ساختمان و مسکن در اسلام- 1
موضوع بحث: ساختمان و مسکن در اسلام- 1
تاریخ پخش 23/9/68
بسم الله الرّحمن الرّحیم
الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی
از برکات جمهوری اسلامی این است که ما باید آیات و روایات را در هر زمینهای هم باید داخل کتب دانشگاهی و هم داخل خود دانشگاه بیاوریم.
الآن در خدمت برادران و خواهران دانشجو در رشتههای ساختمان و معماری و. . . هستیم و خوب است بدانیم اسلام پیرامون ساختمان و معماری چیزی دارد یا خیر. البته گمان نکنید که این بحث به درد تفسیر نمیخورد بلکه مایـه خوبی است که بدانید اسلام در این زمینه چه مسائلی دارد.
هر کسی بالاخره از ابتدای عمر خود تا به انتها به مسکن احتیاج دارد و در این 10 سال گذشته بالاخره یک ساعت باید به این بحث اختصاص داده بشود.
1- اموری که باید در مسکن به آنها توجه کرد
1- انتخاب مکان 2- با چه پولی خانه بسازیم 3- مساحت خانه چقدر باشد 4- مقدار زیربنا چقدر باشد 5- دیوار کشی و اهمیت آن 6- جای دستشویی و حمام و اتاق خواب کجا باشد 7- سفید کاری و گچ بری 8- ارتفاع سقف از زمین 9- تجملات خانه 10- خرید و فروش خانه 11- خانه سازی برای دیگران اعم از فرزندان و خویشان تا در بیابان برای کاروانسراها و مسافرین 12- اجاره دادن خانه 13- اشراف داشتن بر منزل دیگران 14- ناودان خانهها 15- دولت و خانه سازی 16- محکم سازی خانه 17- خانه مستولین مملکتی باید چگونه باشد 18- آپارتمان 19- امنیت در خانه و محدوده آن 20- محل نماز در خانه و بالاخره پیرامون خانه ابدی(اگر برسیم).
2- انتخاب مکان مسکن در روایات
و اما انتخاب مسکن
امام علی در نهج البلاغه نامهای دارد به حارث همدانی میفرماید: «وَ اسْکُنِ الْأَمْصَارَ الْعِظَامَ فَإِنَّهَا جِمَاعُ الْمُسْلِمِینَ وَ احْذَرْ مَنَازِلَ الْغَفْلَهِ وَ الْجَفَاءِ»(نهجالبلاغه، نامه 69) یعنی جای پرت خانه نساز. یعنی از جامعه دور نشو البته نه اینکه همه بیایند تهران ولی در روستا هم کنار مردم باش «فَإِنَّهَا جِمَاعُ الْمُسْلِمِینَ وَ احْذَرْ مَنَازِلَ الْغَفْلَهِ وَ الْجَفَاءِ» که همانا محل تجمع مسلیین است و از محلههای که بویی از اسلام و خیرات جامعه نبردهاند دوری کن مثل کسی که میگوید من نه خانه کسی میروم و نه کسی با من کاری دارد مثل بوته تیغی که در کویر خودش میروید و خودش هم خشک میشود. (از محلههایی که طاغوتیها و از خدا بی خبرها مینشینند دوری کن.
امام صادق و امام باقر میفرمایند مساله هوا را در نظر بگیرید، میخواستند بیمارستان بسازند از زکریای رازی پرسیدند کجا بسازیم؟ فرمود چهار قطعه گوشت در چهار منطقه شهر آویزان کنید هر منطقهای دیرتر گوشت فاسد شد آنجا هوا خنکتر است پس آنجا بیمارستان بسازید.
مساله آب
مواظب باشید زمین غصبی نباشد که امام صادق فرمود اگر کسی در زمین غصبی خانه بسازد در صاحب زمین، زمین خود را بخواهد حکومت اسلامی حق دارد خانه را خراب کند و زمین را به صاحبش برگرداند. پس محل و مکان حلال آب فراوان هوای خنک و در کنار امت و دور از مناطق طاغوتی که از خدا غافل و اهل ظلم هستند.
3- با پول حلال باید خانه ساخت
درباره پول ساختمان
پیامبر فرمود: «اتَّقُوا الْبُنْیَانَ فِی الْحَرَامِ فَإِنَّهُ أَسَاسُ الْخَرَابِ»(مستدرکالوسائل، ج3، ص472) با پول حلال خانه بسازید و مواظب باشید در پول ساختند انه حق مردم نباشد و خمس مهم است چون در این حالت یک پنجم مردم فقیر در آن پول شریک هستند حدیث داریم «إِنَّ الْحَرَامَ لَا یَنْمِی وَ إِنْ نَمَى لَا یُبَارَکُ لَهُ فِیهِ»(کافى، ج5، ص125) مال حرام رشد نمیکند یا اگر رشد کمی پیدا کند برکت ندارد. حدیث داریم پولهایی که انسان خرج میکند اجر دارد و پولی که ثوابی ندارد پول بنایی است.
4- مساحت خانه زیاد و ارتفاع کم باشد
اسلام میگوید مساحت زمین خانه زیاد باشد ولی ارتفاع آن کم باشد البته مثل دفعه قبل نشود که ما گفتیم دختر و پسر در یک اتاق نخوابند به ما فحش دادند که ما یک اتاق داریم 5 تا بچه و. . . من فقط نظر اسلام را میگویم امام خانهای برای یکی از غلام هایش خرید غلام گفت خانه خودتان خوب است ولی امام فرمود تنگ است غلام گفت خانه مرحوم ابوی است امام فرمود مرحوم ابوی خر بود که میتوانست خانه بزرگ داشته باشد ولی بخاطر آثار باستانی در خانه تنگ نشست(البته فرمود اگر ابویات نفهم بود تو هم باید همان کار را انجام بدهی).
گاهی نیاکان ما کار غلط انجام میدهند یا میگویند خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو مثلا کشتی غرق شود 95 نفر شنا بلد نیستند و غرق میشوند حال باید آن 5 نفر هم که شنا بلد هستند بخاطر رسوا نشدن غرق شوند؟ پس حفظ آثار باستانی جایی ارزش دارد که نشانه افتخار است.
یکی از انصار گفت یا رسول الله خانه ما خیلی تنگ است فرمود «ارْفَعْ صَوْتَکَ مَا اسْتَطَعْتَ وَ سَلِ اللَّهَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْکَ»(کافى، ج6، ص526) داد بزن و از خدای جدی بخواه که خانهات توسعه پیدا کند. از سعادت مرد آن است که خانه بزرگ داشته باشد البته به شرط اینکه حلال باشد دیگران هم داشته باشند و برای کار مفید باشد و افتخار و فخرفروشی در آن نباشد پس خانه بزرگ باید مفید باشد و در آن نفع اجتماعی باشد دیگران را دعوت کند بیایند و بروند و تعلیم و تربیت در آن باشد.
و اما حدیث برای کسی که در خانه بزرگ را ببندد و خودش زندگی کند شخصی مریض شد و علی آمد دیدن او نگاهی به مریض و خانه بزرگش کرد و پرسید چه استفادهای تا به حال از این خانه کردی که اگر برای قیامت خود استفاده نکرده باشی این خانه در قیامت وبال تو خواهد بود.
البته ممکن است خانه 100 متری برای کسی خوب باشد ولی برای دیگری خانه 400 متری هم کم باشد پس به تناسب افراد فرق میکند پس حیاط منزل در اسلام باید وسیع باشد و اما در مورد مقدار ساختمان جملاتی داریم از احادیث در این مورد برایتان مینویسم.
«کُلُّ بِنَاءٍ لَیْسَ بِکَفَافٍ فَهُوَ وَبَالٌ عَلَى صَاحِبِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ»(کافى، ج6، ص531) هر مقدار ساختمانی که بیش از اندازه است برای تو وبال است یکی برای خواب فرزندانت و دیگری برای مهمان البته به تناسب افراد فرق میکند. امام صادق(ع) فرمود «مَنْ بَنَى فَوْقَ مَا یَسْکُنُهُ کُلِّفَ حَمْلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ»(المحاسن، ج2، ص608) ساختمان بیش از مورد نیاز مسئولیت در قیامت دارد.
و در احادیث دیگر داریم که همه روایت ناظر به ساختمان بیش از نیاز میباشد و اما یک حدیثی هست در مجمع البیان و الحیات رسول اکرم در حال عبور ساختمانی را دید که روی آن قبهای ساخته بودند به آن نگریست و پرسید صاحب آن کیست؟ گفتند از اصحاب شماست صاحب خانه آمد و امام از او روی برگرداند و علت را از اصحاب جویا شد گفتند پیامبر چند روز پیش خانه تو را دید که مجلل ساخته بودی و ناراحت شد و احتمالا برای همین است او رفت و آن تجملات را خراب کرد و برگشت و پیامبر او را تحویل گرفت پس باید مبارزه عملی هم انجام داد اگر کسی خانه باشکوه بسازد و شما تحویل نگیری دیگر نمیسازد چون میسازد تا او را تحویل بگیرید.
اگر کسی نماز جمعه نرفت به او دختر ندهید البته نه اینکه هر هفته برود ولی سالی چند بار برود و از امت دور و جدا نباشد امیرالمومنین از خانههایی که دیوار یا در ندارد انتقاد میکند مثل خانههایی که زمان شاه به سبک غربیها میساختند حتی حدیث داریم که پشت بام هم باید دیوار داشته باشد.
5- جایگاه دستشویی و حمام در خانه و عدم استفاده مجسمه در منزل
داریم که دستشویی(فی استر موضع) یعنی موضعی و جایی که پنهان باشد و پنهان ترین جای منزل برای دستشویی انتخاب شود یعنی اینطور نباشد که انسان توی اتاق نشسته است یکی برود دستشویی حمام هم باید در کنار باشد فاصله چاه آب آشامیدنی و چاه هرز آب باید چند متر باشد البته اگر آب آشامیدنی باشد طوری نیست چون از آب خوب میرود توی هرز آب. اما اگر بر عکس باشد فاصله باید زیاد باشد چون آب از بالا به پائین نفوذ میکند و حتی حدیث داریم اگر زمین محکم است یا نرم چقدر باید فاصله باشد.
درباره گچ کاری سفارش شده است خانه هایتان را سفید کنید و روایات متعدد است ولی همین مقدار بس است. مجسمه سازی، گاهی در مجسمه سازی اهداف مقدسی وجود دارد و منفعتی دارد مثلا در منطقه مرزی مجسمه کار یک انسان را انجام میدهد و البته اگر منافعی بود باید از فقها پرسید ولی در خانه نباید مجسمه باشد و برای اشباع هوس سرمایه دارها یک جوان زحمت بکشد که آقایی میخواهد جلوی در خانهاش یک گرگ باشد. البته در مورد رشته مجسمه سازی اهداف مقدس و مفید بسیاری وجود ندارد پس برای اهداف عالی اشکالی ندارد.
در این مورد روایت داریم که امام میفرماید البته منظور از این مجسمه انسان و حیوان است وگرنه مجسمه درخت و گیاه و اشکالی ندارد) و در مورد حضرت سلیمان داریم که «یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحاریبَ وَ تَماثیلَ» (سبأ/13) افرادی برای حضرت سلیمان مجسمه میساختند که مجسمه درخت و اینها بود.
و روایت هم داریم که(لا یزال تصاویره تعرض لی فی صلاتی) یعنی حواس من در نماز پرت میکند یا یادگاری بت پرستی است. پس اهداف منفی و مثبت فرق میکند. و اما پیرامون آپارتمان در این زمینه مشکلاتی وجود دارد ولی اصولا زندگی ما یک زندگی اضطراری است چون زمین کم داریم و. . . و زندگی در آپارتمان مثل دارد و خوردن زمین است چون اسلام میگوید خانواده را طبقه دوم مسکن ندهید و پشت بام باشند.
6- پرهیز از تجملات در منزل
مزاحمت آپارتمان بیشتر است در راه پلههای آن فشار بیشتر است تجسس و چشم چرانی بیشتر است فساد اخلاقی و مزاحمت اجتماعی و حتی گناه بیشتری دارد و ما مثل آدمی معتاد هستیم که گرفتار سیگار شده است و ما هم گرفتار آپارتمان شدهایم.
البته روایتی هم بود که خواندیم و از وزارت مسکن گفتند چرا خواندی ما دیگر نمیخوانیم. ارتفاع اتاق چهار متر بیشتر نباشد درباره تجملات روایات زیادی داریم «مَرَّ الْحُسَیْنُ ع بِدَارِ بَعْضِ الْمَهَالِبَهِ فَقَالَ رَفَعَ الطِّینَ وَ وَضَعَ الدِّینَ»(مستدرکالوسائل، ج3، ص467) امام حسین خانهای را دید که خیلی مجلل بود فرمود گلها را بالا برده دین خود را پایین آورد. مثل اینکه وام یا قرض گرفته گردن کج کرده یا چک کشیده است و. . .
حدیثی داریم که حضرت فرمود «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ هَوَاناً أَنْفَقَ مَالَهُ فِی الْبُنْیَانِ»(مستدرکالوسائل، ج3، ص455) یا «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ سُوءاً أَهْلَکَ مَالَهُ فِی الْمَاءِ وَ الطِّینِ»(مستدرکالوسائل، ج3، ص467) همین که خدا کسی را میخواهد خراب کند به سرش میاندازد بنایی بی دلیل انجام دهد و هر کس عاشق بنایی شد معلوم میشود گناهی کرده است و خدا میخواهد حال او را بگیرد.
و فرد نمیداند چه خبر است مثل اینکه بچه مزاحم مطالعه آدم باشد و یک شکلات بیندازی در اتاق دیگر تا او برود ولی بچه گمان میکند که او را دوست داری ما هم همینطور شدهایم اگر یک کوپن تخم مرغ را از دست بدهیم فراموش کنیم افسوس میخوردیم ولی برای از دست دادن نماز جمعه و جماعت افسوس نمیخوریم و ما داریم قساوت قلب پیدا میکنیم. پس بدانید خدا وقتی بخواهد حال شما را بگیرد به فکرتان میاندازد تا بنایی بکنید البته نیاز مسالهای دیگر است.
7- خانهای که برای پز دادن باشد وبال میشود
قرآن درباره خانهها میفرماید «أَ تَبْنُونَ بِکُلِّ ریعٍ آیَهً تَعْبَثُونَ» (شعراء/128) آیا در دامنههای کوه برای عبث خانه بنا میکنید «وَ تَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً فارِهینَ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطیعُونِ»(شعراء/149-150) یعنی برای عیاشی خانه میسازید بترسید حضرت فرمود «وَ مَنْ بَنَى بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَهً حَمَلَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَهِ وَ هُوَ نَارٌ یَشْتَعِلُ مِنْهُ ثُمَّ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ وَ یُلْقَى فِی النَّارِ فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَهً فَقَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَى مَا یَکْفِیهِ اسْتِطَالَهً بِهِ عَلَى جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاهً لِإِخْوَانِهِ»(وسائلالشیعه، ج5، ص338) اگر کسی برای پز دادن خانهای بسازد مثلا پول در شهر پیدا کرده است و آخر فنون خانه سازی غربی را در خانه روستاییاش به کار برده است.
حق این است که چون واضح است که او برای پز دادن خانهای این چنین در روستا ساخته است مردم روستا به او بی اعتنایی کنند حضرت میفرماید این خانه وبال او میشود و میفرماید ریا است که «مَا یَکْفِیهِ اسْتِطَالَهً بِهِ عَلَى جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاهً لِإِخْوَانِهِ» به همسایهها میخواهد افتخار بفروشد و پز بدهد این حدیث در امالی صدوق است.
8- سفارش در خرید خانه و نکوهش در فروش آن
فروش مسکن: در اینجا باید از وزارت مسکن باید تشکر کنم چون چند ماه پیش یکی از معاونین وزارت مسکن به ما جزوهای را داد که خیلی خوب بود و حدیثی میخواهم از این جزوه نقل کنم. این حدیث از این جزوه است که اولین پولی که جوانان بدست میآورند خانه بخرید و حدیث دیگر هم این است که آخرین چیزی که میفروشید خانه باشد و خانه را حتی زمانی که بدهی دارید نباید بفروشید و حکومت اسلامی هم حق ندارد به بدهکار بگوید خانهات را بفروش.
ابن ابی عمیر ظاهر از یاران امام کاظم است و آدم مهمی است در اسلام هفده نفر هستند که اسلام گفتند هر چه اینها گفتهاند درست است که مرا سیل اینها مساویند است و یکی از این افراد همین ابن عمیر است و حرف بی اعتبار نمیزند ابن عمیر است و حرف بی اعتبار نمیزند ابن عمیر بزاز بود ولی ملّا و حدیث شناس هم بود ای کاش بازاریهای ما هم به جای هشت هفت و نیم میآمدند و نیم ساعت زودتر در مسجد جمع میشدند و هر روز با اسلام هم آشنا میشدند مثل این بزاز که رابط میان امام کاظم و مراجع تقلید بود.
ابن عمیر در آستانه ورشکستگی بود و صدها هزار درهم از کسی میخواست او هم نداشت بدهد در خانه نشسته بود شخص بدهکار آمد و هزار درهم بدهکاری را برای او آورد ابن عمیر پرسید از کجا آوردهای؟ گفت خانهام را فروختم ابن عمیر گفت امام کاظم ع گفته است بدهکار را مجبور نکنید خانهاش را بفروشد و اگر چه به یک درهم این پول احتیاج دارم ولی نمیتوانم قبول کنم. پس حتی اگر طلب دارید و در مضیقه هستید نگذارید بدهکار خانهاش را بفروشد.
حدیث در مورد باغ داریم که نگذارید کسی باغ را خانه سازی کند مگر اینکه به همین مقدار که باغ را شهرک میکند جای دیگری همچین باغی تولید کند و در مورد باغ حدیث بسیار داریم و به تازگی این قانون را شهرسازی وضع کرده است در مورد باغها.
9- مسکن و ماوی دادن
حضرت عیسی از کنار قبری میگذشت تند شد گفت صاحب این قبر آدم گناهکاری بود و عذاب میشد سال بعد هنگام عبور آرام رفت یاران از ایشان پرسیدند این همان قبر است علت چیست؟ ایشان فرمود امسال دیگر عذاب نشد دلیل را جویا شدند حضرت فرمود ایشان پسری دارد که دو تا اتاق داده است به یک انسان بی خانه و خدا به این دلیل عذاب را از پدر وی برداشته است.
چرا دانشجوها باید خانه را به زور بگیرند و به زور پس بدهند؟ این بدین دلیل است که در جامعه ما آدمهای بی تعهد هستند وگرنه خودشان زنگ میزنند که بیست تا دانشجو بفرستید برای من اما چون من در این مملکت پستی ندارم کسی به حرف من گوش نمیدهد این هم روی همه این حرفها. ما وقتی به علمای تهران پیشنهاد کردیم که برخی مساجد پررونق خانهای کنار مسجد اجاره کنند چون ممکن است دانشجو شناخته شده نباشد یا پول نداشته باشد و به دلایل مختلف خانه به او ندهند ولی به آقای محله خانه میدهند آقا خانهای کنار مسجد اجاره کند و بگوید سی تا دانشجو بیایند در این خانه و بالاخره روابط بسیاری بین مسجد و این دانشجویان بوجود میآید و این وحدتی که مرحوم مفتح میخواست بین حوزه و دانشگاه ایجاد کند و این دانشجو که بین مردم و مسجد تربیت شد و چرخید رجایی و چمران میشود.
اما دانشجویی که در دوران تحصیل با انواع مشکلات اجاره و پول و صاحب خانه درگیر بود بعد از چهار سال با آخوند خوب نخواهد شد و ما این حرف را گفتیم ولی کسی هم گوش نخواهد داد.
10- دقت در اجاره دادن خانه
در مورد کاروانسرا و هتل
روزی من تشیع جنازهای را دیدم پرسیدم کیست گفتند فلانی پیاده شدم بعد کمالی را دیدم گفتم پس پیاده شویم چون گفتند ایشان خانههایی در مشهد خریده است و او آنها را به زوار فقیر امام رضا میدهد تا به آنجا بروند و بار مالی خانه را از دوش زوار فقیر امام رضا بر میداشت است. چه اشکالی دارد برای دانشجو یا طلبه فضای آموزشی کمک کنیم.
حدیث داریم اگر کسی بمیرد بعد از مرگ چند چیز برای او فایده خواهد داشت 1_ قرآن 2_ پسر خوب 3_ حرفهای و مقالات علمی 4_ خانهای بسازد برای کسانی که در راه ماندهاند. اجاره خانه، کسانی که خانه اجاره میدهند اگر بدانند مستاجر کار حرامی انجام میدهد در گناه او شریک هستند امام صادق فرمود «عَنْ جَابِرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُؤَاجِرُ بَیْتَهُ فَیُبَاعُ فِیهِ الْخَمْرُ قَالَ حَرَامٌ أَجْرُهُ»(تهذیبالأحکام، ج6، ص371) یعنی توی منزل اجارهای شراب میسازد و میفروشد امام فرمود «حَرَامٌ أَجْرُهُ» این اجارهای که میگیری حرام است.
حال اگر خانهای اجارهای را میداند خانه تیمی منافقین است یا در آن تارک الصلاه میبیند حرام است چون حدیث داریم خانهای که در آن نماز خوانه نمیشود قبرستان است چون خوردن و خوابیدن کار حیوانات است و مهم رابطه با خدا و محرومان است.
ناودان کوچه باید عمودی باشد و به دیوار چسبیده باشد حدیث داریم امام زمان وقتی بیاید تمام ناودانهای افقی را عمودی میکند و تمام کوچههای تنگ را هم گشاد میکند و لذا داریم زمان امام زمان عدهای از مساجد راهپیمایی میکنند که ما حکومت امام زمان را نمیخواهیم. «إذا قام القائم (ع) سار إلى الکوفه فهدم بها أربعه مساجد فلم یبق مسجد على وجه الأرض له شرف إلا هدمها و جعلها جماء و وسع الطریق الأعظم و کسر کل جناح خارج فی الطریق» (إرشاد مفید، ج2، ص385) راهها را گشاد میکند «وَ کَسَّرَ کُلَّ جَنَاحٍ خَارِجٍ فِی الطَّرِیق» و بالکنها را میشکند و به همین خاطر برخی میبینند سرقفلی مغازهشان کم شده است و راهپیمایی میکنند و آدرس حدیث وسائل است.
11- محکم ساختن خانه
وقتی میخواهند بگویند خانه خراب است میگویند بساز و بفروش است انسان غصه میخورد که چرا ما مسلمانها اینگونه خانه میسازیم وزارت خارجه یکی از کشورهای کفر سفارتخانه خریده است و آنها امضاء دادهاند آن ساختمان تا صد سال طوری نشود البته انشاءالله شما که مهندس و معمار میشوید این مشکلات را رفع نمایید.
در دین ما برای جزئی ترین مسائل حدیث داریم حتی حدیث داریم رسول خدا وقتی درب منزلی را میزد کنار میاستاد تا یک وقت اگر خانه پرده نداشته باشد نگاهشان داخل منزل نیفتد ما غصه میخوریم که اسلام اقیانوسی است که هر چه در آن فرو میرویم احساس میکنیم چند قطره آب بیشتر به بدند ما نرسیده است.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»