موضوع: دعای مکارم اخلاق – 19، فقر، عوامل، ریشهها – 2
تاریخ پخش: 79/04/02
بسم الله الرحمن الرحیم
«وَ لَا أَفْتَقِرَنَّ وَ مِنْ عِنْدِکَ وُسْعِی، وَ لَا أَطْغَیَنَّ وَ مِنْ عِنْدِکَ وُجْدِی» (صحیفه السجادیه،ص98)
مدتهاست مشغول تفسیر دعای مکارم الاخلاق هستیم. رسید به جملهای از امام سجاد (ع) که میفرماید: «وَ لَا أَفْتَقِرَنَّ وَ مِنْ عِنْدِکَ وُسْعِی، وَ لَا أَطْغَیَنَّ وَ مِنْ عِنْدِکَ وُجْدِی» خدایا حال که هست و نیست من از توست ،من نیازمند و فقیر نشوم. عوامل و ریشههای فقیرکه در جلسه قبل حدود 10 مورد را گفتیم.
ویک مسأله را هم متذکر شدیم که اگر گناه عامل فقر است آنها که گناه میکنند و فقیر نمیشوند خداوند به آنها مهلت میدهد تا پیمانه آنها پر شود. با خداوند حساب جاری دارند. و مثال هم زدیم به پزشکی که به مریض میگوید بخوریعنی خوب شدهای یا کار از کار گذشته.
1- نیت گناه هم مؤمن را از روزی محروم میکند
11- قصد گناه
حدیث: امام صادق (ع) فرمود: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَنْوِی الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ رِزْقَهُ» (وسائلالشیعه،ج1،ص58) مؤمن نیت گناه هم که میکند از روزی محروم میشودهمین که نیت میکند که امسال عیدی ندهد خداوند هم به ذهن مشتری میآورد که از این مغازه خرید نکند. دلهادست خداست، چپ کنی دل را خداوند دلها را چپ میکند.
سؤال: آیا فکر گناه هم گناه است؟
جواب: در بعضی از موارد فکر گناه از نظر پاداش قیامتی گناه نیست. ولی در دنیا نسبت به نیت آن هم حال گیری میشود.
قبلاً درکتاب بچهها هم به عنوان «باغی که سوخت» آمده بود در سوره «نون والقلم» درقرآن میفرماید: مردی بود فرزندانی داشت و باغی از میوههای آن به فقرا هم میداد زمانی که پدر از دنیا رفت آنهاتصمیم گرفتند بر خلاف پدر از میوههای باغ به فقرا ندهند یکی از آنها خواست مخالفت کند او را هم به این کار قانع کردند و تصمیم گرفتند مخفیانه و دور از چشم فقرا میوهها را چیده و بفروشند. شب چنین نیتی کردند صبح که آمدند دیدند باغ سوخته است:
«فَأَصْبَحَتْ کَالصَّریمِ» (قلم/20) «فَتَنادَوْا مُصْبِحینَ» (قلم/21) پس باغشان سوخته و خاکستر و به پشیمانی صبح کردند.
مورد دیگر ابرهه تصمیم گرفت خانه خدا را خراب کند آمد به مکه کاری هم نکرد مقدمات را انجام و تصمیم به اقدام داشت که خداوند میفرماید: «تَرْمیهِمْ بِحِجارَهٍ مِنْ سِجِّیلٍ» (فیل/4)
«فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ» (فیل/5) بواسطه پرندهها سنگریزههایی را به آنها پرتاب کرده و آنها را نابود و مثل کاه جویده شده در آمدند.
پس نتیجه اینکه نیت گناه در قیامت کیفر ندارد ولی در دنیا تنبیه دارد.
حدیث داریم کسی که برای برادرش چاهی بکند اول خودش در آن خواهد افتاد.
2- ظلم طرد نعمت میکند
12- ظلم
حدیث داریم «کفی بالظلم طارداً بالنعمه» (غررالحکم، ص456) کافی است که ظلم طرد کند نعمت را. حدیث داریم «دوام الظلم یسلب النعم» (غررالحکم، ص456) ظلم سلب نعمت از انسان میکند.
13- کسب حرام
«مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ أَفْقَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى» (مستدرکالوسائل، ج13،ص63) درآمد از مال حرام مایه فقر است.
14- اسراف
حدیث: ان اسرف یورث الفقر و ان القصد یورث الغناء: اسراف سبب فقر و میانه روی سبب بی نیازی ولخرجی مایه ورشکستگی است. این همه ساختمان، این ماشین، این همه خرج عروسی برای چیست؟
15- تبذیر: «مَنْ بَذَّرَ حَرَمَهُ اللَّهُ» (کافی، ج4،ص54)
16- رباخواری: جواب این شبهه را باز میدهیم که چرا بعضی افراد رباخوارند و ظالمند و مرفهند جواب، جوابجلسه قبل است. و چون سؤال مهم و ممکن است بعضی هفته و جلسه قبل را گوش ندادهاند من تکرار میکنم شبهه را در آخرجلسه. حدیث داریم ربا خوارگر چه توبه کند ولی باز هم فقیر خواهد شد.
3- حسن نیت باعث زیاد شدن روزی میشود
17- خیانت
حدیث داریم «الْخِیَانَهُ تَجْلِبُ الْفَقْرَ» (کافی، ج5، ص133) خیانت فقر را به دنبال دارد. و این طبیعی است که اگر خیانت کردیم نظر مردم در داد و ستد و معامله با ما برمی گردد.
و به عکس «حسن نیت» باعث زیاد شدن روزی است چون روابط دوستانه و جنس خوب با مشتری رد و بدل میشودلذا روزی نیاز میگردد ،پس اگر مردم فهمیدند فلانی اخلاق و روابط و جنس خوب و سود کم دارد خرید بیشتری کرده وبه همدیگر خبر داده و کار او پر رونق میگردد.
مثال: اگر رعایت بهداشت نکنی فقیرمی شوی، دلیلش این است که رعایت بهداشت نکردن موجب مریض و مریضی باعث فقر میشود. پس بعضی از این مسائل سیرطبیعی دارد.
18- دروغ و سوگند دروغ
نظام، نظام دروغگویی و همه به همدیگر چنین رفتار و کلاه برداری و هر کس در شغلی که دارد نسبت به دیگری چنین میکنند.
19- جهل
نمی داند از این آب و خاک چطور استفاده کند البته بعضی از این موارد حرف دارد که ما سریع میگذریم مثلاً اسراف باعث فقر است. ما بیست میلیون محصل داریم و هر کدام میانگین کتاب میشود دویست میلیون کتاب. اگر محصلین آنها را جلدکرده و تمیز نگه بدارند و سال دیگر هم استفاده کنند با 200 میلیون چند شهرک برای معلمین میتوان ساخت تا معلم برای اداره زندگی مجبور نشود برای شغل دوم و سوم. و با مطالعه و فراغت بیشتر درس داده و اطلاعات و تحصیلات دانش آموزان را بالا ببرد. حال وقتی کتاب پاره میشود بودجه از جای دیگر صرف شده و از جای دیگر کم میآید.
4- ولخرجیها سبب حسادت و کینه میشود
ولخرجیها باعث عزت و عظمت نیست بلکه سبب حسادت و کینه میشود. به خصوص امسال که خشکسالی است وگندم دیمی نداریم و دولت باید گندم بخرد با دلار و کرایه گزاف برای هر شب کشتی که کنار بندر میماند. نانوا بدمی پزد و ما بد مصرف میکنیم. زرنگی نیست دولت مجبور میشود بنزین را گران و راننده هم از مسافر بگیرد وهمچنین، چرا باید به ما بگویند که در ژاپن در یک سطل گوجه پرورشی و 50 کیلو برداشت میکنند و ما از چندین مترزمین، ما با تحصیلات فکر میکنیم نباید بیل به دست بگیریم. دانشمند کشاورز چه عیبی دارد با علم کشاورزی.
علی بن ابی طالب(ع) کشاورز بود. البته علم مفید، چون بسیاری از علمها مفید نیست زیادی از علمهای دانشگاه و حوزه و آموزش و پرورش طوری نیست که اگر ندانیم خطری متوجه ما باشد. و به عکس بسیاری از علمها که باید بدانیم در کتابها نیست.
بارها گفتهام یک دختر دبیرستانی اگر نداند که کوه هیمالیا چند متر است ندانستن آن ضرری ندارد. قبلاً هم گفتهام درباره مسائل مذهبی حتی در صدا و سیما سؤالات بی ربطی مطرح میشود. کدام سوره است که آیه دارد. من که تفسیرکار میکنم و نمیدانم بی دین هستم. کدام سوره الله و رب بیشتر دارد. بلندترین و کوچکترین سوره و از این نمونه.
نمی دانم چرا طراحان فکرنمی کنند باید انقلابی شود. چنانکه مقام معظم رهبری در حوزه فرمودند: در کتابهای حوزه باید انقلابی صورت گیرد. بسیاری از درسهایی که میخوانیم باید کنار گذاشته و برای مردم چیز دیگر مطالعه، و دخترهای دبیرستانی بعد از پایان درس برای زندگی کردن کتاب دیگری مطالعه کنند. آیین همسرداری و زندگی و بچه داری را نم دانند درمقابل کوه هیمالیا و بزرگترین آبشار وجنگلها که دانستن وندانستن آن ربطی به زندگی ندارد، ولی اطلاعاتی است که مثل نان شب واجب است. دختری که فردا مادر میشود و عواملی که باعث ترسو شدن فرزند میشود را نمیداند. ولی کوه هیمالیا را خوانده یک سری حرفهاست که. . .
5- انواع علم
ما سه رقم علم داریم. الف: علم مفید ب: بی فایده ج: مضرعلم مفید باعث رشد انسان میشود نه علومی که دانستنش جایی را نمیسازد وندانستن آن خراب نمیکند. و هچنین در دعاها «عِلْماً نَافِعا» (کافی، ج2،ص573)
وعلم بی فایده: مثل بحث درباره تعداد اصحاب کهف و سگ آنها که یا 6 یا 7 یا 8 در هر صورت دانستن آن به توچه، به توچه بوعلی سینا چند کیلوست؟ حرف او را بفهم چکار به وزن او داری، شما چند سال داری این چه نقشی دارد. وفلان پادشاه. . .
قرآن هم داستان که میگوید، نمی گویند چند سال هر چند که باشد اسم زلیخا در قرآن نیست بالاخره خانمی عاشق یوسف شد. اسمش چه بود به تو چه؟ شمال شرقی یا غربی است منزلش؟ عشقش طول کشید یا موقت بود.
علم مضر: قرآن میفرماید: «وَ یَتَعَلَّمُونَ ما یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ» (بقره/102) یاد میگیرند چیزهایی که ضرر دارد و نفعی هم برای آنها نداردنشانه مفید بودن علم و انسانهای باسواد این است که هر چه علمشان بیشتر ادب و اخلاق و خلاقیتشان هم بیشتر است مفید هستند. ولی اگر هر چه علمش بیشتر پرخاشگریاش بیشتر و باسواد شد مسجد نمیرود و غرور او را گرفت این علم مفید نیست. رابطهاش با خدا و مردم و خانواده کمرنگ شده.
جهل: جهل به خریدن و فروختن و نحوه خرج کردن.
6- لزوم علم به نحوهی خرج کردن
شخصی زمانی که میخواست جوراب بخرد چند جفت همرنگ میخرید علت پرسیدند گفت هر جفت اگر یکی پاره شد و دیگری سالم ماند میتوانم از همرنگ دیگرش استفاده کنم ولی اگر همرنگ نباشد یکی که پاره شد جفت آنراباید دور بیاندازم. پس از خنده شما معلوم میشود که شما هم این مسأله را نمیدانستید ما نمیدانیم و مصرف بی رویه است. باید آموزش ببینیم.
سبزی خوردن آموزش دارد ما سبزی را با گل با کامیون به میدان و از آنجا به دکان بقالی وازآنجا به منزل و بعد سبزی پاک گلهای آن به سطل زباله شهرداری آنها را به بیرون شهرمی برد برای مصرف یک کیلو سبزی چند بار پول گل میدهیم. این عقل است. نمی دانیم چه زمینی و چه چوبی وبرای درب و چه بنایی، با ارزان کار کردن بد کار میکنیم و کار خراب گاهی در کل ارزانتر است.
زمان قدیم آقایی را برای سخنرانی آورده هزار تومان دادند یکی گفت شماها غریب پرست هستید، حرفهایی که او زد من هم میزنم مرا بیست تومان میدهید یکی گفت شما را که این مقدار میدهیم بیست نفر پای منبر شما میآیند و اورا بیست هزار نفر باز صرفه با اوست که نفری ده شاهی حساب میشود. باز او ارزانتر است. می گفتند فلان غذا با درد دلش قیمت فلان غذا تمام میشود.
انسان بداند چگونه سبزی و ماست بخورد. می رود یک بلوز بخرد. بنده عاقل یک بلوزی بخرم که یقهاش کیپ باشد ورنگ کرم که دختر و پسر بتواند بپوشد و زن و مرد، تاسوعا و عاشورا بپوشد، یک بلوز سرخ میخرد و یک گل سفید که فقط عروس باید بپوشد و روز سیزده بدرچون نه میشود محرم و نه پسر و نه، رنگی انتخاب کن که چهارفصل باشد.
بچه دار شده کتاب کودک فلسفی را ببر، اگر هر زن زائو که زایید این کتاب را بخواند روش تربیت فرزند را یاد گرفته وقرنی هم کتاب میماند. شما گل میبری فردا پژمرده میشود چرا گل و چرا کتاب نه؟
باید حساب کنیم عروس و داماد و استاد دانشگاه را چه کتابی ببریم و کادو بردنها را بدانیم. چون تابستان است به طلبهها عرض میکنم که هر طلبه روی قرآن کار نکند پشیمان خواهد شد، قرآن باید محور و سرچشمه باشدروی قرآن و تفسیر دقت شود و منبرها پر محتوا و کارکردن روی نهج البلاغه شهید مطهری را: در انتخاب دوست و همسر دقت کنیم که از ما تا چند نسل چه فرزندانی نه چه شکل وقیافهای حرام یا حلال خوار، اخلاق و اعتقادات آنها را در نظر بگیریم نه مثل ظرف بستنی یکبار مصرف شویم. نسل وتاریخ را به لقمه و اخلاق نگاه کنیم، و در انتخاب شغل و… آنها به فقر میرسند که عقلشان نمیرسد برای چگونه مصرف کردن.
حدیث: سرمایه را در یکجا مصرف نکنید، اگر همه را طلا خریدی دزد ببرد فلج میشوی و اگر ماشین در دره بیفتد. درچند شاخه مصرف کنید که اگر یکی به مشکل خورد راه به دیگری ببرید. تمام در یک شاخه نباشد که تا یک حادثه آمد فقیر شود.
7- ترک بعضی از کارها سبب فقر است
الف: بدهی را نمیدهد. حدیث داریم آنها که بدهکار هستند و دارند و نمیدهند که دستشان خالی نشود، آنها به فقر گرفتار میشوند«مَنْ حَبَسَ مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَى أَنْ یُعْطِیَهُ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَقْدَرَ عَلَى أَنْ یُفْقِرَهُ» (کافی، ج5، ص101)
ب: اگر خلافی دیده و نهی نکنیم. حدیث داریم «أَیُّمَا نَاشِئٍ نَشَأَ فِی قَوْمِهِ ثُمَّ لَمْ یُؤَدَّبْ عَلَى مَعْصِیَهٍ کَانَ اللَّهُ أَوَّلَ مَا یُعَاقِبُهُمْ بِهِ أَنْ یَنْقُصَ فِی أَرْزَاقِهِمْ» (وسائلالشیعه،ج16،ص133)
کسی که بدی را در قومش نشر داده و بر آن معصیت ادب نشود خداوند اول کسی است که به کم کردن روزی آنها راعذاب میدهد.
ج: اگر مکه واجب است و انجام نمیدهد. حدیث داریم «وَ لَا تَخَلَّفُوا عَنْهُ إِلَّا افْتَقَرُوا» (مستدرکالوسائل، ج8،ص43) اگر کسی حج بر او واجب شد و نرفت به فقر گرفتار میشود.
د: اگر جهاد واجب شود و جبهه نرود.
حدیث: کسی که ترک کند جهاد را خداوند لباس ذلت و فقر در زندگی را به او میپوشاند.
ه: ترک صله رحم
حدیث داریم اگر با فامیل رفت و آمد نکند و حال اینکه مانعی ندارد و وضعش خوب است گرفتار فقر میشود اینها درزندگی انسان اثر میگذارد. جدا شدن از این مسائل همانا و گرفتار فقر شدن همان.
زمانی سوار بر هواپیما شده و آماده حرکت شدیم. اطلاع دادند تمام مسافران و بارها دوباره باید پیاده شود خیلی تعجب کردیم علت پرسیدیم که آیا تروریست داخل شده گفتند نه موش یا سوسکی داخل هواپیما شده، برای یک سوسک یا موش هواپیما را متوقف و بارها را پیاده کردید؟ گفتند بله ممکن است این سوسک یکی از سیمهای ارتباطی بین خلبان و برج مراقبت را قطع کرده و تمام محاسیات به هم بریزد حال اگر حساب کنیم در زندگی و افکار ما چقدر از این سوسکها و موشها هست که سیمهای ارتباطی مخلوق را با خالق قطع میکند. و انسان حساب کند چطور شد خشکسالی شد، شاید خمس و زکات و به فقرا ندادهایم و یا امتحان باشد.
سؤال: باز تکرار کنیم که ترک نماز و حج و جهاد و این امور انسان را فقیر میکند، در صورتی که انسانهایی هستند که همه را ترک کرده و فقیر هم نمیشوند؟
جواب: خداوند چند کانال دارد، مثل خانههایی که چند شماره تلفن دارد هر کدام شمارهها به جایی وصل میشود. و دورقم برق در منزل و دو ماشین، سنت خداوند فرق میکند یکی آنکه افرادی را از این طریق فقیر و دیگر ایمکه گاهی خداوند افراد گناهکار را به حال خودشان وا میگذارد. قیامت در دست ماست حال هر کاری میخواهد بکند. خوبها تا خلاف کردند حالشان را زودمی گیرد تا متنبه شوند. و عدهای را هم برای آینده حالگیری میکند. آنها که حساب جاری دارند ساعت به ساعت سراغشان نمیروند، ولی پول دستی را شاید مرتب از او سراغ بگیرد.
گاهی عینک یک لک میبیند فوری پاک میکنی و گاهی ماشین گلها و لجن زیادی میگیرد میگویی مسافرت تمام شود یا به شهر برسیم یکباره میدهیم کارواش و شستشو. پس فرق میکند.
پس برنامه کوتاه مدت حالگیری برای توبه، دراز مدت تا پیمانهاش برای عذاب پر شود.
می فرماید: «إِنَّما نُمْلی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْما» (آل عمران/178)
خدایا به حق محمد و آل محمد عوامل فقر را از جامعه و ملت ما دور، و عوامل عزت و سربلندی و تقوا و ایمان و وحدت کلمه و علم و آگاهی و تلاش را روز به روز در جامعه ما زیادتر بفرما.
خدایا ما را دشمن شاد مفرما، و هر نقشه خطرناکی برای اسلام و جمهوری اسلامی طراحی میشود، نقش بر آب وطراحان آن را رسوا بفرما.
خدایا رهبر و دولت، امت و ملت ما، نسل و ناموس، عقاید و افکار، مرز و بوم مارا حفظ بفرما.
خدایا قلب آقا، امام زمان (ع) را برای همیشه از همه ما خشنود و ظهورش را تعجیل و مارا از یارانش قرار بده.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
