نماز، قنوت و دعا

موضوع بحث: نماز، قنوت و دعا
تاریخ پخش: 73/12/03

بسم الله الرحمن الرحیم

الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی

1- شب قدر
دهه سوم ماه رمضان خیلی مهم است. حدیث داریم که حضرت رسول(ص) در دهه سوم ماه رمضان، رختخواب را برمی‌چیدند و ده شب را احیاء می‌گرفتند و به احتمال قوی، شب قدر شب 23 است. چون کارهایی در شب بیست و سوم هست که در شب نوزدهم و شب بیست و یکم نیست. شب بیست و سوم دو غسل دارد. یکی اول شب و یکی هم آخر شب است. از یک سری از آداب و دعاها برمی‌آید که شب قدر، شب 23 است. خدایا در شب بیست و سوم امسال هرچه که برای بندگان خوبت مقدر می‌کنی، از فضل و کرامت خود برای همه‌ی ما مقدر بفرما.
2- کیفیت قنوت
بحث قنوت نماز را می‌گوییم. «وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتینَ»(بقره/238) در حال قنوت قیام کنید. اصل قنوت به معنی خضوع است. قنوت در لغت به معنی دعا، طاعت، عبادت، خشوع و سکون است. اما در اصطلاح فقها، قنوت همان دعایی است که در رکعت دوم می‌خوانیم. دست هایمان را چگونه بگیریم؟ بهتر است که دست‌ها و انگشت‌ها به هم چسبیده باشد. دست‌ها را مقابل صورت بگیریم و نگاه به کف دست‌ها باشد. این آداب قنوت است. اگر در دعا کسی دست هایش را بالا آورد و بگوید: خدایا من این را از تو می‌خواهم. خدا می‌گوید: من دستی را که برای گدایی بالا آمده است، محروم نمی‌کنم.
از نظر شیعه قنوت مستحب است و حتی اگر کسی آن را فراموش کند، می‌تواند بعد از سلام هم قنوت را بخواند. پیغمبر فرمود: «أَطْوَلُکُمْ قُنُوتاً فِی دَارِ الدُّنْیَا أَطْوَلُکُمْ رَاحَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ فِی الْمَوْقِفِ»(من‌لایحضره‌الفقیه، ج‌1، ص‌487). قنوت هرچه بیشتر طول بکشد، بهتر است. ابوذر از پیغمبر پرسید: یا رسول الله! «فَأَیُّ الصَّلَاهِ أَفْضَلُ»(معانی‌الأخبار، ص‌332) بهترین نماز کدام نماز است؟ حضرت فرمود: «طُولُ الْقُنُوتِ» آن نمازی که دعا و خشوعش بیشتر و بهتر باشد. در قرآن یک آیه داریم که می‌گوید: «وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتیلاً»(مزمل/8). «تبتیل» به معنی بالا بردن دست‌ها در نماز و از خدا چیزی را طلب کردن است. در قرآن داریم: «فَمَا اسْتَکانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما یَتَضَرَّعُونَ»(مومنون/76). گریه می‌کند که چرا یک سری از مردم تضرع نمی‌کنند.
3- شرایط دعا
خدا دعا را دوست دارد. پیامبر(ص) فرمود: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَهِ»(الدعوات، ص‌18) مغز عبادت دعا است. «ادْعُونی‌ أَسْتَجِبْ لَکُمْ»(غافر/60). اگر دعا کنید من مستجاب می‌کنم. اما یکی دو تا شرط دارد. کسی که می‌خواهد دعایش مستجاب شود باید لقمه‌اش حلال باشد. اگر شما گازوئیل را در هواپیما بریزید، روشن نمی‌شود. هواپیما بنزین مخصوص می‌خواهد. یک سری چیزها دعا را مستجاب می‌کند. یک سری چیزها دعا را مستجاب نمی‌کند. اگر در خانه بیکار بنشینی، هرچه هم که دعا کنی مستجاب نمی‌شود. خیلی از نفرین‌ها مستجاب نمی‌شود.
دعا چیست؟ ما محدود هستیم. علم ما، زور ما، پیش بینی‌های ما محدود است. در همه کشورهای پیشرفته با داشتن هواپیماهای مجهز و کامپیوترهای آنچنانی، هر سال چند هواپیما سقوط می‌کند. انسان عاجز است. بالاخره انسان باید به یک چیزی وابسته باشد. تو که باید وابسته باشی پس به خدا وابسته باش. دعا انسان را با غیب گره می‌زند. دعا الطاف غیبی را به وجود می‌آورد.
4- شرایط دعای مستجاب
کسی آمد، گفت: آقا من هرچه دعا می‌کنم، مستجاب نمی‌شود. امام فرمود: چگونه دعا می‌کنی؟ گفت: می‌گویم بده بیاید. فرمود: خوب برای همین نمی‌آید. دعا ادب دارد. فرمود: ادب دعا این است. 1- تجلیل از خدا. به فارسی بگو: خدایا هیچ بودم. نطفه بودم. در رحم مادر عاجز بودم. وقتی به دنیا آمدم متوجه هیچ چیز نبودم. خدایا تو به من حرف زدن، شعور، فطرت، عقل، دین، بصیرت، فهم، سمع و گوش دادی. چه عیب‌هایی داشته‌ام که تو آنها را پوشاندی. تا خدا یک سری چیزها را از ما نگیرد، ما متوجه نمی‌شویم. می‌گوید: طلوع و غروب به ما چه ربطی دارد؟ قرآن می‌گوید: این طلوع و غروب نعمت است. اگر حرکت زمین را کند کنم تا روز طولانی شود، شما می‌سوزید. اگر حرکت زمین را کند کنم تا شب طولانی شود، یخ می‌بندید. تا به حال گفته‌اید: الحمدلله که غلط می‌زنم. مگر غلطیدن هم نعمت است؟ بله! اگر ما در خواب غلط نزنیم و هشت ساعت در یک حالت بمانیم، همه‌ی بدن ما خشک می‌شود. ما باید به همه چیز فکر بکنیم و از خدا تجلیل کنیم. خدایا تو به ما چیزهای زیادی دادی. مهر بین مادر و فرزند هم نعمت است. هیچ می‌دانی که فراموشی یک نعمت است. اگر انسان یکی از عزیزانش را از دست بدهد، اگر فراموشی نباشد دائماً انسان در غصه می‌سوزد. این لطف خداست که آدم فراموش می‌کند. از خدا تجلیل کنیم. چه کسی به اندازه‌ی خدا اینقدر به انسان لطف می‌کند؟ ما دائم در حال خوردن هستیم و باید به خاطر این نعمت خدا را شکر کنیم. بعضی‌ها نعمت‌های خدا را می‌خورند ولی یک رکعت نماز هم نمی‌خوانند.
2- شمارش نعمت‌های خدا
3- تشکر کردن از خدا؛ خدایا به عدد هر سلول و به عدد هر اتم تو را شکر می‌کنیم. از یک دختر سه ساله یاد بگیرید. دختر سه ساله‌ی امام حسین در کربلا بود. پدرش را شهید کردند و او را در کاخ ابن زیاد آوردند. ابن زیاد گفت: کوچولو حال تو چطور است؟ فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ عَدَدَ الرَّمْلِ وَ الْحَصَى»(اللهوف، ص‌149). خدا را به اندازه‌ی همه‌ی شنها و سنگریزه‌ها شکر می‌کنم. شما هم به تعداد هر اتم الحمدلله بگو. نگو: خدایا تو را به تعداد هر نعمتی که به من دادی، شکر می‌کنم. «أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتی‌ أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلى‌ والِدَیَّ»(احقاف/15) خدایا تو را به تعداد هر نعمتی که به من و به والدین من و به بچه‌های من و به دوستان من داده‌ای شکر می‌کنم. «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ» اگر دعا می‌کنید، کلی دعا کنید.
امیرالمومنین را ببینید که چگونه دعا می‌کند. بعضی‌ها که دعا می‌کنند، می‌گویند: خدایا تو را شکر می‌کنم که به من و خانواده‌ی من نعمت دادی. اما امام سجاد که دعا می‌کند، می‌گوید: «اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ»(البلدالأمین، ص‌222)، «اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ»(البلدالأمین، ص‌222) «اللَّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ»(البلدالأمین، ص‌222) انبوه دعا می‌کند. دعای امیرالمومنین از امام سجاد هم قوی‌تر است. می‌گوید: خدایا آن کمالی را که گذشتگان و امروزی‌ها و کسانی که متولد نشده‌اند از تو خواسته‌اند را به همه‌ی ما عطا کن.
4- صلوات فرستادن بر پیغمبر و اهل بیت پیغمبر.
5- یاد کردن از لغزش‌ها؛ چقدر دروغ گفتی. وقتی نمازت قضا شد، چقدر غصه خوردی؟ خودت را بررسی کن.
6- عذر خواهی و توبه
امام فرمود: اگر این شش کار را انجام بدهید، دعایتان مستجاب می‌شود.
در بحارالانوار یک بحث مفصلی راجع به قنوت امامان است. مثلاً حضرت علی در قتوت خود چه می‌گفته است. امام حسن در قنوت خود چه می‌گفته است. در مورد قنوت امامان مفصل گفته شده است. قنوت امامان ما خودش یک دریایی از حرف است. امام رضا می‌فرماید: یکی از فایده‌های قنوت این است که یک مقدار نماز را طول می‌دهد. این باعث می‌شود افرادی که از نماز جا مانده‌اند به رکعت دوم برسند.
امام در پروازی در ملکوت می‌گوید: قنوت یعنی اینکه خدایا دست من خالی است. قنوت یعنی اینکه بگویی: من به سوی بی نیاز مطلق می‌روم. قنوت یعنی خدایا من از خلق بریده‌ام و به تو وصل می‌شوم.
5- اهمیت قنوت
تمام نمازهای واجب و مستحب قنوت دارند. دعا کردن به هر زبانی جایز است. در نماز هم آدم می‌تواند فارسی دعا کند. اما احتیاط و افضل این است که عربی باشد. بهترین دعاها دعاهای قرآن است. «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ»(بقره/201). داریم که اگر دعا می‌کنید، برای خودتان و پدر و مادرتان حتماً دعا کنید. بهترین دعاها دعای فرج است. پیامبر(ص) فرمود: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»(کافی، ج‌3، ص‌124).
خدا به خاطر اینکه همه بتوانند با او حرف بزنند کد مخصوص ندارد. کد خدا هر کدی است. کد خدا دل است. اگر دلت بخواهد او لبیک می‌گوید. خدا ساعت ندارد. البته هنگام سحر بهتر است اما هر ساعتی که ما «یا الله» بگوییم خدا قبول می‌کند. خدا اینگونه نیست که فقط به خوب‌ها جواب بدهد. در مناجات داریم «اله العاصین»‌ای خدای گنهکاران.
یک آیه در قرآن داریم که می‌گوید: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی‌ وَ لْیُؤْمِنُوا بی‌ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»(بقره/186). ‌ای پیغمبر! اگر مردم راجع به من سوال کردند، بگو که من نزدیک هستم «أُجیبُکَ» خودم اجابت می‌کنم. در قرآن 268 قصه وجود دارد. تقریباً در اکثر قصه‌ها مسأله‌ی دعا است. اینکه خدا چگونه فیل سوارها را نابود کرد. «فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ»(فیل/5) خداوند رود نیل را خون کرد. خداوند افرادی را به شکل میمون درآورد. خداوند چطور ملخ را به سر آنها فرستاد. تمام قصه‌های قرآن برای این است که ما با یک قدرت بالاتر از یک قدرت مادی گره بخوریم. در رکعت آخر نماز شب که قنوت آن زیاد طول می‌کشد، 300 مرتبه «العفو» گفتن خیلی مهم است. اهرم نماز عید قربان و عید فطر قنوت‌های آن است. «اللَّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَهِ»(مصباح‌المتهجد، ص‌654)
6- شب قدر
شب قدر و شب بیست و سوم شبی است که مقدرات یک سال تعیین می‌شود. شب نزول قرآن است. ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم. تا سال دیگر چه کسی سقوط می‌کند و چه کسی بالا می‌رود؟ چه آبروهایی به دست می‌آید و چه آبروهایی می‌ریزید؟ شب بیست و سوم آخرین شب قدر است. در شب بیست و سوم فرشته‌ها به زمین می‌آیند. همه‌ی فرشته‌ها همراه روح به زمین می‌آیند. در زمان پیغمبر همه‌ی فرشته‌ها مهمان پیغمبر می‌شدند. بعد از پیغمبر فرشته‌ها مهمان امامان می‌شدند. یعنی در این زمان همه‌ی فرشته‌ها مهمان حضرت مهدی(عج) می‌شوند. «سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ»(قدر/5). در سوره دخان داریم «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی‌ لَیْلَهٍ مُبارَکَهٍ»(دخان/3). شب قدر شب مبارکی است.
حالا از خدا چه بخواهیم؟ مسأله مکتب و حفظ مکتب مهم است. دنیا چیز با ارزشی نیست. آدم وقتی ندارد، روی زیلو می‌نشیند. وقتی پولدار شد، روی قالی می‌نشیند. یعنی اول و آخر دنیا یا نخ است یا پشم است. یا دوچرخه است یا ماشین است. البته پول خیلی مهم است. اگر وضع اقتصادی درست نباشد مردم کفرشان در می‌آید و خسته می‌شوند. اگر تاریخ دنیا را با تاریخ آخرت مقایسه کنیم می‌بینیم تاریخ دنیا 60 -70 سال بیشتر نیست. اما زندگی ما زندگی ابدی است.
شب بیست و سوم شب دعا و عبادت است. من این جمله را گفته‌ام، بار دیگر هم می‌گویم. اگر می‌خواهید که خداوند در شب بیست و سوم به شما لطف کند، راهش این است که شما به دیگران لطف کنید. حدیث داریم در شب قدر پاداش هر کاری هزار برابر می‌شود. کارهایی اساسی که برکت داشته باشند را انجام دهیم. بسیاری از جاها هستند که درمانگاه ندارند. آب ندارند. چاه ندارند. پل ندارند. الان ما با عده‌ای از آزاده‌ها مثل آقای ابوترابی و آقای مهندس یحیوی، جمع شده‌ایم و دلمان می‌خواهد یک حرکتی بکنیم. از مردم ایران هرکس می‌خواهد کمک کند، یک یا علی بگوید. یک سوم پول را شما بدهید. ما به اسم شما یک سالن می‌سازیم تا آنجا برای نماز پر از جوان بشود. چرا؟ چون در یک دبیرستان یا خوابگاه سالن می‌سازیم. 1- پول زمین را نمی‌دهیم چون آنجا زمین دارد. 2- پول نقشه را نمی‌دهیم 3- به شهرداری پول نمی‌دهیم. 4- کار معماری و دیگر کارها را آزادگان انجام می‌دهند. می‌خواهیم یک حرکتی بکنیم که تا دو سال دیگر تمام جوانان در تمام دبیرستانها یک نمازخانه داشته باشند.
بسیاری از افراد می‌توانند در این شب قدر کارهای خیری را انجام دهند. مثلا بعضی افراد که توانایی مالی دارند، بگویند: من پنج نفر را جهیزیه می‌دهم. من دو جوان را داماد کنم. اگر کار خیری نکنی و بیخود اشک بریزی فایده ندارد.

«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»