موضوع: پاکی و پاکیزگی در اسلام
تاریخ پخش: 16/12/80
بسم الله الرّحمن الرّحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
1- پاکی و پاکیزگی در اسلام
بحث ما در این جلسه درباره نظافت و پاکی است و چقدر اسلام درباره این مسأله عنایت دارد. بعد به همین مناسبت برویم سراغ بعضی از دستورات اسلامی مثل وضو، غسل، تیمم و… پاکی ظاهری و باطنی.
موضوع بحث پاکی و پاکیزگی در اسلام:
کلمه پاکی در عربی می‌شود طهارت،… «أَزْواجٌ مُطَهَّرَه» (بقره/25) زن‌های دست نخورده. درباره آشامیدنی‌های بهشتی می‌فرماید: «شَراباً طَهُوراً» (انسان/21) قرآن می‌فرماید که: «ماءً طَهُوراً» (فرقان/48) درباره برخورد دختر و پسر می‌فرماید: حجاب داشته باشید، با حجاب، «ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُم» (احزاب/53) اگر می‌خواهید روحتان پاک باشد چشم چرانی نکنید، برهنگی نباشد. راجع به حضرت مریم می‌فرماید: بانو و خانمی پاک، «وَ طَهَّرَک» (آل‌عمران/42). راجع به اهل بیت می‌فرماید: «وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً» (احزاب/33) پس باران پاک، آسمان پاک،… خود خدا پاک است، در دعای جوشن کبیر داریم، «یا اطهر الطاهرین» پاک پاکان.
پاکی یک ارزش است. در فقه بیش از پنجاه تا کتاب است. اولین کتابی که طلبه‌ها می‌خوانند «کتاب الطهاره» در توضیح المسائل مراجع تقلید اولین صفحاتش بحث پاکی و مطهرات است.
حدیث: نماز بی وضو نمی‌شود. نماز میت هم که وضو ندارد نماز نیست اسمش را می‌گذارند نماز، چون نه رکوع دارد نه سجود دارد. «لَا صَلَاهَ إِلَّا بِطَهُورٍ» (لایحضرهالفقیه/ج1/ص33) حتی وسط نماز یادت آمد وضو نداری. نمازت را بشکن.
کلید بهشت نماز است و کلید نماز وضو است. یعنی پاکی کلید کلیدهاست. عنایتی که اسلام به پاکی دارد. از جاهایی که باید دو مرتبه نماز را بخواند جایی است که بفهمد نمازش را بدون وضو خوانده. «لَا تُعَادُ الصَّلَاهُ إِلَّا مِنْ خَمْسَه» (منلایحضرهالفقیه/ج1/ص279) خارج بوده، قبله نداشته. رکوع و سجود نداشته، یعنی وضو مثل رکوع و سجود به آن عنایت شده اصلاً خدا پاک‌ها را دوست دارد: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ» (بقره/222) آدم‌های پاک محبوب خدا هستند. این غیر از پاکی در مسأله زیبایی که قرآن می‌فرماید: مسجد می‌روید بهترین لباس‌هایتان را بپوشید، خودتان را آرایش کنید. حالا این پاکی دو شاخه دارد. ظاهری و باطنی. پاکی دو رقم است. پاکی ظاهری و گاهی باطنی.
2- پاکی ظاهری
پاکی ظاهری، قرآن می‌فرماید: «وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ» (مدثر/4) لباس هایت را تطهیر کن. به پیامبر می‌گوید. این هم جزء اولین دستورات است. «قُمْ فَأَنْذِرْ» (مدثر/2) «وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ» (مدثر/3)، اگر «وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ»، «قُمْ» همان روزهای اول، روزهای اول که خدا به پیامبر حرف زد، سخنان اولش این بود که لباس‌هایت تمیز باشد. به ما گفته‌اند رنگ لباس روشن باشد. سفید باشد، که تا چرک شد آدم بفهمد، برخلاف ما که می‌رویم لباس بخریم می‌گوییم قهوه‌ای بخریم، سرمه‌ای، سیاه بخریم که هر چه چرک شد پیدا نباشد. اسلام می‌گوید: سفید باشد که تا چرک شد بفهمی، ما می‌گوییم لباس بخریم که هرچه چرک شد نفهمیم. پاکی به قدری ارزش دارد که حتی اگر پیغمبر خدا و بزرگ‌ترین انبیاء، پیامبر اولوا‌العزم، پیغمبر که موسی نسل اوست، عیسی نسل اوست، پیامبر ما نسل اوست، حضرت ابراهیم خیلی پیامبر مهمی است، در عین حال می‌گوید: بلند شو مسجد را تطهیر کنی. افرادی می‌آیند مکه پاشو مسجدالحرام را پاک کن. یعنی پاکی به قدری ارزش دارد که بزرگ‌ترین انبیاء مسئول نظافت می‌شود.
ما گاهی وقت‌ها می‌گوییم نظافت چی، بیچاه، کاری دستش نیست. ما فکر می‌کنیم مثلاً نظافت چی، همین، کارگرهای شهرداری حق حیات به گردن همه دارند، مسئول پاکی و نظافت شهرند، بیرون بردن زباله‌ها از شهر خیلی کار مهمی است، حق حیات دارند به گردن ما. با کمال تأسف بعضی افرادی که نادان هستند، به این افراد با کرامت نگاه نمی‌کنند.
پاک بودن واجب است «إِنْ کُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا» (مائده/6) کسی جنب شد باید تطهیر کند. (برای عبادت واجب است). اگر کسی وقتی می‌خواهد نماز بخواند عطر بزند، ثواب یک رکعت نمازش 70 برابر می‌شود. حواستان جمع باشد این حرف‌ها مال 1400 سال پیش است. یعنی زمانی بوده که دنیای حجاز جز شتر و شراب و قتل و غارت و توحش چیزی توش نبود؟ حالا من این حرف‌هایی که می‌زنم در دنیای ماهواره و اینترنت و…، این حرف‌ها مزه نکند، ما الآن حمام برایمان یک چیز عادی است، یک چیزی برایتان بگویم شما تعجب می‌کنید، بنده تعجب نمی‌کنم. رفته بودم، غرب اروپا، آنجا در دائره المعارف‌های اروپایی کلمه حمام تا 200 سال پیش نبوده، یعنی 200 سال قبل چیزی به نام حمام در اروپا نبوده، تاریخ حمام اروپا 200 سال است، تارخ حمام در اسلام 1400 سال است.
امام صادق 1400 سال پیش می‌گوید، آب حمام را بخور، یعنی نه آب خزینه کثیف را، یعنی باید آب حمام آب آشامیدنی باشد. یعنی آبش باید آبی باشد که قابل خوردن باشد، نه یعنی هر آشغالی را بخوریم، آب را گفته، یعنی به قدری آب تمیز باشد که قابل خوردن باشد. آن وقت دستوراتی که اسلام داده هر دستورش یک رساله دکتراست. به لطف خدا بعضی هایش را هم تحقیق می‌کنند، وقتی می‌گوید: سدر، این برگ سدر با پوست بدن چه می‌کند؟ این را دنیای پزشکی باید روشن کند، وقتی می‌گوید: گل ختمی، دنیای طب روشن کند. اثر گل ختمی روی پوست.
وقتی می‌گوید: حمام آب سرد، این را باید دنیای علم روشن کند، نقش آب سرد، روی پوست، روی اعصاب.
وقتی می‌گوید: توی حمام آب یخ نخور، آب سرد نخور.
وقتی می‌گوید: از حمام که می‌آیی بیرون پایت را با آب سرد بشوی. وقتی از حمام بیرون می‌آیی حتماً سرت را بپوشان.
وقتی می‌گوید با شکم پر حمام نرو، و حوله‌ات را هیچ کسی از آن استفاده نکند، مسواک را، شانه را استفاده نکند. آب حمام یک بار مصرف باشد، یعنی اگر در وان آب ریختی و یک کسی استفاده کرد دومی در آن وان نرود. و اگر کسی از یک آبی استفاده کرده و دومی اگر استفاده کرد هر مرضی گرفت، داریم: «لا یلومن إلا نفسه» (کشفالغمه/ج1/ص 554) بزند توی سر خودش. آب یکبار مصرف، منتها نه آب زیاد، آب اسراف نباید باشد، این دستورات اسلام، این مال پاکی ظاهری، در عین حال می‌گوید: پول حمامی را اگر نخواسته باشی بدهی، اگر حمامی راضی نباشد، یعنی غیر از این که باید آب پاک باشد، باید دل مردم هم پاک باشد، نمی‌شود من تمیز شدم مردم هم فحش دادند، دادند، یعنی مردم باید شش گوشه دلشان راضی باشد.
این حرف‌ها مال 1400 سال پیش است. در دنیای آن زمان، این همه غسل مستحبی، دهها رقم غسل مستحبی. هیچ دینی به اندازه دین اسلام سفارش به غسل نکرده، غسل عید بعثت، جمعه، عید قربان، عید فطر، شب احیاء، یکی از عبادات به هر مناسبتی اسلام گفته برو بدنت را بشوی. این همه سفارش به شستشوی بدن، غسل جمعه کردن و حتی برای نظافت بدن اگر مدتی چند روزی گذشت پول نداشتی، قرض کن، با پول قرضی خودت را بشوی. اگر موی زائد در بدن است و اگر ناخن، اینکه می‌گوید زیر ناخن شیطان جمع می‌شود. شاید مراد از شیطان میکروب است. با دندان نگیر.
3- بهداشت لباس و دهان و دندان
اسلام روی پاکی خیلی عنایت دارد. آنوقت پاکی عضو، عضو:
1- دندان‌ها: مسواک. اگر کسی مسواک بزند نماز که بخواند هر رکعتش 70 برابر می‌شود.
2- پاکی دهان: می‌گوید اگر سیر یا پیازی خوردی، در نماز جماعت شرکت نکن. ممکن است بوی پیاز بغلی را اذیت کند. «طَهِّرُوا أَفْوَاهَکُم» (مستدرکالوسائل/ج1/ص367) داریم.
3- «طَهِّرُوا أَوْلَادَکُم» (کافی/ج6/ص35) داریم. بچه‌ها را روز هفتمی که متولد می‌شوند، حمام ببرید و بشوید. برای لباس حدیث داریم. من یکوقتی به فکر فرو رفتم که یک «شهرداری در اسلام» بنویسم.
مسأله دود: روایاتی که برای دود است.
مسأله زباله، کشتارگاه، خیابان، درختکاری، باغ، مراکز عمومی، مزاحمت مرکب، به قول امروزی‌ها ماشین. یعنی تمام چیزهایی که الآن شرح وظایف شهرداری است همه‌اش را اینها هست و من به وزیر کشور سابق هم، گفتم، تمام وظایفی که برای شهرداری هست، برای تک تک آنها حدیث داریم، منتها نسل نو ما خبر ندارد. بچه‌ها فکر می‌کنند دین فقط نماز و روزه است، تازه در نماز همه‌اش از پاکی شروع می‌شود. یعنی برای نمازت وضو نداشته باشی نمازت باطل است، یعنی شما وضو داشته باشی تا «السلام علیکم» این را بدون وضو بگویی نماز باطل است. این دقتی که اسلام کرده روی نظافت و بهداشت.
4- لباس سفید و جنس آن پنبه کتان بهتر از پشم است روی تنگی لباس، گشادی و تجمل و دوخت لباس و لباس جوری باشد که وقتی نگاه می‌کند چشمش باز شود بعضی‌ها می‌روند لباس می‌خرند چشم را می‌خاراند، رنگ لباس جوری باشد که وقتی آدم نگاه می‌کند آرام بخش باشد. ، قیافه را نگاه می‌کند آرام بخش باشد، قیافه را خدا آرام بخش درست کرده برمی‌دارد یک جوری خودش را درست می‌کند، فکر می‌کند، هیجان آور است. این چیزی ندارد مجبور است با کفش و کلاهش یک کاری کند که مردم نگاه کنند.
امام کاظم(ع) فرمود: به کسانی که غیر طبیعی قیافه می‌گیرند، مثلاً بنده آخوند هستم عمامه‌ام غیر طبیعی باشد، آن آقا ، یک انگشتر درست می‌کند، عقیقش قد سنگ پا، آخر این چیست؟ تسبیحش دانه هایش اندازه یک تخم مرغ، اینها که تسبیحشان انگشترشان، زلفشان، فکلشان، رنگ لباسشان، امام کاظم فرمود: کسانی که در قیافه یک لباسی می‌پوشند که مردم نگاهشان کنند، در خودش احساس کمبود می‌کند، آن کمبود خودش را می‌خواهد با نگاه مردم، جبران کند.
از آن طرف هم کمالی ندارد، هم می‌خواهد به او توجه کنند و کمال ندارد، این مجبور است با انگشتر…، همه چیز باید طبیعی باشد، نشستن‌ها، عطسه کردن‌ها، در مجلس‌ها یک جوری عطسه می‌کند که همه نگاهش کنند.
در رانندگی، قرآن می‌گوید: رانندگی می‌کنی آرام رانندگی کن. یکی از بندگان خدا: «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً» (فرقان/63) بنده خوب خدا کسی است که وقتی راه می‌رود آرام راه می‌رود. نه آنقدر یواش راه برود که بگویند: پایش درد می‌کند، یا آنقدر تند راه برود که بگویند ادرارش گرفته. بنده خوب خدا کسی است که آرامش راه برود.
موتور سوار‌ی‌اش، رانندگی‌اش آرام باشد. چرا ویراژ می‌روی، می‌روی چرا سر موتورت را بلند می‌کنی؟ چرا هی تلو تلو می‌خوری؟ مگر گیجی؟ رنگ اطاق باید آرام بخش باشد. قرمز رنگ خوبی برای چشم نیست. رنگ باید آرام بخش باشد. در قرآن یک آیه برای روان شناسی رنگ داریم. می‌گوید: «لَوْنُها تَسُرُّ النَّاظِرینَ» (بقره/69) رنگش جوری است که وقتی آدم نگاهش می‌کند آرامش دارد. رنگ اطاق و مغازه و لباس و کتاب، دکورسازی و پرده آویزان کردن، داریم: «وَ لْتَکُنْ صَلَاتُکِ فِی أَطْهَرِ أَثْوَابِکِ» (بحارالانوار/ج94/ص45) اگر پنج لباس داری بهترینش کدام است؟ هر کدام پاک‌تر است نمازت را با آن انجام بده.
4- بهداشت از تولد تا مرگ
حتی مرده‌ای را که می‌خواهید دفن کند چون می‌خواهد ملاقات با خدا بکند، به سراغ دادگاه عدل الهی برود می‌گویند کفنی تمیز، پاک… «أَنْ یُکَفَّنَ الْمَیِّتُ لِیَلْقَى رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طَاهِرَ الْجَسَدِ» (بحارالانوار/ج78/ص324)
خیلی قشنگ است. ما چه دینی داریم، مرده است می‌خواهی خاکش کنی، ولی می‌گوید باید پاک باشد. بچه متولد می‌شود در گوش راستش اذان بگو، حی علی الصلاه. تو قبرش هم می‌گذارند «حی علی الصلاه» نماز مرده، یعنی نماز یک سرش زایشگاه است و یک سرش قبرستان، پاکی یک سرش زایشگاه است و یک سرش قبرستان، این عنایت، یعنی ما باید به این دید به اسلام نگاه کنیم که اسلام تا چه اندازه به پاکی عنایت دارد.
5- بهداشت مسجد
وقتی می‌خواهید بروید مسجد ته کفشتان را ببینید. «تَعَاهَدُوا نِعَالَکُمْ عِنْدَ أَبْوَابِ مَسَاجِدِکُم» (تهذیبالاحکام/ج3/ص255)، یعنی هر کسی می‌خواهد برود مسجد نگاه به کفشش کند که یکبار چیزی به ته کفشش نچسبیده باشد که مرکز عمومی مسلمان‌ها آلوده شود.
نجس کردن مسجد حرام و پاک کردنش واجب است. دستشویی توی مسجد نباشد، بعضی‌ها مستراح را توی مسجد می‌سازند. دستشویی باید بیرون باشد. بیرون از مسجد، «ضَعُوا الْمَطَاهِرَ عَلَى أَبْوَابِ الْمَسَاجِدِ» (مستدرکالوسائل/ ج3/ص380) حدیث‌های زیادی دیده‌ام که می‌گوید در خانه وضو بگیر. نگو حالا می‌رویم مسجد وضو می‌گیریم چون دستشویی عمومی بهداشتش کمتر از دستشویی خصوصی است. در خانه وضو بگیر مسائل بهداشتی‌اش بیشتر است.
این حرف مال اسلام هم نیست مال تورات است. «مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاهِفَطُوبَى لِعَبْدٍ تَطَهَّرَ فِی بَیْتِهِ» (وسائلالشیعه/ج1/ص381)، در تورات نوشته شده خوشا به حال کسی که دستشویی‌اش در خانه باشد. طهارت و وضویش در خانه باشد بعد بیاید مسجد، که از سرویس عمومی که برای اضطرار است استفاده نشود.
6- پاکی معنوی
پاکی معنوی: توی قرآن آیات فکبر، فسبح زیاد است. کبر یعنی «الله اکبر» سبح می‌گویی «سبحان الله»، در اذکار «سبحان الله» از همه پررنگ‌تر است. در رکوع، «سبحان ربی العظیم» در سجده «سبحان ربی الاعلی و بحمده» در رکعت سوم «سبحان الله»، این کلمه «یُسَبِّحُ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ» (جمعه/1) سبحان الله، یعنی خدایا تو پاکی، هیچ عیبی به تو نمی‌چسبد.
آن وقت ما در اطلاعیه‌ها می‌نویسیم مرگ نابهنگام فلانی، به تو چه که نابهنگام است به من چه؟ مگر می‌دانیم کی وقتش هست. وقتش نبود، ما چه می‌دانیم وقتش بود یا نبود، البته دل آدم می‌سوزد یک جوانی از دنیا برود. گریه می‌کند. خیلی سخت است. خدا به داغدارها صبر بدهد، اما به هر حال ما نمی‌توانیم بگوییم وقتش بود یا نبود. یا در روزنامه می‌نویسند باران نابهنگام، آقای نویسنده چرا می‌نویسی؟ مثلاً شما چه کاره‌ای که بگویی؟
حدیث داریم: که خدا می‌فرماید: به من خدایی یاد نده. تو بندگی‌ات یادت می‌رود. هی به خدا می‌گویی همچین کن، الآن صلاح نیست که همچین کنی، یعنی ما خدایی یاد خدا می‌دهیم. بندگی خودمان را فراموش می‌کنیم کار یاد خدا می‌دهیم. خدا حکیم است. اینکه می‌گوییم سبحان الله یعنی خدا منزه است. به کسی نگویی زور بود. بعضی وقت‌ها می‌آمدند پهلوی پیامبر می‌گفتند یا رسول الله، «مَتى هذَا الْوَعْدُ» (انبیاء/38) کی قیامت می‌شود؟ «وَ یَسْتَعْجِلُونَکَ بِالْعَذاب» (حج/47) مگر نمی‌گویی جهنم است، بگو زودتر بیاید ما دوست داریم همه را جابجا کنیم.
حدیث داریم، اگر بی دعوت رفتی یک جایی راهت ندادند بزن توی سر خودت، مقصر خودتی.
حدیث داریم، اگر دو نفر با هم حرف می‌زنند رفتی گوش دادی ببینی چی می‌گویند، گفتند آقا ببخشید بفرماید کنار، نگو اَه! چقدر بد اخلاق است، نه خیر، تو بی خبر گوش ایستادی، چه حقی داری. گوش ایستادی؟ شما حق نداری گوش وایستی، حق نداری بی دعوت جایی بروی، چند جا داریم که اگر بدبخت شدی توی سر خودت بزن.
این آقا رانندگی بلد نبود، ماشین بابا یا داشش را برداشته رفته تصادف کرده. تلف شده حالا هم همه مردم یا خیلی از مردم می‌نویسند مرگ نابهنگام، نخیر راننده بی‌گواهینامه. حاضر نیستیم بنویسیم راننده بی‌گواهینامه، کسی که رانندگی بلد نیست و پشت فرمان نشسته، مقررات را رعایت نکرده می‌گوییم خدا مقصر است که مرگش داده. خدایا، دل و چشم و نسل و فکر و شکم و گوش و دست ما را از همه عیب‌ها و لغزش‌ها پاک بفرما. جامعه ما را از افراد آلوده پاک بفرما. همه آلودگی‌های ظاهری و باطنی را از همه افراد برطرف بفرما.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
