موضوع: سلام- ادب اسلامی
تاریخ پخش: 22/9/69
بسم الله الرحمن الرحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
در محضر مبارک خلبانان عزیز و همکارانشان هستیم، بحث ما برخوردهای اسلامی است. می‌خواهیم ببینیم اسلام چقدر روی این عنایت دارد نام خدا سلام است اینکه به خدا سلام می‌گویند یعنی از هر عیب و نقصی دور است سالم است مخلوقات معمولاً می‌میرند مریض می‌شوند بی پول می‌شوند به بن بست می‌رسند اما خداوند از این عیب‌ها دور است.
1- سلام در قرآن و روایات
سیمای سلام در قرآن و احادیث: سلام نشانه تسلیم است قرآن هم می‌فرماید: «وَیُسَلِّمُوا تَسْلِیمًا» (نساء/65) سلام نشانه حسن ظن است. حضرت رسول فرمان حمله داد مسلمانها هم حمله کردند شخصی که از حمله باخبر شده بود اثاثیه‌اش را پشت کوهی گذاشت و آمد به مسلمانها سلام کرد اینها هم گفتند این حقه باز است، زدند و او را کشتند پیغمبر فرمود همین که سلام کرد نباید او را می‌کشتید «وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَیْکُمْ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا» (نساء/94) حق ندارید کسی که سلام کرد او را بکشید ممکن است همان سلام چراغ سبزی باشد که من در اختیار هستم من مکتب شما را قبول دارم گفتند آقا این آدم پولداری است می‌ترسد که پولهایش را ببریم آمد سلام کرد فرمود شما چه می‌دانید راست می‌گوید یا دروغ این سلام کلام مبارکی است و کسی که سلام کرد نباید او را بکشید.
سلام نشانه تواضع است، کسی که سلام می‌کند کرکره تکبرش را پائین می‌کشد. سلام هماهنگی با خداوند و فرشتگان است چون فرشته‌ها هم می‌گویند «سَلَامٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ» (رعد/24) و آیات قرآن زیادی داریم که خدا چقدر سلام کرده است بر انبیاء و اولیاء، سلام فرهنگ خوبی است. سلام نشانه نجات از خطر است «ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ آمِنِینَ» (حجر/46) پشت سر سلام آمنین دارد یعنی در امان هستی.
سلام حتی پاسخ به یاوه گوهاست قرآن می‌فرماید آدمهای مؤمن ساخته شده جوری هستند که «وَإِذَا خَاطَبَهُمْ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا» (فرقان/63) تا یک کسی خواست به شما زخم زبان بزند شما سلام کنید با سلامتی برخورد کن، سلام نشانه برکت است. چون قرآن درباره شب قدر می‌فرماید «لَیْلَهٍ مُبَارَکَهٍ» (دخان/3) شب مبارکی است. بعد در سوره قدر می‌فرماید «سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» (قدر/5) یعنی سلام رمز برکت است.
سلام اذن ورود است «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا» (نور/27) خانه غیر خودتان حق ندارید بروید مگر اینکه سلام کنید و اگر جواب سلام را دادند یعنی بفرمائید تو و اگر جوابی نیامد یعنی نیا تو. سلام اعلام علاقه است. وقتی کسی به کسی سلام می‌کند یعنی من تو را دوست دارم. سلام کلید ارتباطات است. سلام هم عبادت است هم ادب و هم دعا. حدیث داریم کسی که سلام کند نود و نه تا ثواب به او می‌دهد و کسی که جواب می‌دهد یک ثواب. خداوند به پیغمبر می‌گوید: به مسلمانها که رسیدی «فَقُلْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ» (انعام/54) سلام کن نگو من پیغمبر هستم آخر گاهی وقتها توی جامعه داریم که می‌گوید آقا سلام از بنده است، این یعنی چه؟ سلام از همه است، ما خیال می‌کنیم حتماً باید سرگرد به سرهنگ سلام کن نخیر اینطور نیست. خود خدا به پیغمبر سلام می‌کند. جبرئیل می‌آمد و سلام می‌رساند. یکبار نازل شد و گفت که خداوند به دخترت سلام رسانده است اینها عشق آفرین است.
2- آثار و برکات سلام
من رفته بودم پیش امام به من فرمود شما توی شهرستانها که می‌روید سلام من را به آموزشیارهای نهضت برسانید، من هم که می‌رفتم شهرستانها اینرا می‌گفتم، اینها بال در می‌آوردند. چون سلام از کوچک از بزرگ ممکن است از ترسش باشد ممکن است از ضعف او باشد هزار تا بو دارد، اما بزرگی که سلام می‌کند هیچ بوئی ندارد و مقام ایشان را نگرفته است.
حدیث داریم هر کس را دوست داری به او بگو که دوستت دارم، البته از این استفاده بد نشود که هر کس به دختری رسید بگوید دوستت دارم در حد مجاز الآن جامعه بنزینی است یک کبریت بزنی آتش می‌گیرد. امام فرمود همین که مرد به خانمش بگوید دوستت دارم این کلمه هیچ‌وقت از دل زن بیرون نمی‌رود. حتی در سن پیری، چون جوانی‌ها که می‌گوید دوستت دارم اساس آن شهوت است اما در پیری دیگر شهوت نیست دوستی خالص است.
سلام ارزانترین هدیه است شما هر چه خواسته باشی بدهی خرج دارد پیغمبر دست کارگر را که می‌بوسد تشوق کارگر هست پول هم نمی‌خواهد. حضرت امیر(ع) وقتی می‌رفت مهمانی، شام را توی خانه می‌خورد بعد می‌رفت مهمانی می‌گفتند چرا همچین می‌کنی؟ می‌گفت اگر من گرسنه بروم مهمانی یک کمی هم برای این است که برویم آنجا و شامی بخوریم من خانه غذا می‌خورم تا وقت می‌روم مهمانی فقط بخاطر جمال روی خودش بروم، فقط بخاطر زیارت مؤمن بروم چیزی در نیتم جز خدا نباشد.
سلام احترام به شخصیت افراد است شما به یک بچه که سلام می‌کنی بچه را به حساب می‌آوری جدیت داریم که اگر حلم نداری خودت را به حلم دارها بزن، وقتی کوچک و بزرگ با هم نشستند کوچک‌ها هم احساس می‌کنند که بزرگ شده‌اند، اینکه می‌گویند رفیق دانشمند بگیر یعنی با افراد با ارزش نشستن ارزش شما را بالا می‌برد و سفارش هم شده است که با کسی که از نظر کمالات از تو بالاتر است رفت و آمد کن.
سلام نشانه عفو است، شخصی از شما ناراحت است تا به شما می‌رسد می‌گوید سلام علیکم یعنی بر گذشته‌ها صلوات یعنی شتر دیدی ندیدی.
سلام دعوت به خیر است. به یک کسی بگویی آقا این کار را نکن می‌گوید به تو چه مگر تو فضول من هستی اما اگر گفتی سلام علیکم حال شما خوب است می‌شود این کار را نکنی او هم قبول می‌کند سلام طرف را نمک گیر می‌کند.
سلام ذکر خداست کسی که هی سلام می‌کند مثل این است که هی می‌گوید «یا الله یا الله» چون ذکر است ادخال سرور است کسی که یک سلام می‌کند خدا یکی از گناهانش را می‌بخشد. حدیث داریم کفاره گناهان است.
در قرآن شش مرتبه سلام بکار رفته است. یک سلام که این همه بار روانی و اخلاقی و عاطفی و اجتماعی دارد از آن نگذریم. سلام را توی خانه‌ها رواج بدهید هر کس توی خانه زودتر بیدار شد به بقیه سلام کند.
3- انگیزه‌های متفاوت در سلام کردن
«إِنَّ الْبَخِیلَ مَنْ یَبْخَلُ بِالسَّلَامِ» (کافی/ ج2/ ص645) بخیل واقعی کسی است که در سلام کردن بخل بورزد. پیغمبر فرمود اگر می‌خواهید بدانید که بخل دارید یا ندارید ببینید راحت سلام می‌کنید یا نه، هر کس در سلام کردن سنگین است این متکبر است. «مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ لَقِیتَ» (کافی/ ج2/ ص646) امام علی(ع) فرمود: اگر می‌خواهی ببینی تواضع داری ببین می‌توانی به هر کسی سلام کنی؟ چون ما سلام که می‌کنیم چون مدیر است چون رئیس است. محاسبه می‌کنیم کدامها برای خداست؟ نمی‌دانم. یک سلام از روی محبت داریم و یک سلام از روی ترس است. شخصی توی پادگان می‌خواست با رضا شاه ملاقات کند گفتند رضا شاه از تو می‌پرسد: چند سال داری؟ بگو: بیست و دو. می‌گوید: چقدر است که داری خدمت می‌کنی؟ بگو: هجده ماه است. بعد می‌گوید: تو من را بیشتر دوست داری یا میهن را. بگو هر دو را. این هم اینها را نوشت و حفظ کرد رضا شاه که آمد رفت جلو تا رضا شاه را دید ترسید. پرسید: سن گفت قربان هجده ماه گفت چند وقت است که خدمت می‌کنی؟ گفت: قربان بیست و دو سال است به رضا شاه برخورد گفت احمق من را خر کرده‌ای یا خودت را .گفت قربان هر دو! اصولاً اگر کسی از کسی بترسد و ادب بدهد هیچ ارزش ندارد.
ما دو تا بله قربان توی قرآن داریم بله قربان از روی عشق «وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ» (آل عمران/159) یا رسول الله دور تو پر می‌زنند چون تو را دوست دارند. یک بله قربان هم به فرعون می‌گفتند «فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ» (زخرف/54) فرعون مردم را کوچک می‌کرد مردم هم تحقیر شده بودند می‌گفتند بله قربان.
ما باید برویم به سمتی که تمام آئین نامه‌ها و تبصره‌ها را به عشق تبدیل کنیم. صبح که می‌دویم بگوئیم چون کار عبادت است. می‌ترسم کم بگذارم آئین نامه مال کشورهایی است که در آن روح نیست. کسی که درس نمی‌خواند چوب بالای سرش می‌گذارند که باید بخوانی و امتحان بدهی کسی که عاشق علم است می‌شود علامه امینی که کتابی را می‌خواهد بخواند در ترکیه و عراق و مصر نیست می‌گویند در هند است می‌رود آنجا می‌گویند نمی‌توانی از اینجا بیرون ببری و کپی هم نمی‌توانی بکنی فقط حق داری که بنویسی این هم شروع می‌کند به نوشتن شش ماه روزی هجده ساعت می‌نویسند و وقتی بر می‌گردد می‌گویند هوای هند چطور بود؟ می‌گوید: نفهمیدم. عاشق علم شده است. براساس عشق بود که مردم جبهه‌ها را پر کردند. ضعف ما در جامعه این است که هنوز همه مردم عاشق نشده‌اند، به زور درس می‌خوانیم. تا به بچه می‌گویند معلم‌ات مریض شده است خوشحال می‌شود. ما هم که نماز می‌خوانیم عاشق نماز نیستیم.
4- آداب و شرایط سلام کردن
پیغمبر فرمود: زیاد به مردم سلام کنید خداوند نظر لطف به شما قرار می‌دهد. پیغمبر به علی(ع) فرمود: سه چیز گناه شما را می‌بخشد؛ یکی اینکه به هر کسی که رسیدی سلام کنی یکی گرسنه‌ها را غذا بدهی و یکی هم اینکه نماز شب بخوانی.
روایت داریم با هر کسی که می‌خواهی صحبت کنی اول سلام کن. حدیث داریم فرد به جمع سلام کند مدل بالا به مدل پائین سلام کند سواره به پیاده سلام کند. پولدار بر فقیر سلام کند گاهی سلام آنها متکبرانه است امام رضا(ع) هر کس بر پولدار سلام گرم کند و بر فقیر سلام سرد کند، خداوند روز قیامت بر او غضب می‌کند. به پولدار و فقیر یک جور سلام کن. بعنوان خودش که یک انسان مسلمان است سلام کن، به خودش سلام کن که یک انسان و مسلمان است یعنی در سلام و محبت‌ها عناوین را کنار بگذارید.
امام فرمود سفره که می‌اندازید همه تاجر‌ها را دعوت نکنید یا همه فقرا را دعوت نکنید چون می‌آید می‌بیند همه فقیر هستند می‌گوید پس یک کفاره یا نذری است یک جوری باشد که شخصیت همه مردم محفوظ بماند.
بلند سلام کنید و بلند جواب بدهید گاهی وقتها آدم سلام را نمی‌شنود داریم که به شراب خوار سلام نکنید چون اگر بفهمد که هیچ کس به او سلام نمی‌کند این خودش یک قوه بازدارنده است به ربا خوار سلام نکنید، اینهایی که شعر هرزه می‌گویند به آنها سلام نکنید. مرد به زن جوان سلام نکند، پیغمبر به همه سلام می‌کرد امام علی به پیر زنها سلام می‌کرد گفتند رسول خدا به جوانها سلام می‌کرد حضرت امیر فرمود: من می‌ترسم به دخترهای جوان سلام کنم آنها جوابی به من بدهند که من تکان بخورم. بنابراین حضرت رسول سی سال از من بزرگتر این اشکالی ندارد اما من خودم جوان هستم و جوان به جوان سلام کند خوب نیست بعضی‌ها می‌گویند بابا ما همه خانواده‌مان پاک هستیم بابا چی می‌گوئی حضرت امیر می‌ترسید سلام کند. مسئله شهوت مسئله خطرناکی است. به کفار سلام نکنید، اما اگر برای حسن روابط باشد، اشکالی ندارد.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»