موضوع: امام علي(عليه السلام)، نامه به مالک اشتر – 22
تاريخ پخش: 5/2/69
بسم الله الرّحمن الرّحيم
اميرالمؤمنين(ع) به مالک اشتر مي‌نويسد. اي مالک خيلي لياقت داري خيلي شجاعت داري تو بخاطر قدرتت و سابقه درخشانت قدرت و افتخاري که داري فرماندار مصر مي‌شوي. مصر جاي حساسي است من شرح وظايف برايت مي‌نويسم که عمل کني. . . .
1- توجه به تجار، بازاريان و توليدكنندگان
«ثُمَّ اسْتَوْصِ بِالتُّجَّارِ» (نهج‌البلاغه/ص436) اى استاندار وصيت كن و سفارش كن تاجرها را. خود حضرت امير(ع) شلاق دست مى‌گرفت و مى‌آمد توى بازار و وسط بازار سخنرانى مى‌كرد.
حضرت رسول(ص) وقتى به مدينه آمدند اول مسجد ساخت و بعد كنار مسجد بازار ساخت و فرمود تمام مسلمانان توليدشان را بياورند توى همين بازار و نيازهايشان را هم از همين بازار تهيه كنند تا نيازى به بازار يهودى‌ها نداشته باشيم يعنى استقلال اقتصادى، الآن كسى بيايد مكّه انگار تمام كشورهاى غربى آمده‌اند تا بازار مكه را پر كنند از يكى از كشورهاى اسلامى جنس توى بازار مكه نيست و چون در مكه تمام دنيا جمع مى‌شوند اگر مي‌شد كه مسلمانها توليداتشان را آنجا بياورند و بازار مشترك و نمايشگاه بين المللى مال مسلمانها باشد.
اسلام راجع به بازار عنايت دارد و حتى كلنگ بازار را پيغمبر(ص) زد و جايش را مشخص كرده. سفارش كن تجار را «وَ ذَوِي الصِّنَاعَاتِ»(نهج‌البلاغه/ص436) و اهل صناعات را «وَ أَوْصِ بِهِمْ خَيْراً»(نهج‌البلاغه/ص436) و اينها را وصيت خير بكن «الْمُقِيمِ مِنْهُمْ» چه آنها كه مغازه دارند و مقيمند و چه اينهايى كه سيار و چرخ دستى دارند. بازارى‌ها دو نوعند بعضى‌ها مغازه‌شان ثابت است و بعضى هم خير، آخوندها هم همينطور هستند بعضى مسجد ثابت دارند و بعضى هم مثل من دوره گرد هستند. «وَ الْمُضْطَرِبِ بِمَالِهِ وَ الْمُتَرَفِّقِ بِبَدَنِهِ» آنكه دارد با بدنش جان مى‌كند شغل بازويى دارد. بد نيست بگويم شغل بازويى از نظر قرآن و حديث از تجارت ارزشش بيشتر است. تمام امامان ما شغلشان بازويى بوده و تمام انبياء هم يا چوپان بوده‌اند يا كشاورز يك پيغمبر داشتيم كه خياط بود و يك پيغمبر هم داشتيم كه آهنگر بود و مابقى همه كشاورز.
«فَإِنَّهُمْ مَوَادُّ الْمَنَافِعِ» اين آقايان منافع را مى‌كشانند. بالاخره جنس از كجاى دنيا اين آقا مى‌كشاند مى‌آورد اينجا «وَ أَسْبَابُ الْمَرَافِقِ» اسباب راحتى مردم را فراهم مى‌كنند «وَ جُلَّابُهَا مِنَ الْمَبَاعِدِ وَ الْمَطَارِحِ»(نهج‌البلاغه/ص436) جلب مى‌كند و مى‌كشاند از راه‌هاى دور و پرت شده يعنى از هر سوراخ و سمبه‌اى كه هست جنس‌هاى مورد نياز مردم را تهيه و مى‌آورد. «فِي بَرِّكَ وَ بَحْرِكَ» گاهى جنس را از راه خشك و يا از راه دريا گاهى توى جاده‌هاى كويرى و دره‌ها و بالاخره اينطور نيست كه كاسبها مفت خور باشند. «وَ حَيْثُ لَا يَلْتَئِمُ النَّاسُ لِمَوَاضِعِهَا»(نهج‌البلاغه/ص436) اصلاً مردم خبر ندارند چه چيزي كجاست. مى‌گويند به يك شخصى گفتند هر كه يك جفت كفش از بيرون از ايران وارد كند، لب مرز كفشى 5 تومان بايد گمرك بدهد. يك آدم زرنگى خواست كفش وارد كند 10 هزار جفت كفش وارد كرده بود. 10 هزار لنگه را از مرز بازرگان و 10 هزار لنگه‌اش را از جنوب آورده بود. لب مرز گفت قانون مى‌گويد هر كس يك جفت كفش وارد كند. خيلى خوب شما يك جفت كفش را پيدا كنيد. بعد آورده بود تهران اينها را با هم جفت كرده بود. خوب اينكه مى‌تواند سر دولت را كلاه بگذارد اين شيطنتى را كه اين شخص دارد هيچ كس ندارد افرادى هستند كه مى‌دانند چطور و از كجا و به چه روشى و با چه شيوه‌اى جنس را تهيه كنند كه گاهى افراد تحصيل كرده هم نمى‌دانند گاهى يك نفر با تجربه به اندازه چند تحصيل كرده كارشناس تجربى است.
روايت داريم كه آدمهايى كه جرأت دارند، درآمد هم پيدا مى‌كنند آدمهاى ترسو هيچ وقت در آمد پيدا نمى‌كنند چونكه هر وقت مى‌خواهد جنسى بخرد مى‌گويد نكند ضرر كنم و هى شك مى‌كند در هنر هم اينطور است؛ هر كس بترسد شناگر نمى‌شود بالاخره آن كسى شناگر مى‌شود كه خودش را به آب و آتش بزند.
2- نظارت و بازرسي بر بازار و بازاريان
حالا بازارى‌ها چطور آدم هايى هستند «فَإِنَّهُمْ سِلْمٌ» اينها توسعه گر نيستند بازارى فقط يك خطر دارد كم فروشى، گران فروشى، احتكار اين خطر را دارد كه مي‌شود جلوى آنرا گرفت اما دست به اسلحه ببرند، نه اينها دنبال زندگيشان هستند بنابراين «فَإِنَّهُمْ سِلْمٌ» هيچوقت يك گروه مسلح از توى بازار پيدا نمى‌شود «لَا تُخَافُ بَائِقَتُهُ»، «بائقتة» يعنى شر اينها از شرشان نمى‌ترسيم. «وَ صُلْحٌ لَا تُخْشَى غَائِلَتُهُ»(نهج‌البلاغه/ص436) اينها اهل زندگى هستند يعنى اينها نه غائله دارند يعنى فساد و نه بائقه دارند يعنى شر، شر و فساد توى بازارى نيست «وَ تَفَقَّدْ أُمُورَهُمْ» خوب كارهايشان را تفقد كن انبارهايشان را سر كشى كن ناظر بفرست نرخشان را كنترل كن حالا چه اينهايى كه در شهر و متن جامعه و بازار هستند و چه اينهايى كه «وَ فِي حَوَاشِي بِلَادِكَ»(نهج‌البلاغه/ص436) در اطراف شهر دكه و دكان مى‌زنند.
3- قيمت گذاري عادلانه و برخورد با متخلفان
«فَامْنَعْ مِنَ الِاحْتِكَارِ»(نهج‌البلاغه/ص436) اگر ديدى احتكار مى‌كنند منعش كن براى اينكه «فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص مَنَعَ مِنْهُ»(نهج‌البلاغه/ص436) پيغمبر(ص) احتكار را منع كرد تو احتكار را منع كن براى اينكه پيغمبر(ص) «منع منه» منع كرده است.
«وَ لْيَكُنِ الْبَيْعُ بَيْعاً» در معاملات مواظب باش كه معامله‌اى باشد «سَمْحاً» معامله خوبى باشد «بِمَوَازِينِ عَدْلٍ» عادلانه باشد «واسعار» نرخ گذارى طورى باشد كه «وَ أَسْعَارٍ لَا تُجْحِفُ بِالْفَرِيقَيْنِ» به خريدار و فروشنده اجحاف نشود نه سيخ بسوزد و نه كباب نه او را آزاد بگذار كه هر طور دلش خواست بفروشد و نه جيره بندى كن كه مجبور بشود دروغ بگويد چون اول انقلاب طورى برنامه ريزى كردند كه تقريباً تمام بازارى‌ها دروغگو شدند. ما خودمان رفته بوديم توى بازار بعضى‌ها مى‌گفتند: آقا اينقدر جنس به ما داده‌اند و گفته‌اند هر كيلويى اينقدر بفروشيد حساب كرده‌ام ديديم ماهى 3700 تومان گير من مى‌آيد 45 سال است كه توى بازارم بعد از 45 سال جيره بندى من شده ماهى 3700 تومان به اين آقايى كه ديروز آمده در نظام جمهورى اسلامى استخدام شده بگو ماهى چقدر مى‌گيرى اين آقا خودش ماهيانه 9000 هزار تومان مى‌گيرد اما من 3700 تومان با اينكه بايد ماليات بدهم، آب، برق، كرايه و. . «مِنَ الْبَائِعِ وَ الْمُبْتَاعِ» فروشنده و خريدار برنامه‌اش خوب باشد «فَمَنْ قَارَفَ حُكْرَةً» اما اگر بعد كسى مرتكب احتكار شد «بَعْدَ نَهْيِكَ» با اينكه مى‌گويى جنست را احتكار نكن باز هم مى‌بينى گوش نمى‌دهد اين دنبال سودش است «إِيَّاهُ فَنَكِّلْ بِهِ» قفلش را بكش انبارش را پلمپ كن سخت‌گيرى كن «وَ عَاقِبْ» تحت تعقيب قرارش بده «فِي غَيْرِ إِسْرَافٍ» تحت تعقيب هم بايستى به اندازه باشد يعنى به همان مقدارى كه احتكار كرده است.
گاهى وقتها حق يك كسى اين است كه انسان مالش را بگيرد و بقيمت عادلانه بفروشد، گاهى وقتها بايد اسمش را توى روزنامه‌ها نوشت گاهى بايد اعدامش كرد. يك وقت دارو است، يك وقت گندم است، يك وقت نايلون است، نوع جرم در نوع عقوبت فرق مى‌كند. يك وقت دفعه اولش است، يك وقت دفعه دهم است. يك وقت يك آدم حزب الهى اشتباهى كرده، گول خورده، يك وقت ذاتاً با طاغوتى‌ها سروسامان دارد، تمام برنامه هايش را با تلفن با شرق و غرب برنامه ريزى مى‌كند كه آقا بيايد براى اينكه مردم را ناراضى كنيم مسأله شكر را چنين برنامه‌اى اجرا كنيم.
4- وظايف حاكم در برابر بازاريان خلافكار
بعضى احتكارها بند به جاهايى ديگر است. «فَإِنَّهُمْ سِلْمٌ» من گفتم اين بازارى‌ها آدمهاى خوبى هستند اما با اينكه گفتيم خوبند «وَ اعْلَمْ مَعَ ذَلِكَ أَنَّ فِي كَثِيرٍ مِنْهُمْ ضَيْقاً» بعضى‌ها‌شان تنگ نظرند و بعضى از اين بازارى‌ها خيلى بخيلند يك بخل قبيحى دارند «ضَيْقاً فَاحِشاً» يعنى تنگ نظرى شديدى دارند «وَ شُحّاً قَبِيحاً» خيلى بخيلند «وَ احْتِكَاراً لِلْمَنَافِعِ» كثيرى از اينها احتكار مى‌كنند منافع مردم را «وَ تَحَكُّماً فِي الْبِيَاعَاتِ» بعضى از اينها تحكم مى‌كنند يعنى جنس آشغال را غالب مى‌كنند و اين قبيل كارها «وَ ذَلِكَ بَابُ مَضَرَّةٍ لِلْعَامَّةِ» ضرر براى عموم است «وَ عَيْبٌ عَلَى الْوِلَايَةِ»(نهج‌البلاغه/ص436) واى بر والى كه بازارى بتواند در حكومتش بخل كند، احتكار كند.
اى مالك اشتر تو كه استاندار هستى در زمان حكومت تو اگر بازارى توانست احتكار كند اگر بازارى توانست تنگ نظر باشد، اگر بازارى توانست جنسش را غالب كند «مَضَرَّةٍ لِلْعَامَّةِ» براى عموم ضرر دارد و عيب است بر(ولاة) يعنى والى حكومت زشت است در نظامش اينطور باشد. بعضى‌ها سودهاى مفت مى‌خورند، مفت خورى ممنوع و حرام. دانشجوها خوابگاه مى‌خواهند. يك آدم زرنگى پيدا مى‌شود قبل از شروع ترم در دانشگاه، بيست واحد خانه اجاره مى‌كند 20 در20 مى‌شود 400 هزار تومان بعد اين خانه‌ها را اجاره مى‌دهد پانصد هزار تومان صد هزار تومان اين وسط مى‌خورد كه حلال است فرمود: نه مگر اينكه يك نقشى داشته باشد مثلاً خانه كاهگلى را سفيد كارى كند، ساختمان بى آب را بگيرد، لوله كشى كند.
اصل تجارت چيز خوبى است و سفارش هم شده حديث داريم اگر توى جبهه جنگ كه دارند درگير مى‌شوند اگر ده دقيقه وقت دارى و در آنجا مى‌توانى چيزى بفروشى، بفروش. البته نه اسلحه و خشاب. چيزهاى دولتى را نمى‌شود برداشت و كش رفت به هر حال تجارت را ما خيال مى‌كنيم بد است نه خير بد نيست امام صادق(ع) تجارت مى‌كرد ما فكر مى‌كنيم طلبه و دانشجو نبايد تجارت كنند كما اينكه كار هم اشكال ندارد.
قرآن مى‌فرمايد مواظب باشيد تجارت شما را گيج نكند »رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ» (نور/37) تا «قد قامت الصلوة» گفتند در مغازه را ببنديد برويد نماز سنى‌ها در اينجا از ما بهترند. پيغمبر(ص) فرمود واى بر تجار از بس قسم مى‌خورند و واى بر كارگرها «وَ وَيْلٌ لِصُنَّاعِ أُمَّتِي مِنَ الْيَوْمَ وَ غَداً» (وسائل‌الشيعه/ ج17/ ص420) هى مى‌گويند برو امروز بيا، فردا بيا، امروز و فردا كردن مال نجارها و مكانيك‌ها و آره ولله، نه ولله، مال تاجرها.
5- لزوم تنظيم اسناد تجاري
تنظيم اسناد تجارى، در قرآن آيه‌اى داريم كه بزرگ ترين آيه است اين آيه حدود يك صفحه و نيم و در سوره بقره است كه مى‌فرمايد اگر يك جنسى را خواستيد داد و ستد كنيد «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» اى مسلمانها «إِذا تَدايَنْتُمْ بِدَيْنٍ» (بقره/282) وقتى به هم وام مى‌دهيد «إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى»(بقره/282) تا وقت معين يا يك يا دو ماه «فَاكْتُبُوهُ»(بقره/282) بنويسد، سواد ندارد؟ چرا سواد ندارد؟ نهضت سواد آموزى خبر تلخ هم برايتان بگويم بناست انشاءالله چند ماه ديگر هركس باسواد نيست و نمى‌آيد سر كلاس، كوپن‌اش را قطع كنند. چون ماسه رقم آدم داريم. آدمهايى داريم توتى، تكانش كه مى‌دهى مى‌ريزد يك مشت مردم مثل توت شيرينند گفتيم بيايد سر كلاس آمدند سه ميليون نفر باسواد شدند. يك مشت آدم داريم گيلاسى كه بايد تك تك چيد، تك تك رفتيم در خانه هايشان و آمدند. يك مشت آدم داريم گردويى يعنى بايد با چوب بزنيم پس كله‌شان تا بيايند. و يك جريمه ديگر اينكه اگر دخترش ديپلم گرفت به او مدرك ندهند چون مادرش بى سواد است 12 سال جمهورى اسلامى خرج دبير و مدرسه شما را داده شما چهل روز خواندن و نوشتن را به مادرت ياد بده. حالا بى سوادها چى «وَ لْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كاتِب»(بقره/282) بى سوادها يك كاتب بايد بيايد و بنويسد «وَ لا يَأْبَ كاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ»(بقره/282) با سواد هم ناز نكند گفتند بيا بنويس بيايد و بنويسد به هر حال تنظيم اسناد تجارتى بزرگترين آيه قرآن است. اگر كسى وام داد رسيد نگرفت بعد طرف بُرد خورد اسلام مى‌گويد بزن توى سر خودت كه چرا از او رسيد نگرفتى «فَلَا يَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ» (بحارالانوار/ج77/ص192) حديث است يعنى بزن توى سر خودت نگو آقا اين كه قابل نيست قرآن مى‌گويد «صَغيراً أَوْ كَبيراً«(بقره/282) چه كم بود و چه زياد از او رسيد بگيرد «فَنَظِرَةٌ إِلى مَيْسَرَةٍ« (بقره/280) كسى كه ندارد به او وام بدهيد نمى‌شود بدهكار را زندان كرد. هيچ بدهكارى به خاطر بدهى حق ندارد برود زندان مگر اينكه دروغ بگويد.
6- شرايط و اصول تجارت و تذكرات
اطلاعات لازم «مَنِ اتَّجَرَ بِغَيْرِ فِقْهٍ فَقَدِ ارْتَطَمَ فِي الرِّبَا» (بحارالانوار/ج100/ص93) حديث داريم اطلاعات و احكام تجارت را بدانيد و توجيه شويد بعد وارد بازار شويد.
تجارت در محل زندگى :خوشا به حال كسى كه پهلوى زن و بچه‌اش كاسبى بكند. بعضى‌ها زنشان را مى‌گذارند ايران مى‌روند دبى زنش را مى‌گذارد توى ده مى‌آيد شهر اينها ممكن است ده الى بيست هزار تومان اضافه گيرش بيايد ولى به همين خاطر خانمش به خاطر نداشتن شوهر و بچه هايش به خاطر بالا سر نبودن پدر يك مفاسدى ممكن است پيدا كنند كه از بيست هزار تومان. . . خوشا بحال كسى كه در آمدش كم است اما پيش زن و بچه‌اش باشد.
كارهاى دستى ارزشش بيشتر است زنها توى خانه كار كنند. حديث داريم كه خداوند سه صدا را دوست دارد 1 – صداى چرخ پيرزنها، قديم توى خانه‌ها پيرزنها پنبه و پشم را با چرخ توى خانه نخ مى‌كردند. 2 – صداى قلم دانشمند، قديم با نى مى‌نوشتند كه صدا مى‌كرد. 3 – صداى پاى سرباز كه آماده باش است.
الان چرخ پيرزن نيست كارخانه است، صداي قلم نيست چاپخانه است. صداي پاى سرباز هم توپخانه است. به بيان ديگر يعنى جامعه‌اى مورد رضاى خدا است كه هم توليد و اقتصادش رو به پيشرفت باشد هم فرهنگش و هم قدرت نظامى ببينيد حديث پيغمبر(ص) چقدر قشنگ است.
ما چند روز پيش جلسه داشتيم كه آقايانى كه باسواد مى‌شدند چطورى جايزه بدهيم قطع كوپن كه تهديد بود اما اين جايزه، تشويق است. گفتند راديو ضبط و تلويزيون و امثال ذلك. من گفتم حديث داريم وقتى كه تشويق مى‌كنيد چيزى تشويق كنيد كه خود تشويق دكور نباشد. پيغمبر(ص) هر كس در مسابقه‌ها برنده مى‌شد شتر آبستن به او مى‌داد يا درخت خرما اما الان در واليبال و فوتبال يك چيز دكورى مصرفى مى‌دهند كه طرف آنرا در تاقچه مى‌گذارد اما درخت خرما هم توليدى است و هم خود درخت خرما از آدم كار مى‌كشد. گفتم چرخ خياطى بدهيم، دوچرخه بدهيم كه لااقل مردم مسافت‌هاى دو، سه كيلومترى را با دوچرخه بروند كه يك خرده دود تهران كم بشود، يك طورى باشد كه مسيرهاى دور را با ماشين برويم و مسافت‌هاى كوتاه را با دوچرخه كه خود دوچرخه هم كار طلب است هوا را سالم مى‌كند و انرژى بدن را هم بكار مى‌اندازد. راديو ضبط و تلويزيون نمى‌گويم حرام است اما براى جايزه خوب نيست.
چيزهاى كوچولو نفروشيد، آدامس، قرقره، بادكنك، سيگار، روايت داريم در خريد و فروش نگوئيد پولش خوب است و خودتان را با چيزهاى پست سرگرم نكنيد.
كم فروشى »وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفينَ« (مطففين/1) حديث داريم محتكر ملعون است و يك حديث ديگر، اگر كسى جنسى را احتكار كند و گران شود، بفروشد تمام پولش را در راه خدا بدهد ثواب در راه خدا دادن جبران گناه احتكارش را نمى‌كند. در معامله كسى وارد نشويد. دخترى را نامزد كرده‌اند براى كسى جوان ديگر نامه پرانى و تلفن نكنيد. عجله نكند. با افراد پست معامله نكنيد، در معامله قسم نخوريد، جنستان را زينت ندهيد، بين مشترى‌ها با يك چشم نگاه كنيد. اگر خريدار پشيمان شد و جنسى را برگرداند آن را پس بگيريد حديث داريم «أَقَالَ مُسْلِماً نَدَامَةً فِي الْبَيْعِ أَقَالَهُ اللَّهُ عَثْرَتَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» (من‌لايحضره‌الفقيه/ج3/ص196) اگر مشترى جنسى را خريده برد خانه پدرش، شوهرش، برادرش، دعوايش كرده و گفته اين جنس خوب نيست و اگر پس داده آنرا قبول كنيد. و حديث داريم اگر فروشنده و بازارى جنسى را پس گرفت، خداوند روز قيامت گناهانش را بر مى‌دارد. اينها چند تذكر است به بازارى.
«والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته»
