امام علی (علیه السلام)، نامه به مالک اشتر – 22

خداوند لطف کرد که ماه رمضان امسال بحثمان درباره تفسیر نامه 53 نهج البلاغه نامه‌ای که امیرالمؤمنین(علیه السلام) به مالک اشتر می‌نویسد. ‌ای مالک خیلی لیاقت داری خیلی شجاعت داری تو بخاطر قدرتت و سابقه درخشانت قدرت و افتخاری که داری فرماندار مصر می‌شوی. مصر جای حساسی است من شرح وظایف برایت می‌نویسم که عمل کنی. . . .
(ثُمَّ اسْتَوْصِ بِالتُّجَّارِ) اى استاندار وصیت کن و سفارش کن تاجرها را. خود حضرت امیر(علیه السلام) شلاق دست مى‏گرفت و مى‏آمد توى بازار و وسط بازار سخنرانى مى‏کرد. حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) وقتى به مدینه آمدند اول مسجد ساخت بعد کنار مسجد بازار ساخت و فرمود تمام مسلمانان تولیدشان را بیاورند توى همین بازار و نیازهایشان را هم از همین بازار تهیه کنند تا نیازى به بازار یهودى‏ها نداشته باشیم یعنى استقلال اقتصادى، الان کسى بیاید مکّه انگار تمام کشورهاى غربى آمده‏اند که تا بازار مکه را پر کنند از یکى از کشورهاى اسلامى جنس توى بازار مکه نیست و حال مى‏شد چونکه در مکه تمام دنیا جمع مى‏شوند مسلمانها تولیداتشان را آنجا بیاورند و بازار مشترک و نمایشگاه بین المللى مال مسلمانها باشد.
اسلام راجع به بازار عنایت دارد و حتى کلنگ بازار را پیغمبر(صلی الله علیه و آله) زد و جایش را مشخص کرده. سفارش کن تجار را(وَ ذَوِی الصِّنَاعَاتِ) و اهل صناعات را(وَ أَوْصِ بِهِمْ خَیْراً) و اینها را وصیت خیر بکن(الْمُقِیمِ مِنْهُمْ) چه آنها که مغازه دارند و مقیمند و چه اینهایى که چرخ دستى دارند(حالا ممکن است شهردار بگوید ما داریم چرخ دستى‏ها را جمع مى‏کنیم ماکارى به شهردار نداریم) بازارى‏ها دو نوعند بعضى‏ها مغازه‌شان ثابت است و بعضى هم خیر، آخوندها هم همینطور هستند بعضى مسجد ثابت دارند و بعضى هم مثل من دوره گرد هستند. (وَ الْمُضْطَرِبِ بِمَالِهِ وَ الْمُتَرَفِّقِ بِبَدَنِهِ) آنکه دارد با بدنش جان مى‏کند شغل بازویى دارد. بد نیست بگویم شغل بازویى از نظر قرآن و حدیث از تجارت ارزشش بیشتر است تمام امامان ما شغلشان بازویى بوده و تمام انبیاء هم یا چوپان بوده‏اند یا کشاورز یک پیغمبر داشتیم که خیاط بود و یک پیغمبر هم داشتیم که آهنگر بود و مابقى همه کشاورز.
(فَإِنَّهُمْ مَوَادُّ الْمَنَافِعِ) این آقایان منافع را مى‏کشانند. بالاخره جنس از کجاى دنیا این آقا مى‏کشاند مى‏آورد اینجا(وَ أَسْبَابُ الْمَرَافِقِ) اسباب راحتى مردم را فراهم مى‏کنند(وَ جُلَّابُهَا مِنَ الْمَبَاعِدِ وَ الْمَطَارِحِ) جلب مى‏کند و مى‏کشاند از راههاى دور و پرت شده یعنى از هر سوراخ و سمبه‏اى که هست جنس‏هاى مورد نیاز مردم را مى‏آورد دم خانه‏اش(فِی بَرِّکَ وَ بَحْرِکَ) گاهى جنس را از راه خشک و یا از راه دریا گاهى توى جاده‏هاى کویرى و دره‏ها و بالاخره اینطور نیست که کاسبها مفت خور باشند. شخصى به یک طلبه گفت تو مفت خورى گفت چطور گفت دیدى افطارى دعوتت کردند مفت خوردى گفت خدا مى‏داند کلى مطالعه کردم عرق ریختم حدیث پیدا کردم که سور دادن چقدر ثواب دارد تو آمدى سور خوردن مرا دیدى اما حدیث‏هایى که برایش خواندم را ندیدى. الکى که سور نمى‏دهد کلى باید آدم برایش حدیث بخواند تا یک سور بدهد. (وَ حَیْثُ لَا یَلْتَئِمُ النَّاسُ لِمَوَاضِعِهَا) اصلاً مردم خبر ندارد چى، چى کجاست. مى‏گویند به یک شخصى گفتند هر که یک جفت کفش از بیرون از ایران وارد کند لب مرز کفشى 5 تومان باید گمرک بدهد. یک آدم زرنگى که خوشبختانه مسلمان نبود خواست کفش وارد کند 10 هزار جفت کفش وارد کرده بود. 10 هزار لنگه را از مرز بازرگان آورده بود 10 هزار لنگه‏اش را از جنوب آورده بود. لب مرز گفت قانون مى‏گوید هر کس یک جفت کفش وارد کند. خیلى خوب شما یک جفت کفش را پیدا کنید خوب ده هزار تا پا به پا بعد آورده بود تهران اینها را با هم جفت کرده بود خوب اینکه مى‏تواند سر دولت را کلاه بگذارد این شیطنتى را که این دارد هیچ کس ندارد افرادى هستند که مى‏دانند چطور و از کجا و به چه روشى و با چه شیوه‏اى جنس را تهیه کنند که گاهى افراد تحصیل کرده هم نمى‏دانند گاهى یک نفر با تجربه به اندازه چند تحصیل کرده کارشناس تجربى است.
روایت داریم که آدمهایى که جرأت دارند در آمد هم پیدا مى‏کنند آدمهاى ترسو هیچ وقت در آمد پیدا نمى‏کنند چونکه هر وقت مى‏خواهد جنسى بخرد مى‏گوید نکند ضرر کنم و هى شک مى‏کند در هنر هم اینطور است هر کس بترسد شناگر نمى‏شود بالاخره آن کسى شناگر مى‏شود که خودش را به آب و آتش بزند. حالا بازارى‏ها چطور آدم هایى هستند(فَإِنَّهُمْ سِلْمٌ) اینها توسعه گر نیستند بازارى فقط یک خطر دارد کم فروشى، گران فروشى، احتکار این خطر را دارد که می‌شود جلوى آنرا گرفت اما دست به اسلحه ببرند، نه اینها دنبال زندگیشان هستند بنابراین(فَإِنَّهُمْ سِلْمٌ) هیچوقت یک گروه مسلح از توى بازار پیدا نمى‏شود(لَا تُخَافُ بَائِقَتُهُ)(بائقته) یعنى شر اینها از شرشان نمى‏ترسیم. (وَ صُلْحٌ لَا تُخْشَى غَائِلَتُهُ) اینها اهل زندگى هستند یعنى اینها نه غائله دارند یعنى فساد و نه بائقه دارند یعنى شر، شر و فساد توى بازارى نیست(وَ تَفَقَّدْ أُمُورَهُمْ)(وَ تَفَقَّدْ أُمُورَهُمْ) خوب کارهایشان را تفقد کن انبارهایشان را سر کشى کن ناظر بفرست نرخشان را کنترل کن حالا چه اینهایى که در متن هستند و چه اینهایى که(وَ فِی حَوَاشِی بِلَادِکَ) در اطراف شهر دکه و دکان مى‏زنند.
(فَامْنَعْ مِنَ الِاحْتِکَارِ) اگر دیدى احتکار مى‏کنند منعش کن براى اینکه(فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص مَنَعَ مِنْهُ) پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود که(مَنَعَ مِنْهُ) احتکار را منع کرد تو احتکار را منع کن براى اینکه پیغمبر(صلی الله علیه و آله) «منع منه» منع کرده.
(وَ لْیَکُنِ الْبَیْعُ بَیْعاً) در معاملات مواظب باش که معامله‏اى باشد(سَمْحاً) معامله خوبى باشد(بِمَوَازِینِ عَدْلٍ) عادلانه باشد «واسعار» نرخ گذارى طورى باشد که(وَ أَسْعَارٍ لَا تُجْحِفُ بِالْفَرِیقَیْنِ) به خریدار و فروشنده اجحاف نشود نه سیخ بسوزد و نه کباب نه او را آزاد بگذار که هر طور دلش خواست بفروشد و نه جیره بندى کن که مجبور بشود دروغ بگوید چون اول انقلاب طورى برنامه ریزى کردند که تقریباً تمام بازارى‏ها دروغگو شدند. ما خودمان رفته بودیم توى بازار بعضى‏ها مى‏گفتند: آقا اینقدر جنس به ما داده‏اند و گفته‏اند هر کیلویى اینقدر بفروشید حساب کرده‏ام دیدیم ماهى 3700 تومان گیر من مى‏آید 45 سال است که توى بازارم بعد از 45 سال جیره بندى من شده ماهى 3700 تومان این آقایى که دیروز آمده در نظام جمهورى اسلامى استخدام شده بگو ماهى چقدر مى‏گیرى این آقا خودش ماهیانه 9000 هزار مى‏گیرد اما من 3700 تومان با اینکه باید مالیات بدهم، آب، برق، کرایه و. . (مِنَ الْبَائِعِ وَ الْمُبْتَاعِ) فروشنده و خریدار برنامه‏اش خوب باشد(فَمَنْ قَارَفَ حُکْرَهً) اما اگر بعد کسى مرتکب احتکار شد(بَعْدَ نَهْیِکَ) با اینکه مى‏گویى جنست را احتکار نکن باز هم مى‏بینى گوش نمى‏دهد این دنبال سودش است(إِیَّاهُ فَنَکِّلْ بِهِ) قفلش را بکش انبارش را پلمپ کن سخت‏گیرى کن(وَ عَاقِبْ) تحت تعقیب قرارش بده(فِی غَیْرِ إِسْرَافٍ) تحت تعقیب هم بایستى به اندازه باشد یعنى به همان مقدارى که احتکار کرده.
گاهى وقتها حق یک کسى این است که انسان مالش را بگیرد و بقیمت عادلانه بفروشد گاهى وقتها نه باید اسمش را توى روزنامه‏ها نوشت گاهى باید اعدامش کرد یک وقت دارو است یک وقت گندم است یک وقت نایلون است، نوع جرم در نوع عقوبت فرق مى‏کند یک وقت دفعه اولش است یک وقت دفعه دهم است یک وقت یک آدم حزب الهى اشتباهى کرده، گول خورده یک وقت نه ذاتاً با طاغوتى‏ها سروسامان دارد تمام برنامه هایش را روى تلفن با شرق و غرب برنامه ریزى مى‏کند که آقا بیاید براى اینکه مردم را ناراضى کنیم مسأله شکر را همچین برنامه‏اى اجرا کنیم.
 بعضى احتکارها بند به جاهایى است. (فَإِنَّهُمْ سِلْمٌ) من گفتم این بازارى‏ها آدم‏هاى خوبى هستند اما با اینکه گفتیم خوبند(وَ اعْلَمْ مَعَ ذَلِکَ أَنَّ فِی کَثِیرٍ مِنْهُمْ ضَیْقاً) بعضى‏ها‌شان تنگ نظرند و بعضى از این بازارى‏ها خیلى بخیلند یک بخل قبیحى دارند(ضَیْقاً فَاحِشاً) یعنى تنگ نظرى شدیدى دارند(وَ شُحّاً قَبِیحاً) خیلى بخیلند(وَ احْتِکَاراً لِلْمَنَافِعِ) کثیرى از اینها احتکار مى‏کنند منافع مردم را(وَ تَحَکُّماً فِی الْبِیَاعَاتِ) بعضى از اینها تحکم مى‏کنند یعنى جنس آشغال را غالب مى‏کنند و این قبیل کارها(وَ ذَلِکَ بَابُ مَضَرَّهٍ لِلْعَامَّهِ) ضرر براى عموم است(وَ عَیْبٌ عَلَى الْوِلَایَهِ) واى بر والى که بازارى بتواند در حکومتش بخل کند، احتکار کند.
اى مالک اشتر تو که استاندار هستى در زمان حکومت تو اگر بازارى توانست احتکار کند اگر بازارى توانست تنگ نظر باشد، اگر بازارى توانست جنسش را غالب کند(مَضَرَّهٍ لِلْعَامَّهِ) براى عموم ضرر دارد و عیب است بر(ولاه) یعنى والى حکومت زشت است در نظامش اینطور باشد. بعضى‏ها سودهاى مفت مى‏خورند، مفت ‏خورى ممنوع و حرام. دانشجوها خوابگاه مى‏خواهند. یک آدم زرنگى پیدا مى‏شود قبل از شروع ترم در دانشگاه، بیست واحد خانه اجاره مى‏کند 20*20 مى‏شود 400 هزار تومان بعد این خانه‏ها را اجاره مى‏دهد پانصد هزار تومان صد هزار تومان این وسط مى‏خورد حلال است فرمود: نه مگر اینکه یک نقشى داشته باشد مثلاً خانه کاه گلى را سفید کارى کند، بى آب را بگیرد لوله کشى کند.
اصل تجارت چیز خوبى است و سفارش هم شده حدیث داریم اگر توى جبهه جنگ که دارند درگیر مى‏شوند اگر ده دقیقه وقت دارى و در آنجا مى‏توانى چیزى بفروشى، بفروش. البته نه اسلحه و خشاب چیزهاى دولتى را نمى‏شود کش رفت به هر حال تجارت را ما خیال مى‏کنیم بد است نه خیر بد نیست امام صادق(علیه السلام) تجارت مى‏کرد ما فکر مى‏کنیم طلبه و دانشجو نباید تجارت کنند کما اینکه کار هم اشکال ندارد.
 قرآن مى‏فرماید مواظب باشید تجارت شما را گیج نکند »رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ« تا قد قامت الصلوه گفتند در را ببندید بروید نماز سنى‏ها در اینجا از ما بهترند. پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود واى بر تجار از بس قسم مى‏خورند و واى بر کارگرها(وَ وَیْلٌ لِصُنَّاعِ أُمَّتِی مِنَ الْیَوْمَ وَ غَداً) وسائل‏الشیعه ج17 ص 420- هى مى‏گویند برو امروز بیا برو فردا بیا، امروز و فردا کردن مال نجارها و مکانیک‏ها و آره ولله، نه ولله، مال تاجرها.
تنظیم اسناد تجارى، در قرآن آیه‏اى داریم که بسیار بزرگ است این آیه حدود یک صفحه و نیم و در سوره بقره است که مى‏فرماید اگر یک جنسى را خواستید داد و ستدد کنید »یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا« اى مسلمانها «إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ» بقره282- وقتى به هم وام مى‏دهید «إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى» یا یک یا دو ماه «فَاکْتُبُوهُ» بنویسد، سواد ندارد؟ چرا سواد ندارد؟ نهضت سواد آموزى خبر تلخ هم برایتان بگویم بناست انشاءالله چند ماه دیگر هرکس باسواد نیست و نمى‏آید سر کلاس، کوپن‌اش را قطع کنند. چون ماسه رقم آدم داریم. آدمهایى داریم توتى، تکانش که مى‏دهى مى‏ریزد یک مشت مردم مثل توت شیرینند گفتیم بیاید سر کلاس آمدند سه میلیون نفر باسواد شدند. یک مشت آدم داریم گیلاسى که باید تک تک چید، تک تک رفتیم در خانه هایشان و آمدند. یک مشت آدم داریم گردویى یعنى باید با چوب بزنیم پس کله‌شان تا بیایند. و یک جریمه دیگر اینکه اگر دخترش دیپلم گرفت به او مدرک ندهند چونکه مادرش بى سواد است 12 سال جمهورى اسلامى خرج دبیر و مدرسه شما را داده شما چهل روز خواندن و نوشتن را به مادرت یاد بده. حالا بى سوادها چى «وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِب» بى سوادها یک کاتب باید بیاید و بنویسد « وَ لا یَأْبَ کاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ» با سواد هم ناز نکند گفتند بیا بنویس بیاید و بنویسد بهر حال تنظیم اسناد تجارتى بزرگترین آیه است. اگر کسى وام داد رسید نگرفت بعد طرف بُرد خورد اسلام مى‏گوید بزن توى سر خودت که چرا از او رسید نگرفتى «فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ» حدیث است یعنى بزن توى سر خودت نگو آقا این که قابل نیست قرآن مى‏گوید «صَغیراً أَوْ کَبیراً« چه کم بود و چه زیاد از او رسید بگیرد «فَنَظِرَهٌ إِلى‏ مَیْسَرَهٍ« البقره(280) کسى که ندارد به او وام بدهید نمى‏شود بدهکار را زندان کرد. هیچ بدهکارى به خاطر بدهى حق ندارد برود زندان مگر اینکه دروغ بگوید. اطلاعات لازم(مَنِ اتَّجَرَ بِغَیْرِ فِقْهٍ فَقَدِ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا) شرح‏نهج‏البلاغه ج20 ص97 حدیث داریم اطلاعات و احکام تجارت را بدانید و توجیه شوید بعد وارد بازار شوید.
تجارت در محل زندگى خوشا به حال کسى که پهلوى زن و بچه‏اش کاسبى بکند بعضى‏ها زنشان را مى‏گذارند ایران مى‏روند دبى زنش را مى‏گذارد توى ده مى‏آید شهر اینها ممکن است ده الى بیست هزار تومان اضافه گیرش بیاید ولى به همین خاطر خانمش به خاطر نداشتن شوهر و بچه هایش به خاطر بالا سر نبودن پدر یک مفاسدى ممکن است پیدا کنند که از بیست هزار تومان. . . خوشا بحال کسى که در آمدش کم است اما پیش زن و بچه‏اش باشد کارهاى دستى ارزشش بیشتر است زنها توى خانه کار کنند. در همه صداها حدیث داریم که خداوند سه صدا را دوست دارد 1 – صداى چرخ پیرزنها، قدیم توى خانه‏ها پیرزنها پنبه و پشم را با چرخ توى خانه نخ مى‏کردند. 2 – صداى قلم دانشمند، قدیم با نى مى‏نوشتند تق تق مى‏کرد. 3 – صداى پاى سرباز که بند کفشش را بسته و آماده باش است.
 الان چرخ پیرزن نیست کارخانه است، تق تق قلم نیست چاپخانه است. پاى سرباز هم توپخانه. به بیان دیگر یعنى جامعه‏اى مورد رضاى خدا است که هم تولید و اقتصادش رو به پیشرفت باشد هم فرهنگش و هم قدرت نظامى ببینید حدیث پیغمبر(صلی الله علیه و آله) چقدر قشنگ است. ما چند روز پیش جلسه داشتیم که آقایانى که باسواد مى‏شدند چطورى جایزه بدهیم قطع کوپن که تهدید بود اما این تشویق است. گفتند رادیو و تلویزیون و امثال ذلک من گفتم یک حدیث بخوانیم. حدیث داریم وقتى که تشویق مى‏کنید چیزى تشویق کنید که خود تشویق دکور نباشد. پیغمبر(صلی الله علیه و آله) هر کس در مسابقه‏ها برنده مى‏شد شتر آبستن به او مى‏داد یا درخت خرما اما الان در والیبال و فوتبال یک چیز دکورى مصرفى مى‏دهند که طرف آنرا در تاقچه مى‏گذارد اما خود درخت خرما هم تولیدى است و هم خود درخت خرما از آدم کار مى‏کشد گفتم چرخ خیاطى بدهیم، دوچرخه بدهیم که لااقل مردم مسافت‏هاى دو، سه کیلومترى را با دوچرخه بروند که یک خورده دود تهران کم بشود یک طورى باشد که مسیرهاى دور را با ماشین برویم و مسافت‏هاى کوتاه را با دوچرخه که خود دوچرخه هم کار طلب است هوا را سالم مى‏کند و انرژى بدن را هم بکار مى‏اندازد.
 رادیو ضبط و تلویزیون نمى‏گویم حرام است اما براى جایزه خوب نیست. چیزهاى کوچولو نفروشید، آدامس، قرقره، بادکنک، سیگار، روایت داریم در خرید و فروش نگوئید پولش خوب است و خودتان را با چیزهاى پست سرگرم نکنید. کم فروشى »وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ« المطففین(1) حدیث داریم محتکر ملعون است و یک حدیث شیرین، اگر کسى جنسى را احتکار کند و گران شود، بفروشد تمام پولش را در راه خدا بدهد ثواب در راه خدا دادن جبران گناه احتکارش را نمى‏کند. در معامله کسى وارد نشوید. دخترى را نامزد کرده‏اند براى کسى جوان دیگر نامه پرانى و تلفن، عجله نکند. با افراد پست معامله نکنید، در معامله قسم نخورید، جنستان را زینت ندهید، بین مشترى‏ها با یک چشم نگاه کنید. اگر خریدار پشیمان شد و جنسى را برگرداند آن را پس بگیرید حدیث داریم(أَقَالَ مُسْلِماً نَدَامَهً فِی الْبَیْعِ أَقَالَهُ اللَّهُ عَثْرَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ) من‏لایحضره‏الفقیه ج3 ص196- اگر مشترى جنسى را خریده برد خانه پدرش، شوهرش، برادرش، دعوایش کرده و گفته این جنس خوب نیست و اگر پس داده آنرا قبول کنید. و حدیث داریم اگر فروشنده و بازارى جنسى را پس برداشت خداوند روز قیامت گناهانش را بر مى‏دارد. اینها چند تذکر است به بازارى.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»