موضوع: تفسیر سوره حجرات (1)
تاریخ پخش: 06/02/80
بسم الله الرّحمن الرّحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
1- تفسیر سوره حجرات
بحث ما درباره تفسیر سوره حجرات است که در میان سوره‌های قرآن سوره‌ای است که آداب معاشرت در آن است و بعضی هم می‌گویند: سوره اخلاق، آداب.
«حجرات» جمع «حجره»: «اتاق» و چون در آیه چهارم این سوره اسم «حجره» آمده، این سوره حجرات است.
افرادی می‌آمدند پشت اطاقهای پیامبر(ص) و داد می‌زدند که: «محمد»، «محمد» بیا بیرون ملاقات داری، آیه نازل شد که شما بی ادب هستید چرا اینطور صدا می‌زنید. رهبر را اینگونه صدا نزنید.
بعد می‌فرماید، نسبت به مؤمنین و فاسقین چگونه رفتار داشته باشید، و آداب برخورد و معاشرت این سوره حدوداً دو صفحه است و خیلی نکته دارد.
بسیاری از علما که موفق نشده‌اند همه قرآن را تفسیر کنند به خصوص سوره حجرات را تفسیر کرده‌اند چند سوره و جایِ قرآن خطّ ویژه دارد. یکی جزء آخر و یکی سوره یوسف و حجرات.
»یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ« (حجرات/1)
2- درباره «بسم الله»
بنام خداوند بخشنده مهربان
«بسم الله» از مسلمانها نیست، قبل از اسلام هم بوده، زمانی که نوح سوار کشتی شد، خداوند می‌فرماید:
بگو: وَ قالَ ارْکَبُوا فیها بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها« (هود/41) توقف و حرکت کشتی به اسم خدا باشد. و حضرت سلیمان زمانی که نامه‌ای نوشت به خانمی که پادشاه کشوری بود: «بسم الله الرّحمن الرّحیم» اول نامه‌اش نوشت.
در قدیم و الآن رسم است که افتتاح کاری را به نام شخصیتی است و این هم در زمان پیامبر(ص) رسم بوده که مثلاً: زمانی که در خندق خواستند شروع کنند اولین کلنگ را پیامبر(ص) زَد.
«بسم الله» یعنی: خدایا کارم را به نام تو آغاز می‌کنم و چه کسی از تو بزرگتر و من عاشق تو بوده و فراموش نمی‌کنم تو را.
در این سوره پنج بار «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا» می‌باشد و هر کجا «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا» باشد دلیل بر این است که در مدینه نازل شده و در قرآن «89» بار این جمله آمده و 20 بار «یا أَیُّهَا النَّاس» آمده و دوبار «یا أَیُّهَا الْإِنْسان» و «یا أَیُّهَا النَّاس» مربوط به مکه و دهه اول بعثت است و برای کسانی است که یا مسلمان نبودند و یا کمرنگ بودند.
مثال: یکبار می‌گویم «ی جوان» و یک بار می‌گویم «ای جوان پهلوان» اینها فرق دارد. در قرآن یکصد و چهارده سوره داریم که سه سوره با «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا» شروع شده و آن هم مربوط به مسائل حکومتی و آداب اجتماعی است. «لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ» تا خداوند و پیامبر دستور نداده جلو نیفتید.
3- مواردی در تاریخ که مسلمانان از پیامبر پیشی گرفتند
من 20 خاطره می‌خواهم در این جلسه بگویم که چطور مسلمانها در مسائل جلو می‌افتادند، مثلاً در فارسی می‌گوییم کاسه از آش داغتر، ممکن است در جامعه ما باشد.
1_ یک نمونه از صحیح بخاری از مهمترین کتابهای اهل سنت، بنی تمیم آمدند خدمت پیامبر اسلام(ص) که برای قبیله ما رهبری را معین کن، خلیفه اول و دوم هر کدام کاندیدایی برای اینکار تعیین کرده و باهم گفتگو می‌کردند آیه نازل شد که بنی تمیم از پیامبر کسی را می‌خواهند شما دخالت می‌کنید: «لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ» (حجرات/1)
عید قربان حاجی‌ها برای قربانی جلو افتادند قبل از پیامبر(ص)، فرمود: قربانی مرحله دارد. حاجی‌ها سه کار باید انجام بدهند روز عید قربان، اول: باید بروند به شیطان سنگ بزنند.
دوم: قربانی کردن
سوم: سر تراشیدن، عده‌ای هُل می‌شوند، بعضی‌ها هُل شده و یکضرب مذهبی شده شب دعای کمیل، روز دعای ندبه، حضرت عبدالعظیم، نماز جمعه، زن و بچه هیچ، و بعضی هم به عکس چنان فدای زن و بچه که پایش به نماز جمعه نرسیده کارها را تقسیم کنیم.
3- برای ماه مبارک رمضان روز آخرِ ماه شعبان که می‌گوییم «یوم الشک» نمی‌شود به نیت ماه رمضان روزه گرفت، عده‌ای گفتند: ما به عنوان ماه رمضان یک روز زودتر روزه می‌گیریم آیه نازل شده: «لاتقدموا».
4- پیامبر اکرم(ص) عده‌ای را برای تبلیغ به منطقه‌ای فرستاد، مبلغین را کشتند و سه نفر از آنها موفق به فرار شدند در راه برخورد کردند به چند نفر که از آن قبیله‌ای بودند که آن مبلغین را کشتند، اینها هم زدند وچند نفر از اینها را کشتند به تقاص اینکه قبیله اینها آن مبلغین را کشته بودند. گنه کرد در رم آهنگری، به شوشتر زدند گردن مسگری، یعنی: چرا قبل از اینکه بینید مجرم کیست و قصاص چیست؟ چرا اقدام کردید؟
5- امام(ع) می‌فرمود: «یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ» ، دیگری می‌گفت: «یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ» (بحارالانوار/ج12/ص277) حضرت فرمود: «ابصار» را ما نگفته بودیم.
6- امام(ع) می‌فرمود: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ» (بحارالانوار/ج78/ص212) دیگری گفت: «وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی»،حضرت(ع) فرمود: این هم درست است ولی هر چه من گفتم شما هم بگو، «لاتقدموا».
در دعاها هم همینطور است، می‌خواهیم قرآن به سر بگیریم، گفته‌اند «الهی بفاطمه» ما می‌گوییم: «بفاطمه الزهرا»، «زهرا» کجا بوده؟ «بالحسن» می‌گوید: «بالحسن بن علی»، از خودمان اضافه می‌کنیم.
مثال: یکی گفت: فلان مطلب را امام خمینی(ره) گفته، گفتیم، نگفته، گفت، اگر هم نگفته چون مطلب خوبی است خواهد گفت!
7- امام(ع) دعایی که یک نفر آموزش داد، او هم اضافه کرد «بیده الخیر» حضرت فرمود: درست است که همه خیرها به دست اوست ولی من این را نگفتم. قبل از دستور اگر جنسی را تهیه کنند با اینکه نیاز هم به آن باشد، گفته می‌شود چرا قبل از دستور عمل کردید. یک نمونه، حاجی‌ها روز عرفه از ظهر تا غروب باید در صحرای عرفه باشند اگر یک دقیقه زودتر بیرون برود یک شتر باید جریمه بدهد.
مسلمان باید منضبط باشد، می‌گوییم هیئتی، هیئت‌ها هم روی ریتم سینه می‌زنند و اگر کسی جوری دیگر عمل کند رئیس هیأت با او برخورد می‌کند.
و یک نمونه دیگر: یک دقیقه قبل از افطار، روزه خود را افطار کنی باطل است.
8- ماه رمضان هم حرکت کردند برای فتح مکه حضرت با عده‌ای در سفر روزه را افطار کردند ولی عده‌ای علی رغم افطار حضرت گفتند: ما روزه می‌گیریم، اسم آنها شد «عْصاه» یعنی گردنکش‌ها.
در فیلم امام علی(ع) هم نشان دادند که یکی از سران جوری مست بود نماز صبح را سه رکعت خواند و به مردم گفت: من امروز حال دارم می‌خواهید چهار رکعت بخوانم!
کسانی که امام سجاد(ع) را کنار زدند گرفتار چنین کسانی شدند.
خداوند که از تعریف فرشتگان را می‌فرماید: «لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ« (انبیاء/27) دو مرتبه قرآن بر پیامبر(ص) نازل شد، یک مرتبه بر قلب آن حضرت و یک مرتبه هم به مناسبت‌هایی که آن حضرت در جریان بود. و لذا تا جبرئیل یک تکه آیه را می‌خواند آن حضرت دنباله آن را می‌خواند.
مثال: اول یک کتاب شعر را و بعد هم به هر مناسبتی یک شعری را می‌خواند.
لذا آیه نازل شد: »فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى إِلَیْکَ وَحْیُهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنی عِلْماً« (طه/114) نماز جماعت هم تبعیت از امام جماعت لازم و قبل از آن مأموم حق انجام کاری را ندارد. می‌توانی در نماز جماعت شرکت نکرده دیگری را انتخاب کنی ولی بعد از انتخاب پشتِ سرِ او باید تابع باشی، حتی پیامبر هم قبل از جبرئیل لب تکان ندهد.
«لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ« (قیامت/16) چرا زبان را حرکت داده و عجله می‌کنی؟
برای اینکه علی(ع) به این آیه عمل کند چندسال حکومتش تأخیرافتاد. اول مردم سراغ ابوبکر و بعد عمر، وعمر شوری تشکیل داد که بعد از او هر چه شوری بگوید، علی(ع) وعثمان هم عضو آن شوری بودند.
البته عقیده ما شخص است که رهبر علی(ع) و تعیین کننده آن هم خداوند است آن هم در غدیر خم توسط پیامبر(ص)، خط ما خط غدیر است.
در شوری به علی(ع) گفتند اگر ما به شما ر‌ای بدهیم:
1- طبق قرآن باید عمل کنی، فرمود: قبول است.
2- طبق سنت پیامبر، فرمود: قبول است
3- طبق کارهایی که خلیفه اول و دوم کرده شما هم ادامه همان را انجام دهی، فرمود: من کارهای خلفا را هم با قرآن اندازه می‌گیرم اگر سیره آنها طبق قرآن نبود عمل نمی‌کنم.
عثمان گفت: من به سیره خلفا هم عمل می‌کنم، گفتند: پس تو خلیفه باش. پس چرا حکومت را به علی(ع) ندادند؟ چون علی(ع) می‌خواست: »لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ« (حجرات/1).
حدیث: علی(ع) فرمود: به خدا قسم اگر کره زمین را به من داده که پوست جوی را از دهان مورچه‌ای به زور بگیریم چنین کاری نخواهم کرد. حق بگویید گرچه انسان همه چیز را از دست بدهد. شیوه علی(ع) این چنین است.
قرآن می‌فرماید: از خدا و پیامبر جلو نیفتید.
ما هم در زمان خود سعی کنیم از مجتهد و مرجع تقلید و رهبر جلو نیفتیم، گرچه از اول برای مرجع تقلید انتخاب کردن آزاد هستیم که هر کس علم و تقوا و زهدش بیشتر است ولی اگر انتخاب کردیم باید از دستورات او پیروی کنیم.
مثلاً این دکتر را انتخاب کردی و او گفت روزی دو تا قرص. نگو من می‌خواهم روزی سه تا بخورم و قاشق مربا خوری را نگو غذاخوری.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
