موضوع بحث: روزه – 2
تاریخ: 22/03/63 – رمضان 63
بسم الله الرحمن الرحیم
«الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا و نبینا محمد و علی اهل بیته و لعنه الله علی اعدائهم اجمعین»
نگویید کسی که روزه میگیرد که میگیرد، و کسی هم که نمیگیرد، این بحث برای او فایدهای ندارد. آقایی بالای منبر رفت و گفت: میدانید چه میخواهم بگویم؟ گفتند: بله. گفت: پس حال که میدانید من چه میخواهم بگویم، پس میآیم پایین. فردا باز پرسید: گفتند: نه. گفت: پس شما که تا حالا نفهمیدید، پس من چه بگویم و دوباره آمد پایین. روز سوم پرسید، عدهای گفتند: میدانیم و عدهای گفتند: نمیدانیم و این بار گفت: آنهایی که میدانید به آنهایی که نمیدانند بگویند.
ولی ما اینطوری نمیگوییم، چون بحث حتی برای آنهایی هم که میدانند، تذکر است و فایده دارد. روایات روزه را هم میخواهیم مثل تعبیرات و روایات نماز در یک تابلوی زیبا منعکس کنیم.
1- سیمای روزه در اسلام
سیمای روزه در اسلام؛
1 – روزه سپر آتش است. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): «الصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ النَّارِ»(کافى، ج2، ص18) چون آن چیزی که انسان را به سوی آتش میکشاند، فساد امت است و روزه انسان را از فساد باز میدارد.
2 – حکمت آفرین است. «الصَّوْمُ یُورِثُ الحِکْمَه»(إرشادالقلوب، ج1، ص203) حکمت غیر از علم است و به دریافت و شناخت واقعیات میگویند. ممکن است کسی مغزش پر از علم باشد ولی دریافت صحیح نداشته باشد و در مقابل، آدم بی سوادی دریافت صحیحی داشته باشد. بنی صدر ملعون خیال میکرد سرش پر از علم است ولی شناخت صحیحی از اسلام و رهبر و مردم نداشت. پس دریافت و شناخت صحیح بسیار مهم است.
یکی از دانشمندانی که اگر از او نام ببرم او را میشناسید، میگفت: در ماشین در کنار یک بی سوادی نشسته بودم وخسته بودم و این شعر را خواندم: «خدایا جسم و جانم خسته گشته در رحمت به رویم بسته گشته»، ناگهان همان بی سواد گفت: اگر خستهای بخواب تا سرحال شوی و در رحمت خدا هم به روی هیچ کس بسته نمیشود، و او گفت: خیلی خجالت کشیدم. گاهی افراد مسائل بسیار ظریف روانی را در یک ضرب المثل طبیعی بیان میکنند. خیلی از مسائلی که ما به صورت علم مطرح میکنیم بافت و یافت آن در درون فطرت آدمی وجود دارد، که ما آن را خیلی پیچیده مطرح میکنیم.
فلسفهی تاریخ چیز بسیار مهمی است و آن را خیلی پیچیده مطرح میکنند، اما همین مسأله را همهی پیرزنهای شهری و روستایی به صورت طبیعی میدانند. یعنی فلسفه تاریخ یعنی به دست آوردن یک قانون از تاریخ و درس گرفتن از آن، که پیرزنهای ما این را بلد هستند. مثلاً ناصرالدین شاه قلیان کشید و تنگی سینه گرفت، میشود تاریخ، شما نکش تا تنگی سینه نگیری، میشود فلسفهی تاریخ. و اینها را انسانها به صورت طبیعی درک میکنند.
حکمت هم یعنی دریافت واقعیات به طور طبیعی و همین است که یک بی سواد دریافتی دارد که تحصیل کردهها ندارند. فردی از شهر یا روستایی دورافتاده به تلویزیون آمد و گفت: اگر ما بر اثر بمب شیمیایی دست و پایمان قطع شود وصورتمان بسوزد و هر چه بشود اگر ما مغز داشته باشیم، آمریکا حریف ما نمیشود. حکمت و یافت سالم را ببینید.
«الصَّوْمُ یُورِثُ الحِکْمَه» تا وقتی که شکم انسان پر است، خیلی چیزها را نمیفهمد و خرفت میشود ولی گرسنگی به فکر میدان میدهد تا خیلی از مسائل را دریابد، لذا در طلبگی به ما سفارش میکردند با شکم پر مطالعه نکنید.
3 – اول ماه رحمت است و وسط ماه مغفرت است و آخرش نجات. این تعبیر در روایات آمده که «هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَهٌ وَ وَسَطُهُ مَغْفِرَهٌ وَ آخِرُهُ إِجَابَهٌ وَ الْعِتْقُ مِنَ النَّارِ»(منلایحضرهالفقیه، ج2، ص94) 4- بهترین جهاد روزهی تابستان است «أَفْضَلُ الْجِهَادِ الصَّوْمُ فِی الْحَرِّ»(بحارالأنوار، ج93، ص256) بهترین جهادها روزه گرفتن در تابستان است.
5 – روزه زکات بدن است؛ «لِکُلِّ شَیْءٍ زَکَاهٌ وَ زَکَاهُ الْبَدَنِ الصَّوْمُ»(روضهالواعظین، ج2، ص350) پس زکات آنهایی که قرآن بلد هستند، این است که در این ماه رمضانی که زمینه وجود دارد به چند نفر قرآن بیاموزند. (حدیث از پیامبر است درنهج الفصاحه)
گاهی مسائل حادی چون جبهه و انتخابات وجود دارد، ولی ماه رمضان که مسئله خاص حادی نیست، پس چه بهتر که قرآن یاد بدهید و در مساجد حلقههایی ایجاد شود و قرآن یاد بگیرند.
6- روزه دار مشمول دعای فرشتگان است. «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَکَّلَ مَلَائِکَتَهُ بِالدُّعَاءِ لِلصَّائِمِین»(کافى، ج4، ص64) یعنی خداوند گروهی ازملائک را مأمور کرده تا برای روزه دار دعا کنند. و انسان وقتی احساس کند مشمول دعای فرشتگان است بر ضعف خود راحتتر چیره میشود. بداند که زیر نظر است خیلی ارزش دارد. 7- روزه طبع حیوانی را آرام میکند. هیجانهایی که بر اثر غرور و سیری است، گرسنگی اینها را میخواباند. پیامبر فرمود: «فَالصَّوْمُ یُمِیتُ مُرَادَ النَّفْسِ وَ شَهْوَهَ الطَّبْعِ الْحَیَوَانِیِّ»(مصباحالشریعه، ص135) 8- روزه سلامتی آور است و رمز سلامتی است. انسان وقتی غذا میخورد مقداری جذب و دفع میشود و مقداری هم زیادی میماند و وقتی انسان گرسنه شد این مواد زائد سوخت میشود و از راه بخار از دهان بیرون میآید و لذا دهان روزه دار و گرسنه بو میدهد و برای همین روی زبان روزه دار زرد میشود. یکی از دانشمندان شوروی که پزشک است و چندین تخصص بالا دارد و اصولاً به اسلام عقیدهای ندارد، میگوید: من از طریق گرسنگی چند نوع مرض را درمان کردم.
9- روزه عامل اخلاص است. حضرت فاطمه(س) میفرماید: «فَرَضَ اللَّهُ الصِّیَامَ تَثْبِیتاً لِلْإِخْلَاصِ»(بحارالأنوار، ج93، ص368) خدا روزه را قرار داد تا انسان بتواند کاری انجام دهد که هم عبادت باشد و هم پنهانی باشد.
10- ماه رمضان ماه تمرین است، اگر در یک خیابان تمرین کردی به نامحرم نگاه نکنی، بقیهی راه را هم سادهتر میتوانی همینطور ادامه بدهی. اخلاص یعنی عبادت بی ریا، وقتی انسان یک ماه تمرین سحرخیزی کرد و تمرین اخلاص وخودداری از گفتن خیلی از ناگفتنیها، بعد از ماه رمضان هم این کارها را راحتتر انجام خواهد داد.
بچه بودم میخواستم بروم خیابان چراغانی ببینم. کسی گفت: کجا میروی؟ این چراغهای خانه را ببین آن جا هم مثل همین جاست فقط بیشتر است. رمضان ماه اراده است و وسیلهای است برای یادآوری قیامت. چون پیامبر(ص) فرمود: «وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَه»(عیونأخبارالرضا، ج1، ص295) یعنی وقتی خیلی گرسنه و تشنه شدید به یاد گرسنگی و تشنگی قیامت بیفتید که از این گرسنگی و تشنگیها درس بگیرید و بدانید اگر شما یک ماه گرسنه هستید در آفریقا گرسنگی همیشگی است و از میلیونها نفر جان میگیرد.
ما در آفریقا صحنهای دیدیم که مادری با فرزندانش یک استخوان ماهی داشتند و به نوبت آن را میلیسیدند. در همان کشور معدن الماسی بود که غربیها آن را استخراج میکردند: و این است دنیای علمی که حکمت و تقوا ندارد و دانشگاهی که از فیضیه جدا شود همین میشود.
11- عامل رسیدگی به محرومان است، امام سجاد(ع) ماه رمضان نزدیک غروب گوسفندی ذبح میکرد و آب گوشت درست میکرد و نزدیک افطار خودش ظرفها را پر از آب گوشت میکرد و میگفت هر یک را به فلانی بده و غذا را بخش مینمود و خودش با نان و خرما افطار میکرد ولی هر شب افطاری میداد و لازم نیست کسی پول داشته باشد تا افطاری بدهد. توجه به این کار مهم است.
12- روزه امانت است، این حدیث در محجه البیضاء است، یعنی روزه امانت است اگر یک ماه حلال خودت را نخوری، میتوانی مال دیگران را هم نخوری.
و این تعبیراتی است که در مورد روزه هست، غیر از تعبیر «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»(بقره/183) که در خود قرآن آمده است و در
جلسهی قبل گفتیم.
2- روزه وسیله انسانسازی
13- پیامبر(ص) فرمود: روزه «فِیهِ صَفَاءُ الْقَلْبِ وَ طَهَارَهُ الْجَوَارِح» (بحارالانوار،ج93، ص254) یعنی قلبتان را صفا میدهد. انسانهایی هستند که در ماههای دیگر هرچه میگویی گوش نمیدهند ولی در رمضان، این طور نیستند و یک حالت انکسار دارند و اشک میریزند.
انسان مغرور ضربهای میخورد و تکان میخورد و خدا رب العالمین است و تربیت انسانها هم با همین ضربه خوردنها است و اگر انسان ضربه نبیند تربیت نمیشود و رسول خدا هم به همین دلیل باید ضربهی یتیمی و فقر وتحیر و اتهام و همه نوع ضربهها را باید ببیند و بچشد، چون اگر انسان چیزی را نچشیده باشد احساسی نسبت به آن ندارد. کسی که در زندان رفته و تبعید شده و تهمت شنیده و فقر کشیده باشد در روستایی باشد و از شهری خبر داشته باشد، بیشتر به درد رهبری میخورد تا کسی که همیشه در رفاه و آسایش بوده است و فوق لیسانس گرفته است.
«وَ فِیهِ صَفَاءُ الْقَلْبِ وَ طَهَارَهُ الْجَوَارِحِ وَ عِمَارَهُ الظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ وَ الشُّکْرُ عَلَى النِّعَمِ وَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْفُقَرَاءِ وَ زِیَادَهُ التَّضَرُّعِ وَ الْخُشُوعِ وَ الْبُکَاءِ وَ حَبْلُ الِالْتِجَاءِ إِلَى اللَّهِ وَ سَبَبُ انْکِسَارِ الشَّهْوَهِ وَ تَخْفِیفِ السَّیِّئَاتِ وَ تَضْعِیفِ الْحَسَنَاتِ وَ فِیهِ مِنَ الْفَوَائِدِ مَا لَا یُحْصَى وَ کَفَى بِمَا ذَکَرْنَاهُ مِنْهُ لِمَنْ عَقَلَهُ وَ وُفِّقَ لِاسْتِعْمَالِهِ»(مصباحالشریعه، ص135) یعنی ظاهر و باطن شما را هم میسازد و چون فرمان خدا را اطاعت میکنید شکر نعمت هم هست. «وَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْفُقَرَاءِ وَ زِیَادَهُ التَّضَرُّعِ وَ الْخُشُوعِ وَ الْبُکَاءِ وَ حَبْلُ الِالْتِجَاءِ إِلَى اللَّهِ وَ سَبَبُ انْکِسَارِ الشَّهْوَهِ وَ تَخْفِیفِ السَّیِّئَاتِ وَ تَضْعِیفِ الْحَسَنَاتِ وَ فِیهِ مِنَ الْفَوَائِدِ مَا لَا یُحْصَى» پیامبر(ص) فرمود: روزه گناهانتان را کم میکند و ثواب هایتان را چند برابر مینماید، دلتان را با خدا گره میزند وچشمانتان را خیس میکند و شهوتتان را میشکند و حال عبادت میدهد و توجهتان را به محرومان زیاد مینماید و اینها ارزشهای روزه است. در حدیث دیگر پیامبر(ص) فرمود: «لا ترد دعاء الصائم» دعای روزه دار رد نمیشود ومستجاب میشود، پس قبل از افطار دعا کنید.
3- آداب و شرایط روزهداری
شاید حدیث دیگری باشد و آن این است که موقع پهن کردن سفره دعا بخوانید در حالی که ما موقع جمع کردن سفره دعا میخوانیم.
ما جایی رفتیم و غذا خوردیم، گفتند: دعا کن، ما دعا کردیم، خدایا از تقصیرات صاحب خانه بگذر و او بسیار ناراحت شد و گفت تقصیر من است که از صبح تا حالا جان کندم تا شما بیایید و بخورید. مردم از برخی دعاها ناراحت میشوند، مثلاً بگویی خدا عقلت بدهد.
حدیث از کنز العمال اهل سنت: اگر کسی دید همکارانش روزه خواری میکنند و او نخورد و مقاومت کرد «صلی علیه الملائکه» خدا به همه فرشتگانش میگوید: بر او صلوات بفرستند. پس نگویی چون همه خوردند ما هم گول خوردیم و هول کردیم، و بدان اگر نخوری همهی فرشتگان بر تو درود میفرستند.
روزه وقتی مهم است که انسان ببیند و نخورد. برخی میگویند عجب روز خوبی بود سحری را خوردم و خوابیدم وغروب بیدار شدم، هنر نکردی، این روزه که ارزشی ندارد. اگر دیوار را دیدی و نخندیدی مهم نیست. اگر قلقلک داده شدی و نخندیدی مهم است. قرآن میگوید: ارزش به این است که دهانت پر از آب شود با دیدن آب، آب نخوری.
قرآن به حاجیها میگوید: در مکه صید نکنید ولی کاری میکنیم صیدها بیایند آن جا «تَنالُهُ أَیْدیکُمْ وَ رِماحُکُمْ»(مائده/94) یعنی صیدها آن چنان میآیند کنار خیمهات که دهانت پر از آب میشود ولی نباید آن را بگیری. من اینطور میفهمم که خدا میخواهد ما «جز و وز» شویم. مثلاً لشکری را میبریم جبهه، خدا میگوید به آب گوارارسیدید نخورید «فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی وَ مَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّی إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَهً بِیَدِهِ»(بقره/249) اگر بخورید از ما نیستید، اگر خیلی تشنه هستید جرعهای بیاشامید ولی سیراب نشوید. یعنی سرباز تشنه که به آب رسید خدا میخواهد آب نخورد. یوسف زن آرایش کرده در را میبندد و میخواهد از او استفادهی شهوتی بکند، میگوید «قالَ مَعاذَ اللَّهِ»(یوسف/23)
به یهودیها گفته بودند ماهی نگیرید در حالی که درست در روز شنبه ماهیها روی آب میآمدند و به حاجیها هم که میگوییم صید نکن شکار میآید در چادرش و اصولاً در ماه رمضان هم برنامه این است که خدا 30 روز برنامه هایش را نشان میدهد. بعد میگوید: نخور و انسان هم باید اراده داشته باشد و نخورد.
4- عوامل بطلان روزه
حدیث داریم که پیامبر(ص) فرمود: پنج حالت است که باعث میشود روزه از بین برود؛ دروغ: البته روزه باطل نمیشود ولی معنویت و اثر واقعیاش را از دست میدهد. غیبت، نمامی و سخن چینی و نگاه شهوت آلود به کسی، قسم دروغ و سوگند دروغ.
امام زین العابدین(ع) به یکی از آخوندهای درباری نامه نوشت که تو آخوند دربار شدی و کار خلفای جور را توجیه میکنی. به این فرد که نام او زهری بود نامهی تندی نوشته بود. در همان زمان خفقان، امام فرمودند که 40 رقم روزه داریم و او گفت: توضیح بده و امام توضیح داد و و روایتش در کتاب بحارالانوار است.
پیامبر فرمود: من بهشت را برای کسی که روزه بگیرد و زبان و شهوت و شکمش را حفظ نماید، ضمانت میکنم.
یک روز پیامبر(ص) به جابر بن عبدالله فرمود: «یَا جَابِرُ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ مَنْ صَامَ نَهَارَهُ وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ وَ عَفَّ بَطْنُهُ وَ فَرْجُهُ وَ کَفَّ لِسَانَهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقَالَ جَابِرٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ هَذَا الْحَدِیثَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا جَابِرُ وَ مَا أَشَدَّ هَذِهِ الشُّرُوطَ»(کافى، ج4، ص87) ای جابر اگر کسی در این رمضان روزه بگیرد و شکم و شهوت و زبان خود را نگه دارد، همانطور که از ماه رمضان خارج میشود از گناهانش هم خارج خواهد شد. جابر گفت: «مَا أَحْسَنَ هَذَا الْحَدِیثَ» چه حدیث خوبی، پیامبر فرمود: «وَ مَا أَشَدَّ هَذِهِ الشُّرُوطَ» عجب شروط سختی هم دارد.
برای هر یک از روزهای ماه پر فضیلت رمضان خداوند اجرهایی قرار داده است(در حدیث آمده) و در شب آخر ماه رمضان آنچه خداوند در طول ماه مردم را مورد لطفش قرار داده، در شب آخر باز مورد لطف قرار میدهد و پیامبر هم درحال روزه مبعوث شدو الطاف خداوند در حالات خاصی نصیب انسان میشود. پیامبر باز هم از مسجد به معراج رفت و به قول یکی از دوستان، باید از خیلی چیزها دل بکند. باید هجرت و فداکاری کرد تا خیلی از کمالات را به دست آورد.
5- انواع روزه، روزه مستحبی
روزهی مستحبی؛
اگر روزهی مستحبی گرفتی و به مهمانی دعوت شدی برو و روزهات را بخور و خدا ثواب روزهات را میدهد. امام زین العابدین(ع) در ماه رمضان سعی میکرد که غیر از دعا و تسبیح و استغفار و الله اکبر چیز دیگری نگوید. زن اگر خواست روزهی مستحبی بگیرد، شوهرش میبایست راضی باشد و در مورد مهمان هم صاحب خانه باید راضی باشد. امام صادق(ع) در مورد بچهها فرمود: «نَحْنُ نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصِّیَامِ إِذَا کَانُوا أَبْنَاءَ سَبْعِ سِنِینَ مَا أَطَاقُوا مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ إِنْ کَانَ إِلَى نِصْفِ النَّهَارِ أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ أَوْ أَقَلَّ»(منلایحضرهالفقیه، ج1، ص280) یعنی ما فرزندانمان را وادار میکنیم روزه بگیرند از هفت سالگی، البته تا جایی که طاقت داشته باشند نه این که گرسنه نشوند، یعنی به ضرر کشیده نشود. برخی فقط شکمشان روزه است ولی برخی چشم و گوش و فکرشان هم روزه است.
چند رقم روزه داریم: روزهی عوام، خواص. عوام فقط نمیخورند، ولی خواص چشم و گوششان هم روزه است. اما روزهی عالیتری هم داریم یعنی برخی حتی فکری غیر از فکر حق و درست نمیکنند و فکرشان هم روزه است وبهترین روزه هم روزهی فکر است.
6- توجه و اهتمام ویژه به قرآن
پس گفتیم ماه رمضان ماه مهمانی خداست و مهمانی این است که خدا قرآن به ما میدهد و به همین جهت ما در روزهای آینده میخواهیم از قرآن صحبت کنیم. شاید در این جمهوری اسلامی بسیجی بشود و همان طور که خیلی از کارها انجام شده در رابطه با قرآن هم باید حرکتی بشود. همه چیز مثل درخت کاری، دندان پزشکی، حج، جهاد و. . . هفته و روز دارد و تنها چیزی که روز و هفته ندارد قرآن است. البته ما نداریم ولی خدا دارد، چون فرموده: : «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآن»(بقره/185) و ماه رمضان ماه قرآن است.
در حدیث داریم روز قیامت چند گروه شکایت میکنند و از جمله مسجد متروکه و قرآن و قرآن هم از دوستان و هم از مخالفین شکایت میکند. از دوستان چون مسلمانان قرآن یاد نگرفتند. انگلیسی بلد هستند ولی زبان قرآن و دین خود را بلد نیستند. البته من نمیگویم انگلیسی یاد نگیرید. انگلیسی ابزار است ولی اول باید آتش باشد تا انبر استفاده شود. پس اول باید اسلام را بشناسیم تا با انگلیسی اسلام را صادر نماییم، پس باید معارف اسلام و قرآن را شناخت.
قرآن شکایت میکند که عدهای نمیتوانند بخوانند و عدهای میخوانند و نمیفهمند و عدهای میفهمند و عمل نمیکنند و عدهای عمل میکنند و اخلاص ندارند و عدهای تبلیغ نمیکنند. ما اسم همکار و دوست و کوچه و خیابان را میدانیم ولی اگر به شما بگویند نام سوره غیر از اوایل و اواخر قرآن را نام ببر نمیتوانید، این زشت نیست؟ !
دیروز حدیثی دیدم که هر آیهی قرآن گنج است، وقتی آن را باز میکنی و میخوانی ببین درون آن چیست، اما عدهای تند و سریع قرآن میخوانند، یعنی در را باز میکنند و میروند. امیرالمؤمنین(ع) میفرماید: قرآن را به نطق بکشید، یعنی در آن بیندیشید تا بفهمید چه میگوید.
لازم نیست ما برای قرآن، هفته و روز اسم گذاری کنیم، چون خدا خودش ماه رمضان را قرارداده است، ولی حق این است که در هفتهی قرآن، ای بسیجیها که جبهه را اداره کردید و میکنید، بسیج شوید و همه بسیج شوند از مسجد و پیش نماز و غیره و مقداری از تبلیغات ما صرف قرآن بشود و طوری باشد که انجمنهای اسلامی بازار، بازاریها را وانجمن اسلامی کارگران، کارگران را و. . . قرآن خوان کنند. انجمن اسلامی نباید فقط پوستر بچسباند و کار سیاسی انجام دهد، بلکه باید مردم را با قرآن آشنا کنند.
خدایا لحظه به لحظه شناخت و عمل و توفیق ما را بیشتر بنما. رزمندگان را پیروز، رهبرمان را سلامت، توطئهها راخنثی و توطئه گران را نابود بفرما و خیرات و برکاتی را که نصیب اولیای خودت میکنی نصیب ما بفرما و ما را از خاسرین در قیامت و اهل حسرت قرار مده.
خدایا خدایا، تا انقلاب مهدی خمینی را نگه دار.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
