امام علی (علیه السلام)،نامه به مالک اشتر -12

امسال ماه رمضان بنا شد که ما نامه با عظمت حضرت امیر در نهج البلاغه نامه 53 که به فرماندارش مالک اشتر گفته چگونه حکومت داری کند این نامه را بخوانیم برادران و خواهران دم افطار بنشینند با متن این نامه آشنا بشوند نامه بسیار پرمایه و پرمطلب است.
‌ای مالک! (وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ شَیْ‏ءٌ أَدْعَى بِحُسْنِ ظَنِّ وَالٍ بِرَعِیَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ) بدان اگر مى‏خواهى کشور دارى کنى باید مردم را نگه دارى بدون مردم قدرت فایده‏اى ندارد نخ اگر دنبال سوزن نباشد سوزن خالى هر چند تیز باشد کسى توى فاستونى فروش نمى‏کند. مانور سوزن صدقه سر نخى است که با او هست. اگر مردم را نگه دارى باید به مردم خوش بین باشى اینطور نباشد که بگویى این مردم دزدند، با مردم خوب رفاار کن این را امیرالمومنین(علیه السلام) مى‏گوید با مردم مصر، به مردم ایران نیست، مردم ایران واقعاً خوب مردمى هستند توى راهپیمایى‏ها بیست و دوم بهمنش را دیدیم. روز قدسش را هم خواهیم دید، جبهه‌شان را دیدیم، خانواده شهدا را دیدیم تشیع جنازه امام را دیدیم، پاى صندوق‏هاى رأى را بارها دیدیم، شریفترین مردم جهان مردم ایرانند. این مردم گلِ گُلند. البته توشان ناخاله هایى هستند که باعث سوء ظن مى‏شوند.
 اگر مى‏خواهى حکومت دارى کنى باید حسن ظن داشته باشد مسئول به مردم. باید مردم باورشان باید که دوستشان دارم. (البته شما چون دانشجوى تربیت معلم هستید) اگر شاگرد شما بداند که شماى معلم دوستش دارید مى‏داند که شما هر شغلى بروى در آمدش از معلمى بیشتر است، مى‏داند که شما روى محبت درس مى‏دهى و زحمت مى‏کشى شاگرد شما اصلاً نگاه که به شما مى‏کند دیدش فرق مى‏کند. مردم که پاى منبر من نشسته‏اند اگر بدانند من دوستشان دارم اصلاً یک طور دیگر حرف‏هاى من را گوش مى‏کنند برخلاف اینکه بگویند دوستمان ندارد این. . . خرج مى‏کند که پول روضه‏اش را بگیرد. اگر دید، دیدى باشد که همه براى امرار معاش دارم کار مى‏کنیم نه من شما را دوست دارم و نه شما من را دوست دارید.
 اگر اینطور باشد اثرش خیلى کم مى‏شود اما اگر باورمان آمد مثل اینکه مردم باورشان شد که امام(رحمه الله علیه) آن‏ها را دوست دارد و امام(رحمه الله علیه) هم باورشان آمد که مردم او را دوست دارند چون بین امام(رحمه الله علیه) و امت باورشان شد که همدیگر را دوست دارند دیدیم چى چى شد.
طرح براى ایجاد حسن ظن، : 1 –(مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ) به مردم احسان کنید. 2 –(وَ تَخْفِیفِ الْمُؤَنِ عَنْهُمْ) سبک بگیرید بر آنها. مى‏گوید ندارم مجانى اسم بچه‏اش را بنویس. مى‏گوید ندارم کوتاه بیا، نگو دروغ مى‏گویند، ده تا هم دروغ مى‏گویند. ده بار هم مردم به دولت دروغ بگویند ولى ایجاد محبت بشود بین مردم و دولت بهتر از این است که احتیاطاً ما. . . در گرفت و بست هم همین طور است. ما احتیاطاً چهار نفر را کم بگیریم حالا شاید هم دزد نیست حالا احتیاطاً بگیریمش.
(وَ تَرْکِ اسْتِکْرَاهِهِ إِیَّاهُمْ عَلَى مَا لَیْسَ لَهُ قِبَلَهُمْ فَلْیَکُنْ مِنْکَ فِی ذَلِکَ أَمْرٌ یَجْتَمِعُ لَکَ بِهِ حُسْنُ الظَّنِّ بِرَعِیَّتِکَ) یعنى اگر احسان کنیم، تخفیف بدهیم چیزهایى که مردم برایشان سنگین است کوتاه بیاییم. اینها سبب مى‏شود که ما در مجموع به مردم حسن ظن داشته باشیم و اگر حسن ظن داشته باشیم آنوقت از ضد انقلاب. . . یعنى ببینیم تا مى‏گوییم(قد قامت الصلوه) مردم به صحنه مى‏ریزند و از دولت حمایت مى‏کنند، دولت بیمه است و کس دیگر نمى‏تواند کارى بکند. چقدر از زن و شوهرها به خاطر سوءظن زندگیشان تلخ است، زن به شوهر سوءطن دارد، شوهر به زن سوءظن دارد به بچه سوءظن دارند این مسأله سوءظن خیلى بلاى مهمى است.
اقسام سوء ظن: 1 – سوءظن به خدا. 2 – سوء ظن به مردم. 3 – سوء ظن به خود. سوء ظن به خدا بد است که قرآن مى‏فرماید افرادى هستند به خدا بدگمانند آنوقت بدگمانى به خدا عواملى دارد، سوء ظن به قدرت خدا عامل ترک توکل سوءظن دارد مى‏گوید از کجا خدا کمکم مى‏کند. مى‏گوئیم بابا برو جلو پایت را پیش بگذار خدا کمکت مى‏کند. مى‏گوید از کجا؟ فلذا داریم اگر کسى ازدواج نکند از ترس خرجى این پیداست که سوء ظن به قدرت خدا دارد مى‏دانى چه مى‏گوید؟ مى‏گوید والله اگر یکى باشم خدا زور دارد که خرجم را بدهد اما اگر دو تا شدیم زور خدا ته مى‏کشد.
سوءظن به حکمت خدا، مى‏گوید بابا معلوم نیست خدا حکیم باشد این چیزها را بیخودى آفریده نسبت به هستى اشکال مى‏کند. مرد براى چه پستان مى‏خواهد، درختان براى چه جنگل مى‏شود، لوزتین چیه، کسى که سوءظن به حکمت خدا دارد در توحید و ایمانش لنگ است. کسى که سوءظن به لطف و عفو خدا دارد این مأیوس مى‏شود مى‏گوید مى‏دانى ما خیلى گناه کردیم دیگر خدا ما را نمى‏بخشد. مى‏گوید خدا تا سیصد گناه را مى‏بخشد اما من بیش از سیصد گناه دارم سوء ظن به علم خدا اگر داشته باشیم عامل گناه مى‏شود مى‏گوید بالاخره کسى که نفهمید.
 کسى که نفهمید، خدا که فهمید. اگر کسى جاى خلوت گناه کند به هواى اینکه کسى نفهمید این پیداست که خدا را شاهد نمى‏داند. اگر کسى سوء ظن نداشته باشد بگوید خدا مى‏بیند حیا مى‏کند، خدا کمک مى‏کند توکل دارد، خدا خرجى را مى‏دهد، خدا حکیم است اجمالاً سوءظن به خدا خیلى مهم است حالا سوءظن به کمالات و به صفات خدا حسابش زیاد است. سوءظن به مردم هم صحیح نیست آدم به زنش بد چشم به فرزندش بد چشم.
 آمد به خدمت امام گفت حرفهایى مى‏شنوم فلانى چه جوره از خودش مى‏پرسم مى‏گوید والله بالله اینطور نیست، چکار کنم، حرف خودش را قبول کنم یا حرف مردم را؟ امام مى‏فرماید حرف خودش را، بعد امام فرمود اگر 50 شاهد گفتند الف خودش گفت ب شما باید بگوئید ب. یک وقت جامعه اصلش فاسد است، یک وقت امت، امت طاغوتى است اصل فساد است مثلاً اگر آمریکا گفت آمدم آقا ببوسمت مى‏گوئیم آمده گاز بگیرد. اگر امت یا فردى خط فکرى و بافت اجتماعیشان فساد بود اینجا نباید آدم حسن ظن داشته باشد اما اگر نه بافت، بافت امت حزب الله بود، بافت، جو مذهبى بود کافیه. بازار، بازار مسلمان است اگر چهار تا هم غیر مسلمان در آن هست جو، جو اسلامى بود حساب جداست.
 سوءظن به مردم خوب نیست قرآن مى‏فرماید »إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ« الحجرات(12) بعضى از سوءظن‏ها گناه است. اما سوء ظن به خود، این خوب است به خودتان سوءظن داشته باشید، نگوید آقا مى‏دانى من که مخلصم خدا مى‏داند که هیچ هدفى جز خدا ندارم آه، آه! چه حسن ظنى به خودت دارى، چطور جرأت مى‏کنى بگوى خدا مى‏داند من هدفى جز خدا ندارم، خیلى خودتان، خودتان را خوب ندانید مردم را خوب بدانید خودتان را خوب ندانید(فَهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ مُتَّهِمُونَ) یعنى خودشان به خودشان تهمت مى‏زنند علامت آدم با تقوا اینست که خودش به خودش تهمت مى‏زند یعنى مى‏گوید معلوم نیست قبول شده باشد. معلوم نیست کارهایت صد در صد خالص باشد. عفو خدا زیاد است یک یا الله صادقانه بگویى خدا مى‏بخشد واقعاً اگر پشیمان بشویم خداوند خیلى از گناهان را مى‏بخشد روایت داریم یک وجب رو به طرف خدا بروید خدا یک گام طرف شما مى‏آید، آرام طرف خدا بروید خدا با سرعت طرف شما مى‏آید در دعاى کمیل داریم «یا سریع الرضا» خدایا تو زود راضى مى‏شوى.
عوامل حسن ظن(احسان) همین ماه رمضان افرادى با شما کدرند مى‏گویند مى‏دانى فلانى با ما خوب نیست یک شب افطارى دعوتش کن یک افطارى بده و این را از دلش بیرون بیاور که او خیال مى‏کند تو با او بدى و وقتى یک افطارى او را دعوت کردى مى‏گوید نه ما بیخودى فکر مى‏کردیم ایشان با ما بد است. نزدیکترین راه براى ایجاد حسن ظن احسان است یک گلى، سلامی، ماه رمضان است بگو آقا جان بین شاگرد و استاد، کارگر و رئیس کارگر و عمله و بنا، مدیر و شاگرد بگو آقاجان چونکه ماه رمضان است و شما روزه هستید من کمى به شما تخفیف مى‏دهم من مقدارى اضافه کار مى‏کنم تا تو برسى. وام دادن، مشورت، احسان، یک جایى کوتاه آمدن، یک سلام کردن، یک هدیه دادن، سوغاتى، احسان و آرام گرفتن و اینکه مردم چیزى ندارند کوتاه آمدن این ایجاد حسن ظن مى‏کند.
 کسى که سوء ظن دارد واقعیات را نمى‏فهمد چرا چونکه ما به هم بد بینى داریم و همین باعث مى‏شود که ما واقعیات را درک نکنیم. مثل آدمى که عینک سرخ گذاشته و همه چیز را سرخ مى‏بیند شلغم را خیال مى‏کند لبو است. عینک سبز بزنى همه چیز را سبز مى‏بینى کاه را خیال مى‏کنى علف است. اگر سوء ظن باشد آن آقایى که نشته مى‏خواهد مالیات تصویب کند چون سوءظن دارد به بازار و بازار هم سوءظن دارد به دولت هردو روى بغض هم آن فشار مى‏آورد و این هم فشار مى‏آورد. قهراً وقتى سوء ظن بود به همدیگر کمک نمى‏کنند.
 فسادهاى سوء ظن: 1- عدم درک واقعیات. 2- عدم تعاون، وقتى به شما بدبین هستم کمکت نمى‏کنم. 3- تجسس و دنبال این کینه پیدا مى‏شود، دنبال این غیرت نابجا بکار گرفته مى‏شود. مرد به خانمش سوءظن دارد و به خاطر سوءظن هى غیرت نشان مى‏دهد کجا بودى؟ به کى تلفن زدى؟ کى تلفن زد؟ و غیرت نابجا که امام مى‏فرماید هر کس غیرت نابجا نشان دهد زن سالمش را فاسد مى‏کند.
(فَإِنَّ ذَلِکَ یَدْعُو الصَّحِیحَهَ مِنْهُنَّ إِلَى السَّقَمِ وَ لَکِنْ أَحْکِمْ أَمْرَهُنَّ فَإِنْ رَأَیْتَ عَیْباً فَعَجِّلِ النَّکِیرَ عَلَى الصَّغِیرِ وَ الْکَبِیرِ فَإِنْ تَعَیَّنْتَ مِنْهُنَّ الرَّیْبَ) گاهى مواقع ما باید سوء ظن داشته باشیم، نسبت به دشمنان بایستى سوء ظن داشته باشیم، نباید بگوئیم ظاهراً آمریکا با ما رفیق شد. (وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ) الانفال(60) نگو آقا فعلاً جنگ نیست نسبت به دشمن همیشه سوءظن داشته باش.
 نسبت به منافقین همیشه سوء ظن داشته باشید(فَحَذَّرَهُمُ) یعنى برحذر باش نگو آقا اینها دیگر دست به ترور نمى‏زنند و مدتى است انفجار دیگر نیست. سوءظن باعث عوارضى براى خود انسان نیز مى‏شود اول اینکه سوءظن باعث مى‏شود اعصاب آدم ناراحت بشود.
آدم وقتى حسن ظن دارد آرام زندگى مى‏کند بانفسى مطمئن و قلبى آرام زندگى مى‏کند. سوءظن به مردم گاهى به سوءظن به خدا کشیده مى‏شود بعد مى‏گویم خدا من و او که یکى هستیم چرا به من ندادى به او دادى؟ مایه غیبت مى‏شود. مى‏گوید فلانى چنین و چنان کرد روى سوءظن تحلیل مى‏کند روى تحلیل قضاوت مى‏کند. رفیقى که بدبین است پهلوى شما اگر بنشیند شما را هم بدبین مى‏کند مثل سیگارى که اگر پهلوى کسى بایستد او را سیگارى مى‏کند.
 گاهى سوءظن به خاطر بى خبرى است. امیرالمومنین(علیه السلام) مى‏فرماید آى مسئولین هر کارى کرده‏اید به مردم بگوید تا مردم نگویند این اداره‏اى‏ها مفت خورند. حتى گاهى اگر آدم خواب هم هست باید به کسى بگوید. زنگ مى‏زنند خوابه، به! این آقا هم که همیشه خوابه مردم گرفتارند و اینها هم بى خیالند به حضرت عباس. آقا جان بیا یک آدم زنده چقدر باید بخوابد، خوب ما دیشب 4 ساعت خوابیدیم امروز هم یک ساعت که پنج ساعت خوابیدیم حالا تصادفاً که این ساعت ما خواب بودیم شما تلفن کرده‏اید و گفتند ایشان خوابه. گاهى نمى‏داند که آقا چقدر خوابیده دارد فحش مى‏دهد. ایشان روزه مى‏خورد نمى‏دانم شاید هم مریض باشد شاید هم مسافر باشد می‌گوید دین ندارد من خودم دیدم دارد روزه مى‏خورد.
 بسیارى از سوءظن‏ها به خاطر اینست که خبر نداریم، بسیارى از سوءظن‏ها به خاطر اینست که رفیق سوءظنى بغلمان نشسته به همین خاطر قرآن مى‏فرماید »وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ« آنجا که علم ندارى مانور نده. »إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً« الاسرء(36)
 استاد ما مى‏گفت زنى در حرم امام حسن(علیه السلام) مى‏رفت قبر مطهر را ببوسد یک مردى از عقب مى‏دوید و این زن را بغل مى‏کرد این زنه از زیر دست مرد در مى‏آمد مى‏رفت جاى دیگرى را ببوسد باز مرده نمى‏دانم چى. . این زنه هر جا مى‏رفت حرم را ببوسد این مرد همچین مى‏کرد. استاد ما مى‏گفت مرد را صدا زدم مى‏خواستم بزنم توى گوشش گفتم بى غیرت، گفت: چیه؟ گفتم: چکار دارى با زن مردم؟ گفت بابا زن خودمه او مى‏رود که حرم را ببوسد من مى‏ترسم مردها تنه بزنند من مى‏روم همچین مى‏کنم کسى تنه‏اش نزند! مى‏گفت ما همچین خجالت کشیدیم که چطور همچین زود قضاوت کردیم.
 چرا امام(رحمه الله علیه) وقتى مى‏خواهد از دنیا برود مى‏گوید با قلبى آرام اینکه مى‏گوید با قلبى آرام یعنى اینکهمن به امت ایران خاطرم جمع است. اگر امام(رحمه الله علیه) با قلبى آرام از دنیا رفت و نسبت به مردم ایران خاطرش جمع است شما دیگر خیلى با مردم بدبین نباشید.
مردم هم خوبست که با دولت صادقانه برخورد کنند بیاید بگوید آقا ما اینقدر در آمد داریم و این هم باید نمونه هایش باشد یعنى اگر چهار نفر بیایند بگویند آقا ما درآمدمان اینقدر است راستش را بگویند آنوقت یک جورى شده همه به هم دروغ مى‏گویم. حتى به بنده آخوند گفتند مى‏روى توى مجلس دروغ بگو. گفتم چه بگویم، گفتند بگو بودجه نهضت سوادآموزى سه میلیارد، بگو سه میلیارد خود کمیسیون دو میلیاردش را قیچى مى‏کند. آخر بابا توى کمسیون آخوند من هم که آخوندم دو تا آخوند توى جمهورى اسلامى به هم دروغ مى‏گویند گفتم بابا این نمى‏شود حکومت اسلامى برویم راست بگویم ببینیم چه مى‏شود یک چوب مى‏گیریم اگر آسمان افتاد پائین نگه‏اش مى‏داریم. خیال مى‏کنیم اگر دروغ نگویم کار از کار گذشته. رفتیم گفتیم آقا ما آمدیم راستش را بگوئیم ما هم خرجمان توى نهضت سوادآموزى اینقدر است دادید الحمدلله ندادید هم هیچى.
 جوانى آمد خواستگارى خانه پدر زنش گفت ما آمدیم دختر شما را بگیریم و داماد شما بشویم(ان تزوجنا) اگر دخترت را به ما دادى الحمدلله(وان تمنعونا) و اگر هم ندادى الله اکبر، خدا بزرگ است. نگفت من را به نوکرى بپذیز من را افتخار بده و اگر هم دخترت را ندادى اعصابم خورد بشود! ما بگوئیم این جنس رااینقدر خریدم مشترى هم بگوید متشکرم این هم سود. به خدا مى‏شود توى اداره و بازار راست گفت. پس امام(رحمه الله علیه) و امت به هم حسن ظن داشتند و امام(رحمه الله علیه) قلبش آرام است مى‏توانیم در خط امام(رحمه الله علیه) باشیم.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»