موضوع: شب قدر در قرآن
تاریخ پخش: 74/11/23
بسم الله الرحمن الرحیم
1- اهمیت شب قدر
«إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَهِ الْقَدْرِ» (قدر/1) ما قرآن را در شب قدر فرستادیم. «وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَهُ الْقَدْرِ» (قدر/2) یا رسول الله! نمی‌دانی شب قدر چه شبی است. «لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» (قدر/3) «اَلْفِ شَهْرٍ» به معنی هزار ماه است. شب قدر از هزار ماه بهتر است. اگر هزار ماه را بر دوازده تقسیم کنیم، حدود هشتاد و چهار سال می‌شود. یعنی شبی است که اندازه‌ی یک عمر طولانی ارزش دارد. «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ» (قدر/4) امشب زمینیان میزبان آسمانیان هستند. شب قدر حضرت مهدی میزبان فرشتگان است. همانطور که در زمان پیغمبر فرشته‌ها به زمین می‌آمدند و خدمت رسول الله می‌رسیدند. بعد از پیغمبر هم خدمت ولی الله می‌رسند. «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ» روح از بزرگترین فرشته‌ها است. ملائکه همراه روح که از بزرگ ترین فرشته‌ها است نازل می‌شوند و خدمت امام زمان می‌رسند. «سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» (قدر/5) در شب قدر سلامتی و لطف و مرحمت الهی شامل همهی مردمی می‌شود که تا طلوع فجر بیدار هستند.
2- شأن نزول سوره قدر
در اینجا مسائلی هست که باید مطرح کنیم. در کتاب کافی جلد4 صفحه159 و در نورالثقلین حدیثی نقل شده است که پیغمبر اسلام(ص) خواب دید که بنی امیه هزار ماه حکومت می‌کنند و با قیافه‌ی میمون از روی منبر پیغمبر بالا و پایین می‌روند. پیامبر از خواب بلند شد و خیلی غصه خورد که معلوم می‌شود مسیر حکومت بعد از من به بنی امیه می‌رسد. خیلی ناراحت شد. در مقابل آن غم این سوره نازل شد که ما به تو شب قدر دادیم. «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَهِ الْقَدْرِ» ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم. حال آنکه ما می‌دانیم قرآن در مدت بیست و سه سال بر پیامبر نازل شد. پیغمبرما در سن چهل سالگی به پیغمبری رسید و تا شصت و سه سالگی رسالت را به عهده داشت. در طول این بیست و سه سال، به هر مناسبتی آیه‌ای نازل می‌شد. در جنگ آیه‌ی جنگ نازل می‌شد. در صلح آیه‌ی صلح نازل می‌شد. آیاتی مربوط به حقوق زن بود. آیاتی مربوط به حقوق مردم بود. آیاتی راجع به اخلاق بود. آیاتی راجع به نماز بود. آیاتی راجع به زکات بود. این آیات تکه تکه و در هر موقعیت مکانی نازل می‌شد. وقتی ما می‌دانیم که قرآن در مدت بیست و سه سال و قطعه قطعه نازل شده است، پس چطور خدا می‌گوید که قرآن را در شب قدر نازل کردیم. قرآن دو بار نازل شده است. یک بار در شب قدر و یکباره بر قلب مبارک پیامبر نازل شد. یک بار هم قطعه قطعه نازل شده است. مثل اینکه شاعر یک کتاب شعر را یکباره تحویل شما می‌دهد و می‌گوید: این کتاب را بگیر. بعد هم به هر مناسبتی یک قطعه از کتاب شعرش را برای شما می‌خواند. در عزا یک قطعه از آن را می‌خواند. در شادی یک قطعه از آن را می‌خواند.
شب قدر چه شبی است؟ در سوره دخان داریم که شب قدر شب مبارکی است. در شب قدر برنامه‌ی یک سال انسان تنظیم می‌شود. در این شب معلوم می‌شود که چه کسی از دنیا می‌رود. چه کسی ازدواج می‌کند. چه کسی بچه‌دار می‌شود. بلا تشبیه می‌گویم. این شب مثل روزی است که مجلس می‌خواهد قانون بودجه را تصویب کند. در مجلس شورای اسلامی یک روز حساسی است و آن روزی است که رئیس جمهور می‌رود و قانون بودجه را تحویل مجلس می‌دهد. روزی که مجلس قانون بودجه را تصویب می‌کند، روز حساسی است. چون همه وزیرها نماینده می‌فرستند. گاهی خود وزیر هم می‌آید. معاون وزیر هم می‌آید. همه آنجا دست و پا می‌زنند که سهم بیشتری پول بگیرند. آن روز که در مجلس پول تقسیم می‌کنند از شلوغ ترین روزهاست. چون می‌خواهند بودجه را قیچی کنند. هرکسی دست و پا می‌زند که از من کم نگذارید. رئیس آب می‌آید و می‌گوید: اصل آب است. اگر آب نباشد همهی مردم می‌میرند. رئیس برق می‌گوید: آب شما از برق من است. اگر برق نباشد نمی‌توانی از چاه آب بکشی. وزیر بهداشت می‌گوید: اگر درمانگاه و دارو نباشد، مردم می‌میرند. آموزش و پرورش می‌گوید: اگر آموزش و پرورش نباشد همهی مردم بی سواد می‌شوند. رییس ثبت اسناد می‌گوید: نود درصد دعواهای مردم در دادگستری بر سر زمین است. علت این هم که دعوا می‌کنند برای این است که ما نقشه‌ی هوایی نداریم. نقشه‌ی هوایی دوربین می‌خواهد. دوربین هوایی دلار می‌خواهد. بنابراین دلارها را به من بدهید. چون من می‌خواهم یک هواپیما تهیه کنم و از دور از زمین نقشه برداری کنم. پس هر کسی برای گرفتن پول یک دلیلی دارد. حالا همهی این افراد به مجلس می‌آیند و جرو بحث می‌کنند تا اینکه یک نفر رأی بیاورد. در بین اتاق‌های مجلس شورای اسلامی، اتاق کمیسیون بودجه از همهی اتاق‌ها بزرگتر است. چون دو سه ردیف صندلی دارد.
به هر حال شب قدر، شب تقسیم بودجه است. چه کسی هست و چه کسی نیست؟ به هرکس چقدر می‌دهند و در چه شرایطی می‌دهند؟ دنیا می‌گذرد. اما مو هم از ماست می‌گذرد. سیخ کباب هم از کباب می‌گذرد. یکی با نرمی عبور می‌کند و یکی به سختی می‌گذرد. «حم وَ الْکِتابِ الْمُبینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَهٍ مُبارَکَهٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرینَ» (دخان/3-1) در آنجا گفت «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَهِ الْقَدْرِ» اینجا می‌گوید «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَهٍ مُبارَکَهٍ» پیداست که شب قدر، شب مبارکی است. این شب، شبی است که در آن خیر زیادی است. «إِنَّا کُنَّا مُنْذِرینَ» «فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ» (دخان/4) یعنی این شب، شبی است که حساب و کتاب هر چیزی از هم جدا می‌شود. «أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلینَ» (دخان/5)
درباره‌ی اینکه کدام یک از این سه شب، شب قدر است، بیشترین احتمال را به شب بیست و سوم می‌دهند. اما علتی که در مملکت ما شب بیست و یکم جا افتاده است به خاطر این است که کشور ما به حمدالله کشور ولایت است. شب بیست و یکم، شب شهادت حضرت علی است و این شهادت مسئله‌ی بیست و یکم را پر رنگ کرده است. ولی از نظر دعا و عبادت و شب قدر، شب بیست و سوم ارزش بیشتری دارد. قدرت شب بیست و سوم از شب بیست و یکم بیشتر است. به احتمال قوی شب قدر شب بیست وسوم است. البته به شب نوزدهم و شب بیست و یکم هم احتمال داده شده است. چرا خدا تعیین نکرده است که شب قدر کدام شب است؟ از امام پرسیدند: چرا تعیین نمی‌کنید؟ امام می‌فرماید: به خاطر اینکه اگر بگوییم که شب قدر چه شبی است، ممکن است آن شخصی که می‌رسد و عبادت می‌کند، دچار غرور شود و آن کسی هم که نتوانسته عبادت کند بر سر خودش بزند و بگوید: دیگر تمام درها به روی من بسته شد. اما وقتی دو سه شب باشد، امیدی است. مثلاً به ما گفتند: هیچ کار خیری را سبک نشمارید. شاید همین باعث نجات تو شود.
3- چرا شب قدر مشخص نیست؟
یک فردی بسیار پولدار و متدین بود. درمانگاه، بیمارستان، مدرسه، زایشگاه و موسسه‌های زیادی ساخته بود. یک جوانی به او رسید و گفت: آقا شما که خیلی کار خیر می‌کنید. اگر مرد هستی، ده هزار تومان به من بده تا من داماد شوم. زمان قدیم ده هزار تومان پول خیلی زیادی بود. جوان گفت: من به خاطر اینکه پول ندارم، داماد نشده‌ام و گناه می‌کنم. شما بیا و من را از گناه نجات بده. گفت: قول می‌دهی داماد شوی و پول‌ها را جای دیگر خرج نکنی. گفت: بله. ده هزار تومان به او داد. بعد از مدتی آن فرد مرد و تشیییع جنازه مهمی هم از او شد. یکی از بزرگان خواب ایشان را دیدند. گفت: در تمام ساختمان‌ها صدها میلیون تومان خرج کردم اما فقط آن ده هزار تومانی که به آن جوان دادم برای من مانده است. بقیه‌ی کارهای من از روی ریا بود. اگر مسجدی ساختم، مدرسه‌ای ساختم فقط برای پز دادن بود. خوشا به حال آنهایی که اگر کار خیری می‌کنند، کار خیرشان پیش چشمان جلوه نمی‌کند. این یک برنامه‌ی ترتیبی است که برای انسان نخ امید پاره نشود. نگوید: شب بیست و سوم از دستم رفت. اینکه شب قدر سه شب است خیلی مهم است.
من فکر می‌کنم علت اینکه شهادت حضرت زهرا هم به وضوح مشخص نیست، سری نهفته است. «سَبْعِین» و «تِسْعِین» مثل هم نوشته می‌شود. «سَبْعِین» به معنی هفتاد روز بعد از رحلت پیغمبر است. «تِسْعِین» به معنی نود روز بعد از رحلت پیامبر است. در این «سَبْعِین» و «تسعین» اشتباه شده است. بعضی از علما «سَبْعِین» خواندند و بعضی از علما «تِسْعِین» خواندند. لذا برای حضرت زهرا دو شهادت می‌گیرند. فاطمیه‌ی اول که هفتاد روز بعد از رحلت پیامبر است و فاطمیه‌ی دوم که نود روز بعد از رحلت پیامبر است. فکر می‌کنم این هم به این خاطر است که نام حضرت زهرا در جامعه بیشتر بزرگ شود. یعنی از شهیده‌ی مظلومه بیشتر یاد شود.
4- جایی که خدا بخواهد
خداوند طراح اصلی است. برای هیچ آیت اللهی به اندازه‌ی شیخ عبدالکریم حائری فاتحه نمی‌خوانند. شیخ عبدالکریم حائری موسس حوزه علمیه قم بود. وقتی از دنیا رفت، رضا شاه لعنتی نگذاشت که کسی برای او مجلس ختم بگیرید. مردم در مسجد امام قم جمع شدند. سماور‌ها را روشن کردند. اما آنها آمدند و نگذاشتند که کسی برای او مجلس بگیرد و فاتحه بخواند. مردم از غصه سوختند. قبر ایشان در حرم حضرت معصومه است. هرکسی برای زیارت می‌رود، یک فاتحه هم برای او می‌خواند. یعنی حالا که رضا شاه می‌گوید: نه! خداوند می‌گوید: بله! برای هیچ آیت اللهی بر روی زمین به اندازه‌ی شیخ عبدالکریم حائری فاتحه نمی‌خوانند.
امام بنیانگذار جمهوری اسلامی بود. شاه می‌گفت: هیچ کس حق ندارد که اسمی از امام ببرد. کسی حق ندارد که عکس امام را چاپ کند. او می‌خواست که امام محو شود اما خودش محو شد. نام امام هنوز هست. در کشورهای خارجی اسم بچه‌هایشان را روح الله می‌گذارند. ما افرادی را داریم که مسلمان نیستند اما اسم بچه‌های خود را روح الله می‌گذارند. می‌گویند: من عاشق امام هستم. من مسلمان نیستم ولی امام را قبول دارم. همهی اینها به خاطر این بود که شاه می‌گفت: نه! اما خدا گفت: بله! با اراده خدا نمی‌شود بازی کرد. چرا شب قدر معلوم نیست؟ چون اگر معلوم باشد ممکن است که غرور یک عده را بگیرد و یک عده نیز مأیوس شوند و بگویند: ما شب قدر را درک نکردیم. خاک بر سر ما کنند. این سه شب درهای امید است. شب قدر غسل دارد. غسلهای مستحبی زیادی داریم. یک کسی از من پرسید: بچهی به سن تکلیف رسیده است اما من خجالت می‌کشم که غسل جنابت را به او یاد بدهم. چه کنم؟ می‌ترسم اگر به او یاد بدهم، پررو بشود و اگر یاد ندهم گناه کند. گفتم: قبل از اینکه بچه به سن تکلیف برسد، او را به حمام ببرید و غسل جمعه را به او یاد بدهید. بگویید: این غسل جمعه است. وقتی غسل جمعه را یاد گرفت بعد به او غسل جنابت را یاد بدهید. یعنی برای اینکه بچه بی حیا نشود، اول بچه را با غسل جمعه آشنا کنید و بعد غسلهای دیگر را به او بگویید. بچه بودم به پدرم گفتم: می‌خواهم به چراغانی بروم. گفت: محسن این چراغ را ببین. گفت: آنجا هم هزار چراغ مثل همین است. می‌خواست بگوید: رفتن به آنجا زیاد مهم نیست. غسل شب قدر نیت ندارد. کارهای واجب نیت ندارد. چون همین که می‌دانی می‌خواهی چه کار کنی، نیت است. می‌دانیم که جواب سلام واجب است. پس وقتی می‌خواهیم جواب سلام بدهیم، نیت نمی‌کنیم. پس اگر کسی به شما گفت: سلام علیکم! جوابش واجب است. واجبات و مستحبات نیت نمی‌خواهد. همین که آدم بداند که چه کار می‌کند، نیت است.
5- بعضی از اعمال شب قدر
بنابراین یکی از اعمال شب قدر غسل است. می‌گویند: شب قدر ممکن است شب بیست و سوم باشد. چون شب بیست و سوم دو تا غسل دارد. یک غسل نزدیک سحر است و یک غسل بعد از سحر است. مثلاً در شب بیست و سوم داریم که سوره‌ی روم و عنکبوت را بخوانید. اگر کسی در این شب سوره روم و عنکبوت را بخواند، خداوند تمام گناهانش را می‌بخشد. زیارت امام حسین را بخوانید. حساب امام حسین با همهی امام‌ها فرق می‌کند. امام حسین فقه را سوراخ کرده است. امام حسین یک کارهایی کرده است که در دنیای فقه همه را به هم ریخته است. این از عظمت امام حسین است. نماز مسافر شکسته است. اما اگر به کربلا بروی باید نمازت را درست بخوانی. می‌گویند: کربلا مثل خانه‌ی خودت است.
چهار جا مثل خانه‌ی خودمان است. 1- خانه‌ی الوهیت، 2- خانه‌ی نبوت، 3- خانه ولایت، 4- خانه‌ی شهادت. اینها مثل خانه‌ی خود ما است. اگر شما در مسجدالحرام رفتید باید نماز خود را چهار رکعتی بخوانی. در مسجد پیغمبر، باید نماز خود را چهار رکعتی بخوانی. درمسجد کوفه باید نماز خود را چهار رکعتی بخوانی. در حرم امام حسین باید نماز خود را چهار رکعتی بخوانی. می‌خواهد بگوید که اینجا خانه‌ی خودت است. هیچ کسی در اینجا غریبه نیست. این تغییر درفقه است. خاک خوردن حرام است اما لب زدن به تربت امام حسین مستحب است. حتی داریم وقتی نوزاد به دنیا می‌آید اول چیزی که به لب او می‌مالید تربت امام حسین باشد. بچهی خود را از اول حسینی کن. به او خط حسینی بده. خود شما هم که روزی هفده رکعت نماز می‌خوانی، در هر رکعت دو بار به سجده می‌روی. روزی سی چهار مرتبه پیشانی خود را به خاک کربلا بگذار. کسی که روزی سی و چهار بار پیشانی‌اش را به خاک کربلا بگذارد، ترسو نمی‌شود.
یکی از اعمال شب قدر، خواندن زیارت امام حسین است. زیارت امام حسین را چه طور بخوانیم؟ زیر آسمان برو و زیارت را بخوان. کسانی که سواد ندارند یا سواد دارند اما می‌خواهند سلام ساده بکنند، بگویند: السلام علیک یا اباعبدالله!
امام صادق مریض بودند. شب بیست و سوم فرمودند: من نمی‌توانم به مسجد بروم. من را بلند کنید و به مسجد بکشانید. می‌خواهم شب بیست و سوم در مسجد باشم.
در روایت می‌خوانیم که در شب بیست و سوم، دعای فرج امام زمان را بخوانید. «اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الْحُجَّهِ بْنِ الْحَسَن» خدایا خودت در هر ساعت و در هر زمان از حضرت مهدی سرپرستی کن. امام زمان را حفظ کن. امام زمان را رهبری کن تا جایی که زمین را مسکن او قرار بدهی. یعنی او را بر حکومت مسلط کنی و در زمین به او عمر طویل بدهی. خدایا برای حضرت مهدی در این زمان ولی، حافظ و سرپرست باش. او را یاری کن. این دعا در شب قدر نازل شده است. در شب بیست و سوم برای صد رکعت نماز پاداش‌های زیادی نقل شده است.
6- گناهان چه کسانی بخشیده نمی‌شود؟
امام باقر فرمود: هرکس شب قدر را احیا بگیرد، گناهانش بخشید می‌شود. گرچه گناهانش به عدد ستارگان آسمان و سنگینی کوهها باشد. از پیغمبر سؤال کردند که در شب قدر چه چیزی را از خدا بخواهیم؟ فرمود: از خدا عافیت بخواهید. شب قدر شب مهمی است. شب قدر گناهان همه بخشیده می‌شود، جز دو نفر که امام صادق می‌فرماید: «یَأْمُرُ اللَّهُ مَلَکاً یُنَادِی فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فِی الْهَوَاءِ أَبْشِرُوا عِبَادِی فَقَدْ وَهَبْتُ لَکُمْ ذُنُوبَکُمُ السَّالِفَهَ وَ شَفَّعْتُ بَعْضَکُمْ فِی بَعْضٍ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ إِلَّا مَنْ أَفْطَرَ عَلَى مُسْکِرٍ أَوْ حَقَدَ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ» (الدعوات راوندى/ ص207) کسی که در ماه رمضان شراب بخورد. مسلمانی که از مسلمان دیگر کینه داشته باشد. کینه‌ی مسلمان در کنار شراب خوردن آمده است. خدا درماه رمضان شراب خور را نمی‌بخشد. خدا کسی را که از مسلمان دیگر کینه داشته باشد، نمی‌بخشد.
در قرآن سه تا قلب داریم: 1- قلب سلیم، 2- قلب منیب، 3- قلب مریض «فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ» (بقره/10) «إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلیمٍ» (شعراء/89) «وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنیبٍ» (ق/33) قلب سلیم قلبی است که سالم است. روح سالم است. روح سالم روحی است که در آن شرک نباشد. ممکن است دل آزرده باشد ولی برگردد و عذر خواهی کند.
7- سه نوع قلب داریم
حالا چه کار کنیم که خدا ما را ببخشد؟ داریم که همدیگر را ببخشید. «وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ» (نور/22) نمی‌خواهی خدا تو را ببخشد. از یک پیرمردی خیلی خوشم آمد. جوان او مرد. خودش در قبر رفت و جوانش را در قبر گذاشت. در قبر یک جمله‌ای گفت که خیلی‌ها گریه کردند. گفت: خدایا این پسر خیلی من را اذیت کرد. من از حق پدری‌ام می‌گذرم. تو هم از حق خدایی خودت بگذر. در شب اول قبر او را راحت کن. اگر می‌خواهید که خدا شما را ببخشد بگویید: خدایا هرکس غیبت مرا کرده است یا به من تهمت زده است، من او را می‌بخشم. هرکس به من ظلم کرده است، من او را می‌بخشم. تو هم من را ببخش. قرآن می‌گوید: «وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ» از سر تقصیر همدیگر بگذرید. اگر می‌خواهی خدا تو را ببخشد، کینه نداشته باش. نگو می‌خواهیم چند سال با هم قهر باشیم. مگر سرکه است که می‌گویی هفت ساله‌اش خوب است. بعضی آدمها هستند که چهل سال، سی سال با همدیگر قهر هستند. پیغمبر فرمود: اگر دو مسلمان سه روز با هم قهر کنند و در روز چهارم با هم آشتی نکنند، هیچکدام مسلمان نیستند. پیغمبر فرمود: شب قدر خدا همهی گناهان را می‌بخشد. ملکی ندا می‌زند که خداوند گناهان را بخشیده است و در روز قیامت بعضی‌ها را برای بعضی دیگر شفیع قرار می‌دهد. «إِلَّا مَنْ أَفْطَرَ عَلَى مُسْکِرٍ أَوْ حَقَدَ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ» مگر کسی که با شراب افطار کند یا کسی که از مسلمانی کینه داشته باشد. همین که شب قدر تمام شد همه مشمول رحمت هستند. اگر کسی با بستگان خود قطع رابطه کرده باشد هم بخشیده نمی‌شود. حدیث داریم وقتی خون شهید به زمین ریخته می‌شود، خدا تمام گناهان او را می‌بخشد. ولی اگر به مردم بدهکار باشد خدا او را نمی‌بخشد. پس معلوم می‌شود که حق الناس خیلی مهم است. شب قدر شب مهمی است. به همدیگر دعا کنیم. حضرت زهرا شب جمعه تا صبح به دیگران دعا می‌کرد. امام حسن می‌فرمود: مادر چقدر به دیگران دعا می‌کنی؟ فرمود: «یَا بُنَیَّ الْجَارُ ثُمَّ الدَّارُ» (علل‌الشرائع/ ج1/ ص181) حدیث داریم که وقتی می‌خواهید دعا کنید، دستهایتان را بالا بیاورید. دست‌ها را تا مقابل صورت بالا بیاورید و ده مرتب یا الله بگویید. خدا گفته است: دستی که بالا بیاید، محروم بر نمی‌گردد.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
