موضوع:کار، بهره‌وری و نماز
تاریخ پخش: 76/02/11
بسم الله الرحمن الرحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
در محضر مبارک همکاران آموزش و پرورش هستیم (دبیران تعلیمات دینی و امور تربیتی) بینندگان بحث را روز کارگر می‌بینند. روز کارگر و روز معلم. من مقداری راجع به کار و مقداری راجع به معلم و مطهری صحبت می‌کنم. ستاد نظارت بر تعلیمات دینی حرکتی را شروع نموده که ان شاء الله مبارک خواهد بود.
1- نماز و کار
موضوع بحث: کار و تعلیم و تربیت. در اسلام کار عبادت و عبادت کار است. این شعار را فراموش نکنیم: «حَیَّ عَلَى خَیْرِ الْعَمَلِ» منظور از خیر العمل، نماز است. اذان به عبادت «کار» گفته است. پس نماز کار است. از طرف دیگر کار هم عبادت است: قَالَ الصَّادِقُ(ع): «الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ» (کافی/ج5/ص88) کسی که برای خرجی زن و بچه‌اش کار می‌کند مثل مجاهد فی سبیل الله است. عرق کارگر مثل خون شهید است.
تحلیل و تفسیر «خَیْرِ الْعَمَلِ»: همه کار می‌کنند و باید دید «خَیْرِ الْعَمَلِ» کدام کار است:
2- معیارهای بهترین کار بودن نماز
1- توجه به وقت: بهترین کار این است که در وقتش انجام شود، ازدواج مقدس است. به شرطی که در وقتش واقع شود. معلم و کارگر باید به موقع سرکار حاضر شوند. نماز باید سر وقت خوانده شود. اسلام راجع به وقت خیلی عنایت دارد. یک ثانیه قبل وقت افطار کنیم، روزه باطل است. یک ثانیه قبل از وقت نماز خواندن، موجب بطلان نماز است. اگر هم به تأخیر بیفتد، قرآن می‌فرماید: «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ» (ماعون/5-4). وای بر نمازگزارانی که در نمازشان «ساهُونَ» هستند. در کنز الدقایق راجع به «ساهُونَ» آمده است: «ساهُونَ» یعنی کسانی که نمازشان را در اول وقت نمی‌خوانند. وای به حال آنها! یعنی کارهای دیگر را مهمتر از نماز می‌داند. اگر به یکی قول دادی که مثلا فلان ساعت با او ملاقات کنی، ولی دیر کنی، به او استخفاف نموده‌ای. تأخیر نماز یعنی استخفاف به نماز.
محصلین باید بدانند که وقت یادگیری دوران نوجوانی است. طلبه‌ها باید بدانند که تا 35 سالگی اگر ملا شدند… بعد از این سنین انسان در جا می‌زند. وقتمان را تلف نکنیم. شخصی قبل از حاضر شدن غذا هر روز 5 دقیقه مطالعه می‌کرد، اینها را نکته برداری می‌کرده و در کتابی به نام «5 دقیقه‌های قبل از غذا» آنها را نوشته است (صرفه جویی در وقت) یکی از تفسیرهای «حَیَّ عَلَى خَیْرِ الْعَمَلِ» وقت است. و تأخیر کردن (وقت) از گناهانی است که انسان از آن توبه نمی‌کند. چون آن را گناه نمی‌داند. فکر می‌کنیم، فقط گناه دزدی است. اصلا روایت داریم: رییس دزد کسی است که از نمازش بدزدد. بخیل بودن فقط در مال نیست. حدیث داریم: بخیل ترین آدمها کسی است که در سلام کردن بخل کند.
کارگران و معلمین عزیز از کار جیم نزنید. ما در خواص هم داریم که مثلا به نماز می‌رود، بعد از تمام شدن نماز جیم می‌شود. نماز اداره و کار 5 تا 10 دقیقه باید باشد. مقام معظم رهبری نماز ظهر و عصر را 10 دقیقه می‌خوانند و نماز مغرب و عشاء را 40 دقیقه (با دعا و تعقیبات). وقتی علتش را پرسیدم، گفتند: چون در نماز ظهر کسانی که به من اقتدا می‌کنند کارهای مملکتی دارند، باید به مردم برسند.
2- آگاهی: یک کارگر اگر آگاه باشد، خیلی مهم است. بیشتر حوادث و تصادفات و سوانح سوختگی ناشی از عدم آگاهی است. مثلا خانم نمی‌دانسته که نباید در چراغ روشن نفت ریخت. در نماز هم باید آگاهی داشت.
در حدیث داریم: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع): «الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ» (کافی/ج5/ص150) اول مسائل را یاد بگیرید، بعد تجارت کنید. در رساله می‌خوانیم: بر هر مسلمان واجب است که مسائل مورد نیازش را یاد بگیرد. یعنی: آگاهی.
قرآن می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاهَ وَ أَنْتُمْ سُکارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُون» (نساء/43) وقتی حال نداری، نماز نخوان. وقتی مست هستید نماز نخوانید. تا اینکه بفهمید که چه می‌گویید. یعنی در نماز باید فهمید که چه می‌گوییم. حدیث داریم: از نماز آن مقداری قبول می‌شود که با حواس جمع خوانده شود. از قسمت پوسته نماز کسی مصرف نمی‌کند. نمازهای ما پوسته هستند. کسی که به مکه می‌رود قبل از حج چه کتابهای مربوط به اعمال حج را مطالعه کند. خدا یک متلک تندی در قرآن به ما می‌گوید، می‌فرماید: حیوانات و هستی همگی سبحان الله می‌گویند و می‌دانند که چه می‌گویند؛ «کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبیحَهُ» (نور/41). آن وقت چقدر زشت است که یک پرنده بداند و ما ندانیم.
3- توجه به مکان مناسب
3- مکان: از چیزهایی که در تولید مؤثر است مکان است (سالن کار، رنگ، هوا، نور و…) برای نماز هم بهترین مکانها مسجد است. قرآن می‌فرماید: «یا بَنی آدَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» (اعراف/31) زینت هایتان را به مسجد ببرید. بچه‌های ما عروسی را بیشتر از مسجد دوست دارند. چون در عروسی همه لباسهای قشنگ پوشیده و خوشحال هستند. ولی در مسجد همه لباس مشکی پوشیده و گریه می‌کنند.
مساجد باید جاذبه داشته باشند. دبیر تعلیمات دینی باید آدم خوش قیافه‌ای باشد. ما 124 هزار پیامبر داشتیم، هیچکدام کچل نبودند. باید خوش اخلاق باشند. جلد کتاب تعلیمات دینی باید قشنگ باشد. زنگ تعلیمات دینی باید بهترین زنگ‌ها باشد. معلم این درس هم باید اطلاعاتش زیاد باشد و هم بتواند طنز بگوید. در نماز باید آرامش داشت. و لذا رو به باد، در مسیر سیل و… نماز خواندن مکروه است. حدیث داریم: اگر ادرار دارید، نماز نخوانید. حتی اگر به نماز اول وقت و جماعت هم نرسید. ادرار کنید و بعد نماز بخوانید.
نماز چند نفر قبول نیست. یکی نماز کسی است که در حال فشار ادرار خوانده شود. کفش قاضی نباید تنگ باشد چون روی مغزش و قضاوتش اثر می‌کند. ما برای بازدید از بهترین مسجدی که اخیرا ساخته بودند رفتیم (بهترین مهندسی‌ها و…) اما وقتی خواستیم نماز بخوانیم، دیدم که بخاری‌های آن رو به قبله است. رو به آتش نماز خواندن بسیار مکروه است. چند وقت پیش جایی بودیم که همه مهندس بودند. در آنجا گفتم: اصول مهندسی روی سه چیز است: 1- طرح را از آفریده‌های الهی بگیریم (مثل طرح هواپیما از پرنده) یا از خود انسان بگیریم (موقعیت چشم) 2- طرح را از فطرت بگیریم. 3- طرح را از مکتب بگیریم.
4- شرایط خاص خانوادگی (دارا بودن دختر یا پسر و…).
کسی که در روستا است آپارتمان نمی‌سازد. در شهرهای شلوغ باید آپارتمان ساخت نه در روستا. مثلا ساخت آشپزخانه اُپن مال ما مسلمانها نیست. مال کسانی است که عفت و حجاب نمی‌فهمند. مال کسانی است که اگر مردی زنشان را ببیند برایشان فرقی نمی‌کند. آشپزخانه اُپن یعنی چه؟ یعنی هر که می‌آید خانم شما را ببیند؟! تو که سیگار می‌کشی و سرفه می‌کنی یعنی دستگاه طبیعت تو با دود بد است، نباید بکشی. چند صد حدیث در مکتب ما راجع به مهندسی است. دانشکده معماری و… باید این حدیث‌ها را در کتاب تعلیمات دینی آموزش دهند. تعلیمات دینی دختر و پسر با هم فرق کنند. دانشجویان دختر کتاب «حقوق زن» مرحوم مطهری را بخوانند. به حضرت عباس(ع) بهتر از معارف موجود است. علم مفید علمی است که: تنبل را زرنگ کند، بد اخلاق را خوش اخلاق کند، ترسو را شجاع کند، گنهکار را متقی کند و… علی(ع): «ثمره العلم العباده» (غررالحکم/ص64) حدیث داریم که پیغمبر(ص) هر روز این دعا را می‌خواندند: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ» (منیهالمرید/ص210) پناه می‌برم از علمی که فایده‌ای ندارد.
4- توجه به پوشش، نظافت و کار جمعی و جهت دار
4- لباس: برای هر کاری لباس خاصی لازم است. امام زین العابدین(ع) برای نماز لباس خاصی می‌پوشیدند؛ لباس احرام، لباس جنگ، کفن، لباس نوزاد، لباس عروس، هدیه لباس به بی لباسها. بهداشت لباس، دوخت لباس، فرم لباس، رنگ لباس، جنس لباس، به اینها باید عنایت شود. لباس کار باید سبک باشد.
5- نظافت: شهری که تمیز است، اداره تمیز، خانه تمیز، اتاق تمیز و مسجد تمیز همگی جاذبه دارند. و لذا حدیث داریم: کسی که با لباس آلوده نماز بخواند در قبولی نمازش اثر دارد. داریم: در نماز جماعت به جای سجده فوت نکنید (در صورت خاکی بودن) خاک به چشم بغلی می‌رود. پاهایتان را بشویید.
6- کار باید دسته جمعی باشد. برخی به من می‌گویند: شما با این همه سفر چگونه به کارهایت می‌رسی. می‌گویم: کارها باید با هم انجام شود. مثلا در امر تفسیر نمی‌شود گفت: مثلا برای نوشتن 12 تفسیر 4 نفر انتخاب کرده هرکدام 3 تفسیر بنویسند. بلکه همگی دور هم می‌نشینیم و با هم تفسیر می‌کنیم. مثلا در مورد کتابهای مرحوم مطهری (52 عدد) یک نفر که نمی‌تواند همه را بخواند، هر نفر یکی را بخواند و فکرها و مطالعات را با هم به کار ببریم. خلاصه کتاب را بنویسیم. ایجاد رقابت و کار دسته جمعی در تولید مهم و مفید است.
7- جهت گیری: کار ممکن است خیلی انجام شود، ولی جهت گیری آن درست نیست. مثل تبلیغات این بانکها. من به یکی از بانکها پیشنهاد کردم برای تبلیغات یک میلیون نوار بخرد و در آن اسرار نماز را ضبط کنند: چگونه نماز بخوانیم؟ چرا نماز بخوانیم؟ و روی آن بنویسند اهدایی بانک فلان. یک مسجد در راه بسازید و با کاشی کاری روی آن بنویسید: اهدایی بانک فلان به مسافرین عزیز. تو تبلیغ کردی و مردم هم نمازشان را خوانده‌اند. ما باید جهت بدهیم. اینکه می‌گویند «حَیَّ عَلَى خَیْرِ الْعَمَلِ» نماز بهترین کار است، چون نماز جهت دارد. (رو به قبله) وقتی برای دخترت گوشواره می‌خری، بگو: وقتی می‌خرم که نمازت درست باشد، نمره‌ات 20 باشد. به کارهایمان جهت بدهیم.
5- نماز و احترام به حقوق و دقت در کار و مسئولیت
8- احترام به حقوق دیگران: «خَیْرِ الْعَمَلِ» نماز احترام به حقوق دیگران است. مثلا اگر یک مسئول مملکتی وارد مسجد شود و یک نوجوان را از جایش بلند کنند و او را بنشانند، نمازش باطل است. این حفظ حقوق مهم است. در نماز که بهترین عمل است، اگر نخ دکمه دزدی باشد، نماز باطل است. آن وضو، خاک تیمم و…
9- مسئله دقت: کارگران عزیز باید در تولید جنس‌ها دقت کنند. جنس ایرانی باید بهترین جنس‌ها باشد. تمدن ما چند قرن قبل از عربی‌ها است. ما قالی تولید می‌کردیم و آنها در خواب بودند. در دایره المعارف اروپا کلمه حمام دویست سال قدمت دارد. در حالی که 1400 سال پیش ما حمام داشتیم. ایرانی می‌تواند کارش خوب باشد. کاگر عزیز ما می‌توانیم. پس دقت کنیم. نماز خیر العمل است. چرا؟ چون در نماز دقت وجود دارد. اگر به اندازه سر سوزن جای وضو شسته نشود، وضو باطل است. یک کلمه نماز را اگر بتوانی درست بگویی و غلط بگویی نماز باطل است. این دقت است.
10- احساس مسئولیت، اتمام کار: کار را باید درست انجام داد. خیلی کارها ناقص انجام می‌شود. چرا این طور است. تمامش کنید. ما یک سفری به هندوستان داشتیم، یک مشت دانشجو در آنجا بودند. گفتم: چند سال است که اینجا هستید؟ گفتند: 6-5 سال. گفتم: شما هنوز مهندس نشدید؟ بعد یک قصه از آیت الله العظمی گلپایگانی برای آنها گفتم: شخصی به خانه ایشان می‌آمد و برای صغیرها پول می‌گرفت. تند تند می‌آمد و پول می‌گرفت. یک بار آیت الله گلپایگانی به او گفت: شما 20 سال است که از من پول می‌گیرید! این صغیرها کبیر نشدند. شما 12 سال در هندوستان هستید، هنوز مهندس نشدید، بابا 4 سال بس است. در حوزه هم همین طور است، می‌شود 15 ساله مجتهد شد.
وقتی برای امیرالمؤمنین(ع) بیت المال را می‌آوردند، ناراحت بود. سریع نماینده‌ها را صدا می‌کردند و بیت المال را تقسیم می‌فرمودند. بعد جای بیت المال را جارو می‌کرد و 2 رکعت نماز می‌خواند. بعد می‌فرمود: الحمد لله که زود تقسیم کردم.
برخی، اموال را چند سال نگه می‌دارند. اسلام گفته: اگر در زمین سه سال کشاورزی نشود باید آن را به کس دیگری داد. نباید زمین معطل بماند. ما گاهی اوقات خیلی سست هستیم. کارگر باید دلش بسوزد. معلم باید دلش بسوزد. یک روز آیت الله العظمی گلپایگانی می‌گفت: من وقتی می‌فهمم طلبه‌ها درس نخوانده‌اند به قدری غصه می‌خورم که از غصه تب می‌کنم. یعنی این سوز چیز دیگری است. خداوند به موسی(ع) فرمود: می‌دانی چرا تو را پیغمبر کردم؟ گفت: نه. گفت: در تو یک سوزی بود که در دیگران نبود. خداوند شهید مطهری را رحمت کند. یک بحث دارد به نام «درد و بی درد» قدیمی‌ها وقتی می‌خواستند به کسی فحش دهند می‌گفتند: ای بی درد. یعنی بی تعهد. یعنی کسی که غصه نمی‌خورد. معلم باید با خدا رابطه‌اش زیاد باشد. مطهری گریه‌ها داشت. از گریه‌های مطهری خاطره‌های زیادی داریم. من یک هفته در اهواز در خدمت ایشان بودم. نمازهای طولانی داشت. نماز باحال، در نماز شب گریه‌ها می‌کرد. مقام معظم رهبری تعریف می‌کرد: مرحوم مطهری در مشهد در خانه ایشان رفته بودند. یک گریه‌هایی در نماز شب داشتند که خانم آقا می‌گویند: چیه؟ آقا می‌گویند: آقای مطهری نماز شب می‌خوانند. باید از درون پر باشیم تا از بیرون عزیز باشیم.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
