موضوع: پرسش و پاسخ(17)
تاریخ پخش: 77/10/20
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
«السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ»،علی ابن ابیطالب جان پیامبر(ص) است. پیامبر(ص) برای هدایت از همه راه‌های بیان، استدلال و موعظه استفاده کرد. عده‌ای قبول نکرده و پیشنهاد کردند که در حق همدیگر نفرین کنیم که در نتیجه هر کدام به حق هستیم مانده و دیگری نابود شود. قرآن در این رابطه می‌فرماید: «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ» (آل‌عمران/61).
زمانی که حضرت(ص) می‌خواهد «اَنْفُس» جان خود را دعوت کند علی(ع) را برای شرکت در مباهله دعوت می‌فرماید و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین(ع) را. کلمات «نِساءَنا» مربوط به فاطمه زهرا(س) و «أَبْناءَنا»: امام حسن و امام حسین(ع) و «أَنْفُسَنا» می‌ماند برای علی ابن ابیطالب(ع) که تعبیر جان بکار برده شده. پس علی(ع) به تعبیر قرآن، جان پیامبر(ص) است. شهادت علی ابن ابیطالب(ع) را خدمت فرزندش حضرت مهدی(ع) تسلیت می‌گوییم: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ یَا عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِب»
امسال در ماه رمضان پاسخ به سؤالات بود که چون در آستانه شب قدر و شب بیست و سوم هستیم می‌خواهیم خود را آماده کنیم برای دریافت شب قدر، سؤالات مربوط به دعا و شب قدر و اطراف این مسائل را پاسخ می‌دهیم.
1- شب قدر و بهترین خواسته از خداوند
سؤال اول: بهترین خواسته‌ها و دعاها به ویژه در شب قدر چیست؟
جواب: واجب ترین واجبات، نماز است و در نماز یک دعاست و آن اینکه: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ» (فاتحه/6) خدایا ما را به راه راست هدایت کن. شاید از اینکه این دعا در نماز جا سازی شده و واجب است خوانده بشود، استفاده کرد که بهترین دعا، هدایت به راه راست می‌باشد. کسی نگوید ما که راهمان مستقیم است، دیگه از مسلمانی بهتر؟ خیر ممکن است برای هر فکری که می‌کند و حرفی که می‌زند و گامی که بر می‌دارد ولقمه‌ای که می‌خورد و رشته تحصیلی که انتخاب می‌کند، انتخاب مکان برای انجام وظیفه و انتخاب همسر، ممکن است اشتباه انتخاب کند یا درست انتخاب کند. لذا از خدا بخواهد که او را به راه راست هدایت کند. هدایت به راه مستقیم مثل کُوک کردن ساعت نیست که اگه کوکش کنی خودش کار بکند. بلکه مثل: برق و نور است که اگر یک لحظه قطع شود لامپ خاموش می‌شود، دائماً نیاز به نور دارد. و ما هم مثل لامپ دائماً نیاز به هدایت داریم لذا در دعا داریم که: «إِلَهِی وَ إِلَهَ آبَاییلَا تَکِلْنِی إِلَى نَفْسِی طَرْفَهَ عَیْنٍ أَبَداً» (کافی/ج7/ص2). خدایا به اندازه یک چشم به هم زدن و کمتر و بیشتر از آن مرا به خودم وا مگذار.
و بهترین دعا این است که انسان از خداوند بخواهد مسلمان بمیرد، (حسن عاقبت داشته باشد). از درب خانه‌ای عبور می‌کرد شنید صاحب خانه‌ای به مناجات این آیه را می‌خواند: «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَهَ وَ یَرْجُوا رَحْمَهَ رَبِّهِ» (زمر/9) ای کسانی که در دل شب سجده و قنوت و تواضع دارند. حضرت علی(ع) فرمود: این مرد با این حال دعا و مناجاتش، عضو خوارج نهروان شده و به روی من در جنگ شمشیر خواهد کشید. انسان نمی‌داند چه آینده‌ای دارد، بسیار انسانهای خوبی که در یک لحظه سقوط کرده و منحرف می‌شوند.
– معرفت: مساله معرفت خیلی مهم است. ممکن است افرادی عبادات و مناجاتی داشته باشند ولی معرفت و شناخت کافی نباشد. یکی از اولیاء خدا دید شخصی در مزرعه نشسته و خیلی گریه و دعا می‌کند، گفت خدایا اگر این بنده من بود هر چه می‌خواست به او می‌دادم. خداوند فرمود: برو ببین چه دعایی می‌کند. آمد دید، دعا می‌کند که خدایا مزرعه علف زیاد دارد خری را خلق کن تااین علفها را بخورد. معلوم شد که دعا می‌کند ولی عقل و شناخت دعا و درخواست ندارد.
– مکتب حق: «وَ أَظْهِرْ کَلِمَهَ الْحَقِّ وَ اجْعَلْهَا الْعُلْیَا» (بحارالأنوار/ج97/ص264) در دعاها عزّت اسلام و مسلمین را بخواهیم.
– مردم و امت: در دعاهای ماه رمضان «اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ» (البلدالأمین/ص222)، همه فقیران، و همه تشنه‌ها و گرسنه‌ها. قرآن می‌فرماید: «وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ» (نساء/75). در هر کجای زمین مظلومی بود، و ناله زد و می‌توانی، باید او را کمک کنی، نه اینکه، ایرانی، لبنانی و… ما در کمک رسانی به مستضعفین مرز جغرافیا یینداریم، بلکه امّت اسلامی در هر کجا باشند.
– نسل: در میان پیامبران هیچکدام به اندازه حضرت ابراهیم(ع) به نسلش دعا نمی‌کرد. «ذُرِّیَّهً طَیِّبَهً» (آل‌عمران/38)، «وَ مِنْ ذُرِّیَّتی» (بقره/124)، ما نسبت به نسل چه حساسیتی داریم؟ بالاخره اهل نماز و مسجد و کمک به فقرا هستند یا نیستند؟ دیر یا زود ما نیستیم، این حالات و دعاها و اشکها و توسل‌ها به نسل ما منتقل می‌شود یا نه؟ حضرت فاطمه زهرا(س) با پاشیدن آب به صورت فرزندانش شب بیست و سوم آنها را بیدار نگه می‌داشت. برای کار و بازار و استراحت خود و فرزندان جوری برنامه ریزی کنیم که حتماً شب بیست و سوم بیدار باشیم.
– دعای کلان و زیاد: دعای زیبایی است از امیرالمؤمنین علی(ع) که می‌فرماید: خدایا آنچه خوبان قبل از ما از تو خواسته و آنچه خوبان الآن از تو می‌خواهند و آنچه خوبان در آینده از تو خواهند خواست، همه را به ما عنایت فرما. دعایتان کلان باشد.
2- حکمت بلند کردن دستان در دعا
سؤال دوم: چرا به هنگام دعا دستمان را به آسمان بلند کرده، مگر خداوند در آسمان است؟
جواب: این به معنای بودن خداوند در آسمان نیست و الا اشاره به آسمان می‌کردیم. بلکه آسمان مرکز تدبیر امور است. می‌فرماید: «یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ» (سجده/5) برنامه ریزی از آسمان می‌شود. وحی و رزق از آسمان است: «وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ» (ذاریات/22).
همچنین بند به آب و آب از آسمان است. اصل در آسمان است و برای ما اندازه‌گیری می‌شود. شب قدر هم شب اندازه گیری است. دست دراز کردن علامت سؤال است آدمی که سؤال دارد دستش را دراز می‌کند. دست به آسمان دراز کردن علامت سؤال و فقر است. پس نشانه اشاره به مکان برای خدا نیست.
3- آثار و برکات دعا
سؤال سوم: آیا دعاهایی که مستجاب نمی‌شود، اثر دیگری ندارد؟
جواب: ما دعایی نداریم که مستجاب نشود، همین که ما با خدا حرف می‌زنیم استجابت دعاست. مثال: مگر هر کس شنا رفته و شیرجه می‌رود برای در آوردن لنگِ کفش از استخر است؟ چون خود شنا کردن ارزش است. مثال: اگر حضرت امام خمینی(ره) و یا بوعلی سینا به مجلسی بیایند در کنار آنها نشستن یک ارزش است. اینکه توفیق به ما می‌دهد که با او حرف می‌زنیم یک ارزش است پیداست که دوستت دارد. مثنوی گوید: شخصی یا ربّ، یا ربّ می‌گفت. شیطان او را وسوسه کرد اینهمه دعا می‌کنی و مستجاب نمی‌شود فایده‌ای ندارد. او هم تحریک شده و دیگر دعا نکرد، حضرت خضر را به خواب دید که چرا دعا نمی‌کنی؟ گفت: هر چه دعا می‌کنم فایده ندارد. فرمود: که ما در جواب هر یا ربّ که به زبان و لب می‌آوری چند بار «لَبَّیْک» می‌گوییم. و همین جواب ما استجابتی برای توست. کسانی که توبه می‌کنند اول و قبل از آنها خداوند توبه می‌کند، چون توبه یعنی برگشت. خداوند لطفش را به ما برمی گرداند و بعد ما مشمول آن لطف می‌شویم و به خود آمده و توبه می‌کنیم. لذا خیلی‌ها گناه کرده و توبه هم نمی‌کنند. توفیق به عذر خواهی علامت چراغ سبز خداوند است بر اینکه دکّان باز است.
– اگر دعا مستجاب نشود، در عوض آن، خداوند از گناهان او می‌بخشد چون صلاح نبوده دعا مستجاب شود.
– اگر دعا مستجاب نشود ذخیره می‌شود برای قیامت. حدیث داریم که: هدیه‌ای در قیامت به او می‌دهند، گفته می‌شود: این به جای دعایی است که در دنیا مستجاب نشد. می‌گوید: کاش هیچ کدام از دعاهایم مستجاب نمی‌شد. مثال: پس اندازی در بانک داشته و از همه آن را برداشت کرده وتنها مقدار اندکی از آن را می‌گذارد، بعدش بانک قرعه کشی کرده و ده میلیون تومان برنده می‌شود، می‌گوید کاش همه آن را گذاشته بودم. همین را بدانید که خداوند ما را خیلی دوست دارد بدون اینکه ازما طلبی داشته باشد لغزشهای ما را بخشیده و به ما چیزی می‌دهد، و توبه را هم قبول می‌کند «قابِلِ التَّوْبِ» (غافر/3) توبه‌ها را قبول می‌کند. «یُحِبُّ التَّوَّابینَ» (بقره/222) توبه کنندگان را دوست دارد و «أَسْتَجِبْ لَکُمْ» (غافر/60) دعا را مستجاب می‌کند. شب قدر و ماه رمضان را برای گناهکاران قرار داده، برای خوبان که تمام سال است. و یک شب قدر به اندازه یک عمر ارزش دارد.
4- نقش دعا در نظام علت و معلولی جهان
سؤال چهارم: با اینکه نظام جهان، نظام عِلّی و معلولی است دعا چه جایگاهی دارد؟
جواب: سؤالی فنّی است بیشتر توجه کنید. نظام جهان حساب و کتاب دارد، مگه می‌شود گفت: خدایا همین جوری بده؟ هندوانه باید با چاقو پاره شود، هندوانه را بگذاریم و بگوییم خدایا بشکن، این طور که نمی‌شود. هر کاری راه و دلیلی دارد. نمی‌شود علت و معلول پوچ و بی اثرشود. یعنی اگر بخواهی شاگرد اول شوی باید درس بخوانی نمی‌شود که با دعا درست شود. دعا به جای علت نیست. ما دو نوع علت داریم: 1- علت ظاهری 2- علت باطنی. بعضی علتها روشن است مثل بعضی از مرضها که دکتر می‌فهمد و بعضی از آنها را هم همه دکترها تشخیص نمی‌دهند. دعا علت است اما علت باطنی می‌باشد، پس دعا خود می‌تواند علت باشد. حال ما برای انجام کارهایمان گاهی از علت ظاهری و گاهی هم از علت باطنی استفاده می‌کنیم. یعنی گاهی از ابزارها (علت ظاهری) استفاده می‌کنیم و گاهی هم از علت باطنی (دعا) استفاده می‌کنیم. مثال: شاعری نصف شعر گفته در نصفه دیگر مانده، دوستش در خواب می‌بیند که نصف دیگر شعر این است، ماجرا برایش روشن شده امداد غیبی می‌شود و شعر کامل را برای دوستش می‌گوید، این هم یک علت و امداد غیبی است.
پس یک شعر را شاعر در ظاهر و بیداری و یک شعر در خواب و از کانال و امداد غیبی درست می‌شود. یک وقت مامی دانیم برنامه حمله هلیکوپترهای آمریکایی را در طبس در مقابلش می‌ایستیم و یک وقت هم ما خبر نداریم خداوند برای آن برنامه ریزی می‌کند. پس کانال غیبی در کنار و کمک کانال و علت ظاهری است نه ضدّ آن. مثال: رزمندگان اسلام از طرف خداوند به واسطه فرشتگان کمک می‌شوند، فرشته به جای رزمنده و ضد او نیست بلکه در کار و کمک اوست.
دعا هم علت ساز و هم علت سوز، سبب ساز و سبب سوز است. سبب ساز: مثل حضرت زکریّا(ع) خود و همسرش هم پیر بودندو هم فرزند نداشتند، روزی هم که همسرش جوان بود، نازابود، قرآن می‌فرماید: «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ» (آل‌عمران/38) در همین شرائط و حالات برای فرزند دعا کرد. خداوند فرمود: به دو زوج صد ساله که همسرش هم در جوانی عقیم و نازا بوده، فرزند می‌دهیم. و یحیی(ع) را به آنها عطا فرمود، اینجا دعا سبب ساز بود. سبب سوز: حضرت موسی(ع) از خداوند خواست: «رَبَّنَا اطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ» (یونس/88) خدایا اموال (فرعون) را دود کن. اینجا اموالی که سبب بود با دعای موسی(ع) و استجابت خداوند سوخت. پس دعا ضد علت نیست بلکه در کنار علت است و در واقع یک علت معنوی است.
5- نقش دعا و تقدیر الهی
سؤال پنجم: مگر نه این است که خداوند در شب قدر همه چیز را مقدر و معلوم می‌کند پس نقش دعا چیست؟
جواب: مثال: در یک شورای مرکزی تصمیم گرفته می‌شود به چه کسی، چه جایزه‌ای بدهیم و برای اینکار برنامه ریزی می‌کنند، ولی باید افرادی که می‌خواهند جایزه بگیرند خود نیز تلاشهایی را کرده باشند. خداوند هم بر اساس تلاشهای خوب و بد افراد برنامه ریزی کرده نعمت می‌دهد و می‌گیرد، مثلا می‌گویند چون فلانی، این ایثار را کرد بچه‌ای به او می‌دهند که از اولیای الهی می‌شود. یا چون فلانی بی احترامی به یتیم کرد به این بلا گرفتار می‌شود. خداوند حکیم است و بدون دلیل نه چیزی می‌دهد و نه می‌گیرد ولی ما باید زمینه را جوری آماده کنیم که استحقاق دریافت جایزه را داشته باشیم.
«السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ» مسجدها و جلسات ما موسمی نباشد که بعد از این ایّام، خلوت شود، رابطه با خدا باید دائمی باشد نگذاریم زمانی که مضطر شدیم برویم در خانه خدا. خدایا: بحق محمد و آل محمد(ع) تمام برکات ماه رمضان را نصیب همه ما بفرما. خدایا: هر چه به عمرما می‌افزایی به ایمان و عمل و عقل، اخلاص و عمق و برکت کار ما بیفزا. خدایا: ایمان کامل، بدن سالم، فکر بلند و باز، روح پاک، نیّت خالص، علم مفید و عمر با برکت لقمه حلال، ذریّه طیّبه، توفیق خدمت به مردم، توفیق عبودیت و چشیدن مزه عبادت را نصیب تک. تک ما بفرما. خدایا: امت و مکتب و رهبر و دولت و نسل و ناموس و عقائد و افکار و مرز و بوم ما حفظ بفرما. خدایا: قلب آقا امام زمان(ع) را برای همیشه از همه ما راضی و ما را از بهترین شیعیان و یاران خودش قرار بده.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»