موضوع بحث: نماز، قنوت و دعا
تاريخ پخش: 73/12/03
بسم الله الرحمن الرحيم
الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي
1- شب قدر
دهه سوم ماه رمضان خيلي مهم است. حديث داريم كه حضرت رسول(ص) در دهه سوم ماه رمضان، رختخواب را برمي‌چيدند و ده شب را احياء مي‌گرفتند و به احتمال قوي، شب قدر شب 23 است. چون کارهايي در شب بيست و سوم هست که در شب نوزدهم و شب بيست و يکم نيست. شب بيست و سوم دو غسل دارد. يکي اول شب و يکي هم آخر شب است. از يک سري از آداب و دعاها برمي‌آيد که شب قدر، شب 23 است. خدايا در شب بيست و سوم امسال هرچه که براي بندگان خوبت مقدر مي‌کني، از فضل و کرامت خود براي همه‌ي ما مقدر بفرما.
2- كيفيت قنوت
بحث قنوت نماز را مي‌گوييم. «وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتينَ»(بقره/238) در حال قنوت قيام کنيد. اصل قنوت به معني خضوع است. قنوت در لغت به معني دعا، طاعت، عبادت، خشوع و سکون است. اما در اصطلاح فقها، قنوت همان دعايي است که در رکعت دوم مي‌خوانيم. دست هايمان را چگونه بگيريم؟ بهتر است که دست‌ها و انگشت‌ها به هم چسبيده باشد. دست‌ها را مقابل صورت بگيريم و نگاه به کف دست‌ها باشد. اين آداب قنوت است. اگر در دعا کسي دست هايش را بالا آورد و بگويد: خدايا من اين را از تو مي‌خواهم. خدا مي‌گويد: من دستي را که براي گدايي بالا آمده است، محروم نمي‌کنم.
از نظر شيعه قنوت مستحب است و حتي اگر کسي آن را فراموش کند، مي‌تواند بعد از سلام هم قنوت را بخواند. پيغمبر فرمود: «أَطْوَلُكُمْ قُنُوتاً فِي دَارِ الدُّنْيَا أَطْوَلُكُمْ رَاحَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي الْمَوْقِفِ»(من‌لايحضره‌الفقيه، ج1، ص487). قنوت هرچه بيشتر طول بکشد، بهتر است. ابوذر از پيغمبر پرسيد: يا رسول الله! «فَأَيُّ الصَّلَاةِ أَفْضَلُ»(معاني‌الأخبار، ص332) بهترين نماز کدام نماز است؟ حضرت فرمود: «طُولُ الْقُنُوتِ» آن نمازي که دعا و خشوعش بيشتر و بهتر باشد. در قرآن يک آيه داريم كه مي‌گويد: «وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتيلاً»(مزمل/8). «تبتيل» به معني بالا بردن دست‌ها در نماز و از خدا چيزي را طلب كردن است. در قرآن داريم: «فَمَا اسْتَكانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما يَتَضَرَّعُونَ»(مومنون/76). گريه مي‌کند که چرا يک سري از مردم تضرع نمي‌کنند.
3- شرايط دعا
خدا دعا را دوست دارد. پيامبر(ص) فرمود: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ»(الدعوات، ص18) مغز عبادت دعا است. «ادْعُوني أَسْتَجِبْ لَكُمْ»(غافر/60). اگر دعا کنيد من مستجاب مي‌کنم. اما يکي دو تا شرط دارد. کسي که مي‌خواهد دعايش مستجاب شود بايد لقمه‌اش حلال باشد. اگر شما گازوئيل را در هواپيما بريزيد، روشن نمي‌شود. هواپيما بنزين مخصوص مي‌خواهد. يک سري چيزها دعا را مستجاب مي‌کند. يک سري چيزها دعا را مستجاب نمي‌کند. اگر در خانه بيکار بنشيني، هرچه هم كه دعا کني مستجاب نمي‌شود. خيلي از نفرين‌ها مستجاب نمي‌شود.
دعا چيست؟ ما محدود هستيم. علم ما، زور ما، پيش بيني‌هاي ما محدود است. در همه کشورهاي پيشرفته با داشتن هواپيماهاي مجهز و کامپيوترهاي آنچناني، هر سال چند هواپيما سقوط مي‌کند. انسان عاجز است. بالاخره انسان بايد به يک چيزي وابسته باشد. تو که بايد وابسته باشي پس به خدا وابسته باش. دعا انسان را با غيب گره مي‌زند. دعا الطاف غيبي را به وجود مي‌آورد.
4- شرايط دعاي مستجاب
كسي آمد، گفت: آقا من هرچه دعا مي‌کنم، مستجاب نمي‌شود. امام فرمود: چگونه دعا مي‌کني؟ گفت: مي‌گويم بده بيايد. فرمود: خوب براي همين نمي‌آيد. دعا ادب دارد. فرمود: ادب دعا اين است. 1- تجليل از خدا. به فارسي بگو: خدايا هيچ بودم. نطفه بودم. در رحم مادر عاجز بودم. وقتي به دنيا آمدم متوجه هيچ چيز نبودم. خدايا تو به من حرف زدن، شعور، فطرت، عقل، دين، بصيرت، فهم، سمع و گوش دادي. چه عيب‌هايي داشته‌ام که تو آنها را پوشاندي. تا خدا يک سري چيزها را از ما نگيرد، ما متوجه نمي‌شويم. مي‌گويد: طلوع و غروب به ما چه ربطي دارد؟ قرآن مي‌گويد: اين طلوع و غروب نعمت است. اگر حرکت زمين را کند کنم تا روز طولاني شود، شما مي‌سوزيد. اگر حرکت زمين را کند کنم تا شب طولاني شود، يخ مي‌بنديد. تا به حال گفته‌ايد: الحمدلله که غلط مي‌زنم. مگر غلطيدن هم نعمت است؟ بله! اگر ما در خواب غلط نزنيم و هشت ساعت در يک حالت بمانيم، همه‌ي بدن ما خشک مي‌شود. ما بايد به همه چيز فکر بکنيم و از خدا تجليل کنيم. خدايا تو به ما چيزهاي زيادي دادي. مهر بين مادر و فرزند هم نعمت است. هيچ مي‌داني که فراموشي يک نعمت است. اگر انسان يکي از عزيزانش را از دست بدهد، اگر فراموشي نباشد دائماً انسان در غصه مي‌سوزد. اين لطف خداست که آدم فراموش مي‌کند. از خدا تجليل کنيم. چه کسي به اندازه‌ي خدا اينقدر به انسان لطف مي‌کند؟ ما دائم در حال خوردن هستيم و بايد به خاطر اين نعمت خدا را شكر كنيم. بعضي‌ها نعمت‌هاي خدا را مي‌خورند ولي يک رکعت نماز هم نمي‌خوانند.
2- شمارش نعمت‌هاي خدا
3- تشکر كردن از خدا؛ خدايا به عدد هر سلول و به عدد هر اتم تو را شکر مي‌کنيم. از يک دختر سه ساله ياد بگيريد. دختر سه ساله‌ي امام حسين در کربلا بود. پدرش را شهيد کردند و او را در کاخ ابن زياد آوردند. ابن زياد گفت: کوچولو حال تو چطور است؟ فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ عَدَدَ الرَّمْلِ وَ الْحَصَى»(اللهوف، ص149). خدا را به اندازه‌ي همه‌ي شنها و سنگريزه‌ها شكر مي‌كنم. شما هم به تعداد هر اتم الحمدلله بگو. نگو: خدايا تو را به تعداد هر نعمتي که به من دادي، شكر مي‌كنم. «أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلى والِدَيَّ»(احقاف/15) خدايا تو را به تعداد هر نعمتي که به من و به والدين من و به بچه‌هاي من و به دوستان من داده‌اي شكر مي‌كنم. «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ» اگر دعا مي‌کنيد، کلي دعا کنيد.
اميرالمومنين را ببينيد که چگونه دعا مي‌کند. بعضي‌ها که دعا مي‌کنند، مي‌گويند: خدايا تو را شكر مي‌كنم كه به من و خانواده‌ي من نعمت دادي. اما امام سجاد که دعا مي‌کند، مي‌گويد: «اللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقِيرٍ»(البلدالأمين، ص222)، «اللَّهُمَّ رُدَّ كُلَّ غَرِيبٍ»(البلدالأمين، ص222) «اللَّهُمَّ اشْفِ كُلَّ مَرِيضٍ»(البلدالأمين، ص222) انبوه دعا مي‌کند. دعاي اميرالمومنين از امام سجاد هم قوي‌تر است. مي‌گويد: خدايا آن کمالي را كه گذشتگان و امروزي‌ها و كساني كه متولد نشده‌اند از تو خواسته‌اند را به همه‌ي ما عطا کن.
4- صلوات فرستادن بر پيغمبر و اهل بيت پيغمبر.
5- ياد كردن از لغزش‌ها؛ چقدر دروغ گفتي. وقتي نمازت قضا شد، چقدر غصه خوردي؟ خودت را بررسي کن.
6- عذر خواهي و توبه
امام فرمود: اگر اين شش كار را انجام بدهيد، دعايتان مستجاب مي‌شود.
در بحارالانوار يک بحث مفصلي راجع به قنوت امامان است. مثلاً حضرت علي در قتوت خود چه مي‌گفته است. امام حسن در قنوت خود چه مي‌گفته است. در مورد قنوت امامان مفصل گفته شده است. قنوت امامان ما خودش يک دريايي از حرف است. امام رضا مي‌فرمايد: يکي از فايده‌هاي قنوت اين است که يک مقدار نماز را طول مي‌دهد. اين باعث مي‌شود افرادي كه از نماز جا مانده‌اند به رکعت دوم برسند.
امام در پروازي در ملکوت مي‌گويد: قنوت يعني اينکه خدايا دست من خالي است. قنوت يعني اينكه بگويي: من به سوي بي نياز مطلق مي‌روم. قنوت يعني خدايا من از خلق بريده‌ام و به تو وصل مي‌شوم.
5- اهميت قنوت
تمام نمازهاي واجب و مستحب قنوت دارند. دعا کردن به هر زباني جايز است. در نماز هم آدم مي‌تواند فارسي دعا کند. اما احتياط و افضل اين است که عربي باشد. بهترين دعاها دعاهاي قرآن است. «رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ»(بقره/201). داريم كه اگر دعا مي‌کنيد، براي خودتان و پدر و مادرتان حتماً دعا کنيد. بهترين دعاها دعاي فرج است. پيامبر(ص) فرمود: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِيمُ الْكَرِيمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِينَ السَّبْعِ وَ مَا بَيْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»(كافي، ج3، ص124).
خدا به خاطر اينکه همه بتوانند با او حرف بزنند کد مخصوص ندارد. کد خدا هر کدي است. کد خدا دل است. اگر دلت بخواهد او لبيک مي‌گويد. خدا ساعت ندارد. البته هنگام سحر بهتر است اما هر ساعتي كه ما «يا الله» بگوييم خدا قبول مي‌کند. خدا اينگونه نيست که فقط به خوب‌ها جواب بدهد. در مناجات داريم «اله العاصين»اي خداي گنهکاران.
يک آيه در قرآن داريم که مي‌گويد: «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي وَ لْيُؤْمِنُوا بي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»(بقره/186). اي پيغمبر! اگر مردم راجع به من سوال کردند، بگو که من نزديک هستم «أُجيبُكَ» خودم اجابت مي‌کنم. در قرآن 268 قصه وجود دارد. تقريباً در اكثر قصه‌ها مسأله‌ي دعا است. اينكه خدا چگونه فيل سوارها را نابود کرد. «فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ»(فيل/5) خداوند رود نيل را خون کرد. خداوند افرادي را به شکل ميمون درآورد. خداوند چطور ملخ را به سر آنها فرستاد. تمام قصه‌هاي قرآن براي اين است که ما با يک قدرت بالاتر از يک قدرت مادي گره بخوريم. در رکعت آخر نماز شب که قنوت آن زياد طول مي‌کشد، 300 مرتبه «العفو» گفتن خيلي مهم است. اهرم نماز عيد قربان و عيد فطر قنوت‌هاي آن است. «اللَّهُمَّ أَهْلَ الْكِبْرِيَاءِ وَ الْعَظَمَةِ»(مصباح‌المتهجد، ص654)
6- شب قدر
شب قدر و شب بيست و سوم شبي است که مقدرات يک سال تعيين مي‌شود. شب نزول قرآن است. ما قرآن را در شب قدر نازل کرديم. تا سال ديگر چه کسي سقوط مي‌کند و چه کسي بالا مي‌رود؟ چه آبروهايي به دست مي‌آيد و چه آبروهايي مي‌ريزيد؟ شب بيست و سوم آخرين شب قدر است. در شب بيست و سوم فرشته‌ها به زمين مي‌آيند. همه‌ي فرشته‌ها همراه روح به زمين مي‌آيند. در زمان پيغمبر همه‌ي فرشته‌ها مهمان پيغمبر مي‌شدند. بعد از پيغمبر فرشته‌ها مهمان امامان مي‌شدند. يعني در اين زمان همه‌ي فرشته‌ها مهمان حضرت مهدي(عج) مي‌شوند. «سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ»(قدر/5). در سوره دخان داريم «إِنَّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ»(دخان/3). شب قدر شب مبارکي است.
حالا از خدا چه بخواهيم؟ مسأله مکتب و حفظ مکتب مهم است. دنيا چيز با ارزشي نيست. آدم وقتي ندارد، روي زيلو مي‌نشيند. وقتي پولدار شد، روي قالي مي‌نشيند. يعني اول و آخر دنيا يا نخ است يا پشم است. يا دوچرخه است يا ماشين است. البته پول خيلي مهم است. اگر وضع اقتصادي درست نباشد مردم کفرشان در مي‌آيد و خسته مي‌شوند. اگر تاريخ دنيا را با تاريخ آخرت مقايسه کنيم مي‌بينيم تاريخ دنيا 60 -70 سال بيشتر نيست. اما زندگي ما زندگي ابدي است.
شب بيست و سوم شب دعا و عبادت است. من اين جمله را گفته‌ام، بار ديگر هم مي‌گويم. اگر مي‌خواهيد كه خداوند در شب بيست و سوم به شما لطف کند، راهش اين است که شما به ديگران لطف کنيد. حديث داريم در شب قدر پاداش هر کاري هزار برابر مي‌شود. کارهايي اساسي که برکت داشته باشند را انجام دهيم. بسياري از جاها هستند که درمانگاه ندارند. آب ندارند. چاه ندارند. پل ندارند. الان ما با عده‌اي از آزاده‌ها مثل آقاي ابوترابي و آقاي مهندس يحيوي، جمع شده‌ايم و دلمان مي‌خواهد يک حرکتي بکنيم. از مردم ايران هرکس مي‌خواهد کمک کند، يك يا علي بگويد. يک سوم پول را شما بدهيد. ما به اسم شما يک سالن مي‌سازيم تا آنجا براي نماز پر از جوان بشود. چرا؟ چون در يک دبيرستان يا خوابگاه سالن مي‌سازيم. 1- پول زمين را نمي‌دهيم چون آنجا زمين دارد. 2- پول نقشه را نمي‌دهيم 3- به شهرداري پول نمي‌دهيم. 4- کار معماري و ديگر کارها را آزادگان انجام مي‌دهند. مي‌خواهيم يک حرکتي بکنيم که تا دو سال ديگر تمام جوانان در تمام دبيرستانها يک نمازخانه داشته باشند.
بسياري از افراد مي‌توانند در اين شب قدر كارهاي خيري را انجام دهند. مثلا بعضي افراد كه توانايي مالي دارند، بگويند: من پنج نفر را جهيزيه مي‌دهم. من دو جوان را داماد کنم. اگر كار خيري نكني و بيخود اشك بريزي فايده ندارد.
«والسلام عليکم و رحمة الله و برکاته»
