباس را هم کم می‌کند. لباسی راکه با مایع شستی دیگر از نظر استحکام لباس اولی نیست.

حدیث: تا می‌توانید درد را تحمل کرده و دارو مصرف نکنید. خیلی اسراف کرده‌ایم در برنج و آب، اگر در وضو بیش از یک لیوان آب مصرف کنیم اسراف است. امام خمینی(ره): اسراف از گناهان کبیره است.

و انسان با گناه کبیره فاسق می‌شود. و بااین توجه وسواسی‌ها در قیامت چه جواب خواهند داد وسواسی نمی‌فهد چه کار می‌کند (در عمل) به پیامبر (ص) می‌گوید دروغگو، چون حضرت می‌فرماید پاک شد و او می‌گوید پاک نشد. صد و بیست و چهار هزار پیامبر می‌گویند پاک شد و وسواسی می‌گوید نه و این خطرناک است. وسواسی به عقیده خود عمل نکند بگوید دو رکعت نماز می‌خوانم با لباس نجس به گردن این شیخ قرائتی «الله اکبر» این کار شیطان است. وسوسه در آب هست، در خانواده هم هست به چه کسی تلفن کردی؟ کجا بودی؟ چرا تجسس و سوء ظن و بدبینی، پس وسواسی در موارد مختلف ظهور دارد. و اسراف در عمر که قرآن می‌فرماید: اسرفوا علی انفسهم: اسراف در جان خود. ما در اسلام تعطیلی نداریم. یک آیه داریم برای نماز جمعه که می‌فرماید کار را تعطیل کنید «وَ ذَرُوا الْبَیْع» (جمعه/9) داد و ستد را برای نماز جمعه رها کن، «فَاسْعَوْا إِلى‌ ذِکْرِ اللَّهِ» بشتابید برای ذکر و نماز. بعد می‌فرماید: «فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاهُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهَ» (جمعه/10) پس زمانی که نماز جمعه به پایان رسید در زمین برای کسب و کار و رسیدن به فضل الهی پخش شوید.

در حوزه‌های علمیه هم که پنجشنبه‌ها تعطیل است و من دراین ایام سی، چهل سخنرانی در حوزه‌های علمیه داشته‌ام نفهمیدم چه دلیلی دارد، در قم و مشهد و جاهای دیگر. تازه جمعه هم که تعطیل است باید برنامه ریزی داشته باشد، برای نماز جمعه، غسل جمعه، دید و بازدید و عیادت و. . . . پس چیزی به نام تعطیلی نداریم بلکه نوع کار عوض می‌شود. قرآن می‌فرماید: فاذا فرغت فانصب: زمانی که از کار فارغ شدید باز به سوی پروردگار روی آورید. کار است رنگ آن عوض می‌شود. اسراف در عمر بیست میلیون دانش آموز دو ماه تعطیل باز برای تعطیلی تابستان که برای تفریح و مسافرت و جبران کمبود درسی است می‌شود برنامه ریزی کرد. و همچنین حدود یک میلیون دانشجو چند ماه تعطیل و چندین هزار طلبه جوان دو ماه تعطیلی، این حجه الاسلام و لیسانس‌ها که سواد نشد. اقرار کنیم به درگاه خداوند، از کجا معلوم که عبادت‌های ما قبول شده باشد. شاید مثل استخر سوراخی که هر چند ازاین طرف آب می‌ریزند از طرف دیگر بیرون می‌رود و چیزی در آن نمی‌ماند.

خداوند در قرآن می‌فرماید: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقینَ» (مائده/27) از کجا که عبادت‌ها با گناه از بین نرفته باشد؟ می گویدالحمدلله سالی چقدر به ایتام وجهازیه و فقیر و نماز و. . . ولی بعد با منت ازبین می‌رود. مثل تریاکی که یک بست می‌کشد ولی با آب غوره یا چایی که الحمدلله سیگاری هم نیستم چیزی که اثرش می‌پرد.

ما آیاتی در قرآن داریم که کار خوب کردی ولی «حَبِطَتْ أَعْمالُهُم‌» (بقره/217) کاری کردیم که اعمال خراب شد. عمل کردی ریابود، صدقه دادی منت گذاشتی و… پس امام می‌فرماید: خدایا من عفو و مغفرت و بخشش می‌خواهم.