صرفه جویی و اسراف

یکی از مسائلی که ما گرفتار آن هستیم مسئله اسراف است. موضوع بحث ما اسراف است. خیلی تلخ است این جمله که ما بالحمدلله در سایه لطف خدا الان گندم خودمان را داریم تلخی آن این است ما آن مقداری که گندم می‌خریم همان مقداری است که نانها را بد می‌پزیم و به مشتری می‌دهیم یعنی آن مقداری که گندم می‌خریم همان مقداری است که دور می‌ریزیم یعنی اگر نانها درست پخته شود و خورده شود ما نیازی به خرید گندم نداریم. حدیث داریم اگر هسته خرما را دور بیندازید، اسراف است. به چیز جزئی جزئی نگاه نکنید. اگر چهار تا بچه دیدید نگویید چهار تا بچه بگویید چهار تا مرد آینده حتی دور ریختن نصف لیوان آب اسراف است.

شخصی نصف لیوان آب دور ریخت حضرت فرمود چرا دور ریختی آنرا بریز توی رودخانه و اسراف دامن گیر ما شده است. کدام خانه است که اسراف نمی‌کند؟

ما بنای صرفه جویی نداریم اگر وصله زدن مد بشود ما روی کره زمین برهنه نخواهیم داشت. شما می‌گویی «اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ» (بلدالأمین/ ص‌222) خدایا برهنه‌ها را بپوشان اگر هرکسی در لباسهایشان صرفه جویی کند ما روی زمین برهنه نخواهیم داشت. روایات زیادی داریم بجای اینکه دور بیندازید اصلاح کنید.

اسراف از گناهان کبیره است مذهبی‌ها در غسل و آب وضو اسراف می‌کنند اداره‌ای‌ها در تجملات و تشریفات، ولخرجی می‌کنند. خدمت مقام معظم رهبری بودیم برای نماز لامپ را خاموش کردند و با یک لامپ کوچک نماز خواندیم چون نور برای نماز لازم نیست.

اسراف فقط در مال نیست، در قصاص اسراف داریم «وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلَا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنصُورًا» (اسراء/33) می‌گوید هر کس مظلوم کشته بشود ما برای او سلطنت قرار می‌دهیم یعنی اگر من کشته بشوم خون بهای من را باید ولی من بگیرد منتها می‌گوید اسراف نکنید. در قدیم اگر فامیل الف یک نفر از فامیل ب را می‌کشت فامیل می‌گفت ما دو تا می‌کشیم. این آیه می‌گوید: اسراف نکنید یکی به یکی. امام علی(ع) ضربت خورد وصت کرد که شما یک ضربه به ابن ملجم بزنید چون او یک ضربه به من زده است «فَاضْرِبُوهُ ضَرْبَهً بِضَرْبَهٍ» (نهج‌البلاغه/ نامه‌47) ولی ما اینطور نیستیم اگر کسی تیری به ما بزند پیاده می‌شویم تا می‌خورد به او می‌زنیم.

در انفاق اسراف ممنوع است، اگر کسی به مقدار زندگی‌اش خرج کند خمس ندارد منتها به شرطی که زندگی‌اش عادی باشد «وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا» (فرقان/67) مومنین کسانی هستند که وقتی انفاق می‌کنند اسراف نمی‌کنند مثلاً عیدی شما باید چه جور باشد، کادوی شما باید چه جور باشد.

یکی از گناهان لباس شهرت است یعنی لباسی بپوشد که همه به او نگاه کنند مثلاً خانم بگوید لباسی می‌خواهم که وقتی توی عروسی رفتم همه به من نگاه کنند البته کمبود است امام کاظم(ع) فرمود هر کس یک کاری بکند که مردم به او نگاه کنند کمبود دارد یعنی عقده روانی دارد از خودش مایه ندارد یک کاری می‌کند که مردم به او نگاه کنند.

گاهی اسراف در قدرت است مثلاً می‌خواهد هم رئیس اینجا باشد و هم رئیس آنجا باشد یعنی سیر نمی‌شوند «وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنْ الْمُسْرِفِینَ» (یونس/83) فرعون برتری می‌جست در زمین او هم مسرف بود یعنی اسراف در قدرت.

افرادی هستند در شهوت اسراف می‌کنند مثلاً حالتی دارند که می‌خواهند مثل شاه‌های قدیم باشند حرمسرا درست کنند زنهای متعدد می‌گیرند همسر دارد اما چشمش دزد است باز هم به زن مردم نگاه می‌کند یعنی افرادی هستند که در شهوت مشکل دارند «إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَهً مِنْ دُونِ النِّسَاءِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ» (اعراف/81) حضرت لوط به مردم می‌گفت ازدواج کنید می‌گفتند نه ما می‌خواهیم لواط کنیم می‌گفت شما در مسائل شهوت اسراف می‌کنید شهوت غریزه‌ای است که مسیر طبیعی آن ازدواج است.

آدم به خودش اسراف می‌کند یعنی بعضی وقتها خودش را بیخود تلف کرده است. آدمهایی عمرشان را بیخود اسراف می‌کنند «قُلْ یَا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» (زمر/53‌) ای بندگان من، آخر آدمی که گناه کرده است بنده خدا نیست اما باز هم می‌گوید بنده من این لطف خداست ما اگر چیزی خوب بود می‌گوئیم مال من است. بد بود می‌گوئیم مال تو است.

آیه‌ای داریم که خدا در آن هفت مرتبه فرموده است خودم. علامه طباطبایی فرموده است که لطیف ترین آیه همین است «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِی إِذَا دَعَانِی فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» (بقره/186) پیغمبر! اگر بندگان خودم از خودم سوال کردند خودم به آنها نزدیک هستم بیایند سراغ خودم ایمان بیاورند به خودم استجابت دعا را از خودم بخواهند.

اسراف بر خود، عمرمان را چه کردیم امام علی(ع) می‌فرماید من که علی هستم نمی‌توانم بگویم وقت مردن آدم چه جوری می‌میرد می‌گوید کی می‌تواند من را نجات بدهد. خودش هم می‌بیند که دارد جدا می‌شود خودش می‌فهمد که دارد می‌رود اینها هم می‌فهمند که دارد می‌رود شیطان با همه قدرت اینرا وسوسه می‌کند امام می‌فرماید: من که علی هستم نمی‌توانم بگویم چه جوری آدم می‌میرد بعد می‌گوید: روح از قسمت پائین بدن گرفته می‌شود کم کم از لب و چشم و تا آخرین لحظه از مغز بعد حضرت می‌فرماید لحظات آخر که روح از بدن گرفته شده فقط مغز کار می‌کند،  فکر می‌کند که عمرش را چه کرد، عمرمان را چه کردیم؟

چه زشت است که انسان سر سفره‌ی خدا بخورد و در مقابل خدا سر خم نکند چه زشت است که این همه پول داشتی و یک بار مکه نرفتی لذا قرآن می‌فرماید افراد لحظه مرگ می‌گویند «حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمْ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِی» (مؤمنون/99) خدایا من را برگردان، مهلت بده جبران می‌کنیم.

اسرافکار که ولجرجی می‌کند می‌خواهد که مردم به او نگاه کنند قرآن می‌گوید اسرافکار برادر شیطان است یعنی به اسرافکار که رسیدی لبخند نزن او خوشش می‌آید کسی که گناه می‌کند به او نگاه نکنید چون نگاه به گناه هم گناه است شما او را تحقیر کنید «وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا» (اسراء/27-26)

مردم سه دسته هستند یک دسته تولیدشان زیاد است مصرف‌شان کم اینها خوشبخت هستند افرادی هستند تولیدشان کم است مصرفشان زیاد اینها افراد بدبخت و وابسته‌ای هستند افرادی هستند که تولیدشان و مصرفشان به مقدار است اینها آدمهای میزانی هستند.

بارها به من گفتند که اولاد کمتر بهتر است من یک خورده آیات و روایات را دیدم فهمیدم مردم برای این از بچه فرار می‌کنند که بچه مساوی است با شکم وقتی می‌گویند هفت تا بچه دارد یعنی هفت تا شکم دارد. روایات نمی‌گویند بچه شکم است. داریم خوشا به حال کسی که هر بچه برای او یک بازو است. وقتی می‌گویند فلانی هفت تا بچه دارد یعنی هفت تا بازو دارد. پس دید اسلام این است که هر فرزندی یک بازو است ولی به دید ما هر فرزند یک شکم است بعد می‌گوییم بچه کم. حالا که بناست شکم باشند و تولید هم نیست پس بچه کم باشد حق با اینها است منتها ما می‌گوییم چرا از اول آنطور شد تا به اینجا رسید.

«قَالُوا یَا شُعَیْبُ أَصَلَاتُکَ تَأْمُرُکَ أَنْ نَتْرُکَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فِی أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ إِنَّکَ لَأَنْتَ الْحَلِیمُ الرَّشِیدُ» (هود/87) به شعیب می‌گفتند تو بخاطر نماز جلوی مصرف ما را می‌گیری مال خودم است می‌خواهم خرج کنم. درست است که مال خودت است ولی حق نداری که خرج کنی حتی اگر آب زیادی بریزی پول آب را به سازمان بدهی باز هم گناه کرده‌ای این رقم آب خرج می‌کنی مناطقی آب گیرشان نمی‌آید.

قرآن می‌فرماید شما حق مصرف دارید اما حق تجاوز ندارید کسی که در مصرف تجاوز کند قهر خدا او را می‌گیرد «کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِی وَمَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوَى» (طه/81) شما از رزق خداوند استفاده بکنید اما طغیان نکنید یکی از طغیانها اسراف است اگر کسی بیش از اندازه مصرف کند غضب خدا بر او وارد می‌شود بعد می‌گوید هر کس غضب خدا بر او وارد شد سقوط می‌کند.

دین ما دین جامع و کاملی است برای همه چیزی نسخه دارد از نمک خوردن قبل از غذا تا نشستن و دستشویی رفتن، از کشتن رهبران کفر تا وارد شدن بچه به اتاق پدر و مادر، می‌گوید بچه وقتی وارد شد در بزند یک‌ مرتبه در را باز نکند ممکن است پدر و مادرش لخت باشند یعنی از در زدن بچه تا کشتن سران کفر از ادرار تا قراردادهای تجاری، این دین، دین جامعی است مسئله‌ای نیست جز اینکه در اسلام هست حیف ما که با اسلام کم آشنا هستیم.