2- نقش الگویی والدین و معلّمان در امور فرهنگی
3- فعالیت فرهنگی بر اساس عقل و وحی
4- عشق و سوز، در فعالیت های فرهنگی
5- حفظ میراث گذشته و بهره گیری از نوآوری های امروز
6- مبارزه با آداب و رسوم خرافی و غیرمنطقی
7- رعایت حال مخاطبان در فرهنگ و زبان
موضوع: ویژگی ها و شرایط کار فرهنگی
تاریخ پخش: 29/05/94
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
شرایط کار فرهنگی! شرط اول این است که سعه صدر باشد. پس موضوع بحث ما شرایط کار علمی، فرهنگی، تربیتی، اجتماعی، و هر چه اسمش را بگذارید.
1- برخورداری از سعه صدر در برابر مشکلات
* 1- سعه صدر! خدا به موسی گفت: تو مسؤول شدی برای ارشاد مردم. تا گفت: تو مسؤول شده ای به ارشاد، اولین درخواستش این بود: «قَالَ رَ‌بِّ اشْرَ‌حْ لِی صَدْرِ‌ی» (طه/25) معلوم می شود کسی که می خواهد کار فرهنگی بکند، باید حوصله داشته باشد، سعه ی صدر داشته باشد. خوب!
بتواند با مردم کنار بیاید. حالا از یک شاگرد و از یک کسی که تحت تربیتش است، ناراحت هم شد، اولادش یک خلافی کرد. در محله یک خلافی دید، به روی خودش نیاورد. «وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظ» (آل عمران/134) خودش را قورت بدهد. «وَإِذَا مَرُّ‌وا بِاللَّغْوِ مَرُّ‌وا کِرَ‌امًا» (فرقان/72) علامت مؤمن این است که از کنار حرف چرت و پرت که می گذرد، با کرامت رد بشود. چیزی به دل نمی گیرد. «وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا» (فرقان/63) به یک آدم نااهل که برخورد، «سَلَامًا»، با مسالمت رد شود. یعنی روحش بزرگ باشد، این یک مورد.
* دومین مسأله خُلق بزرگ است. «وَإِنَّکَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ» (قلم/4) خدا به همه دنیا می گوید: «مَتَاعُ الدُّنْیَا قَلِیلٌ» (نساء/77) دنیا کم است. کره زمین کم است. اما خلق پیغمبر بزرگ است. برادران یوسف گفتند: غلط کردیم که تو را در چاه انداختیم، ببخش! «لَا تَثْرِ‌یبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ» (یوسف/92) همین الان شما را بخشیدم. این به درد رهبری و مدیریت فرهنگی می خورد. نخیر! ایشان پشت سر من حرف زده است، از او نمی گذرم. حلالش نمی کنم، می خواهم روز قیامت یقه اش را بگیرم. حالا یک چیزی گفته است، او را ببخش. روز فتح مکه نزد پیغمبر آمدند و گفتند: می خواهی چه کنی؟ گفت: برادران یوسف چه کردند؟ گفتند: برادران یوسف… یوسف همه برادرانش را بخشید. گفت: او یازده برادر را بخشید، من کل مردم مکه را بخشیدم. آدم هایی که روحشان تنگ است، گیر خودشان هستند، مثل این هایی که روده شان تنگ است، هسته انار در آن گیر می کند.
* مسأله سوم تواضع است. یک کسی که می خواهد کسی را تربیت کند باید تواضع داشته باشد. مهم آیاتش است، وگرنه این تیترها را خودتان هم چشمتان را به هم بزنید، می نویسید. ممکن است، یک استاد دانشگاه بگوید آقا من این ها را می دانم، بله می دانی، ولی می خواهیم مستند به قرآن بشود. من کاری به روانشناسی ندارم. از متن وحی است. یعنی خالق گفته است. تواضع! قرآن می گوید: «وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ» (شعراء/215) بالت را باز کن، یعنی تواضع کن. امیرالمؤمنین(ع) قهرمان تعلیم و تربیت است. به خانه یتیمی آمد، هر کاری که کرد این یتیم، نخندید. عزیزم، پسرم، هر چه و با هر ادبیاتی حرف زد، این بچه یتیم همینطور غم زده نگاه کرد. خیلی حضرت ناراحت شد. با زانو و دست هایش، چهار دست و پا راه رفت و صدای بزغاله درآود. بَع!!! مَع!!! تا بَع!!! مَع!!! کرد این یتیم خندید. یک کسی آمد و گفت: آقا تو امیرالمؤمنین هستی، رئیس حکومت اسلامی هستی، زشت است صدای بز در می آوری. گفت: می ارزد که من صدای بز درآورم و یک یتیم بخندد. دنیا بیاید و ببیند ما چه می گوییم و چه کسانی را داریم. الگوهایی که در اسلام هست، در روی کره ی زمین هیچ کس و هیچ جا ندارند. رهبر یک کشور، صدای بزغاله در بیاورد برای خنده یک یتیم. تواضع!
2- نقش الگویی والدین و معلّمان در امور فرهنگی
* مسأله دیگر الگو بودن است. معلم غیر از مهندس است. مهندس مغزش مهندس است. ولی معلم تمام حرکاتش اثر تربیتی دارد. باید مواظب باشد که بیخود چیزی را بزرگ نکند، بیخود چیزی را کوچک نکند، تحقیر نکند، همه حرکاتش اثر تربیتی دارد. بنده که اینجا هستم، اگر نیاز به دستمال کاغذی داشتم، این دستمال کاغذی را از جعبه درمی آورم و پشت گل می گذارم. چرا؟ چون اگر جعبه اش اینجا باشد، می گویند: قرائتی از این کارخانه تبلیغ کرد. الان من لیوان آب را پشت این قایم کرده ام، چرا؟ برای اینکه تلویزیون خواست این برنامه را ماه رمضان پخش کند، اگر اینجا باشد، می گویند: قرائتی آب خورد. نمی دانند که این فیلم ها برای قبل از ماه رمضان است یا بعد از ماه رمضان. گاهی وقت ها رنگ لباس، دگمه، النگو، انگشتر، عینک، ریش، عمامه، اصلاً حواس آدم را پرت می کند. معلم باید یک حرکاتی در او نباشد که حواس پرت شود. وقتی می آییم صحبت کنیم، اول تخته سیاه را پاک کنیم. دیدم بعضی از سالن ها، سخنرانی می کند و این دوربین هم دارد از پشت سرش فیلم نشان می دهد. خوب این آقا نشسته است، و این آقا هم دارد صحبت می کند، ولی آن کسی که نشسته است، در حال فیلم دیدن است، مثل اینکه من صحبت کنم و یک کسی بیاید پشت سر من چنین کند. خوب این تمرکز مهم است. کفش قاضی اگر تنگ است، قضاوت نکند. برای اینکه فشاری که کفشش به پایش می آورد، در مغزش اثر می کند، حضرت آمد نماز بخواند، فرمود: فاطمه جان پرده را بردار، گل پرده حواس من را پرت می کند. یعنی چه؟ یعنی در نماز، در قضاوت… قاضی اگر ادرار دارد، حق ندارد قضاوت کند. چون ادرار قاضی در قضاوت قاضی ممکن است اثر بگذارد. این تمرکز! ما بدانیم که همه کارهای ما الگو است. خوب.
* مسأله خوش سابقه بودن. اگر در یک فیلمی یک آدم بدنامی، قیافه مذهبی بگیرد، مردم می گویند: عجب این است؟ مثلاً در یک فیلمی یک خانمی که حجابش کامل است، این خانم مجرم از آب در بیاید. می گویند: عجب! پس چادری ها مجرم هستند. این خوش سابقه بودن مهم است. پیغمبر فرمود: «فَقَدْ لَبِثْتُ فِیکُمْ عُمُرً‌ا» (یونس/16) آیه قرآن است، یعنی من یک عمری در بین شما زندگی کردم. از من هیچ سابقه ای سراغ ندارید. خود کفار به انبیاء می گفتند: «قَدْ کُنتَ فِینَا مَرْ‌جُوًّا» (هود/62) تو مورد رجاء و امید ما بودی. ما به تو دل بسته بودیم. چرا؟ از این حرف ها نزن. بگذار با هم رفاقتمان باشد.
* پیشگامی در عمل! اگر بنده خواستم نماز شب بگویم، لااقل یک شب قبلش، یک هفته قبلش نماز شب بخوانم، بعد بگویم. لازم نیست من نماز شبم ترک نشود تا بگویم. نه آدم لازم نیست همه حرف هایش را عمل کند، ولی نباید عالم بی عمل هم باشد. این پیش قدم بودن است. قرآن راجع به پیشقدم بودن چه می گوید؟ آیه قرآن می فرماید که: «وَأُمِرْ‌تُ لِأَنْ أَکُونَ أَوَّلَ الْمُؤمِنِین» البته حالا در ذهنم نیست که «أَوَّلَ الْمُؤمِنِین» است، یا «أَوَّلَ الْمُسْلِمِینَ» «وَأُمِرْ‌تُ لِأَنْ أَکُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِینَ» (زمر/12) من باید خودم پیشقدم باشم. حضرت امیر فرمود: هر دستوری که به شما می دهم، اول خودم به آن عمل می کنم. پیشقدم بودن.
3- فعالیت فرهنگی بر اساس عقل و وحی
* معلم باید شهامت داشته باشد که بگوید: بلد نیستم. ما یکی از مشکلاتمان این است که بعضی از کسانی که کار فرهنگی می کنند، همه چیز را می خواهند جواب بدهند. آقا بلد نیستم. قُل! قرآن می خوانم. قُل! به مردم بگو. چه چیزی بگو؟ «قُلْ إِنْ أَدْرِ‌ی» (جن/25) بگو بلد نیستم. سر مردم را شیره نمالیم. شهامت نمی دانم گفتن. باید شهامت داشته باشد افراد بهتر از خودش را معرفی کند. به چه دلیل؟ این بحث های من ساده است، مهمش قرآنی بودنش است. چون خیلی ها برای تعلیم و تربیت، سراغ روانشناس ها می روند. من می خواهم بگویم روانشناس ها خودشان مخلوق هستند. سراغ خالق بیاییم، آن کس که من را خلق کرده، می داند چه چیزی خلق کرده است. «أَلَا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ» (ملک/14) بابا خودش خلق کرده است. آن کسی که این سالن را ساخته است، می داند آهن های درونش چه نمره ای دارند. وزن آهن با ستون ها می خورد یا نمی خورد. آن کسی که من را خلق کرده… وگرنه پهلوی روانشناس که می روی، البته روانشناس های غربی، نه بچه مسلمان ها، روانشناس هایی که بچه مسلمان هستند ما با آن ها یکی هستیم. آن هایی که فتوکپی های غرب را درس می دهند، در دانشگاه ها و یا غیردانشگاه ها… مثلاً رفته و گفته است که من افسردگی دارم، گفته برو دوست دختر بگیر! خوب این نسخه غرب است. ولی یک کسی که ایمان به خدا دارد، احساس می کند، دوست دختر یعنی چه؟ یعنی گناه کند! خوب وقتی گناه کردی، آدمی که ایمان به مبدأ و معاد دارد، از گناه ناراحت می شود، این خلاف خدا بود، افسردگی این بیش تر می شود. و در ثانی اگر نیاز به همسرش را از دوست دختر تأمین کند، ازدواجش را عقب می اندازد. ازدواجش که عقب افتاد، سن ازدواج بالا برود، در زندگی با خانمش گیر پیدا می کند، دو تا نخ قرقره زود به هم گره می خورند، اما دو طناب که کلفت شده اند، دیر گره می خورند، سن ازدواج که بالا رفت… بخشی از اینکه آمار طلاق بالا رفته است، به خاطر این است که سن ازدواج بالا رفته است. هم دیر گره می خورند و هم زود گره شان باز می شود. وقتی انسانی با چند نفر، دختری با پسری، پسری با دختر، رفت و آمد داشت و از همدیگر ارضاء شدند و ارضاء کردند، این لازم نیست دیگر تحمل همسر را قبول کند. نمی خواهم، اصلاً نمی خواهم برو خانه تان، من هم می روم خانه مان، اصلاً از هم جدا شویم. یعنی کسی که سی بار در سی رستوران رفته است، تا در خانه دید آبگوشت کمی شور و تلخ است، دلیل ندارد، بایستد. بروگمشو بیرون می روم رستوران. این به رستوران عادت کرده است. دیگر مقاومت نمی کند روی اینکه حالا همسرمان را تحمل کنیم. صد رقم جنایت هست، این دکتر روانشناس نمی فهمد. روانشناس غربی! کتاب هایش هم در دانشگاه ها تدریس می شود. آن کسی که ما خلق کرده چه می گوید؟
* افراد موفق را مطرح کنیم. پیغمبری به نام حضرت موسی! حضرت موسی پیغمبر اولوالعزم است. وقتی خدا به او گفت این کار فرهنگی را بکن، برو برای هدایت فرعون، گفت: «هَارُ‌ونَ أَخِی» (طه/30) داداشم هارون هم بیاید. «هُوَ أَفْصَحُ مِنِّی» (قصص/34) او بیانش از من بهتر است. اشکال دارد شما بگویی: او از من بهتر است؟ یک پزشک به مریضش بگوید: مرض تو را من تشخیص ندادم، فلان پزشک تخصصش از من بیش تر است. ما حاضر نیستیم… گاهی وقت ها حتی حاضر نیستیم حرف را از کسی نقل کنیم. خدا از لقمان حرف نقل می کند. «وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ» (لقمان/13) لقمان با بچه اش حرف می زد، در حالی که موعظه می کرد. خالق از مخلوق عارش نمی شود حرف بزند. ولی ما از هم ردیفمان خجالت می کشیم. می گوییم بعضی از دوستان چنین گفتند. بعضی از بزرگان چنین گفتند. بعضی از معاصرین چنین گفتند. چرا می گویی بعضی؟ بگو فلانی! می گوید: نه! من اگر اسمش را ببرم بزرگ می شود. نمی خواهم او بزرگ بشود. ما خودمان مشکل فرهنگی نداشته باشیم. کسی که می خواهد کار فرهنگی کند، اول باید خودش را درست کند.
یک آقایی یک مرغ به نوکرش داد. گفت: با مغز گردو فسنجان درست کن. خوشمزه بود، آزادت می کنم. برده به عشق آزادی فسنجان درست کرد، آقا مغز گردوهایش را خورد و مرغ را نخورد. گفت یک بار دیگر مرغ را در قابلمه بگذار و با لپه درست کن، خوشمزه بود، آزادت می کنم. باز لپه هایش را خورد و مرغ را نخورد. گفت: یک بار دیگر مرغ را در قابلمه بگذار و با سبزی درست کن، خوشمزه بود، آزادت می کنم. گفت: آقا تو را به حضرت عباس نمی خواهد من را آزاد کنی، این مرغ را آزاد کن. مرتب می رود در قابلمه و بیرون می آید. حالا کسی که می خواهد کار فرهنگی بکند، باید معلوم باشد که می خواهد چه کند.
سر کلاس نباید ما چادر سیاه سر کنیم. چادر سیاه برای خیابان خوب است. سر کلاس باید رنگ لباس شاد باشد. با رنگ شاد حرف بزنیم. چرا با رنگ سیاه؟ اگر جسارت نیست، شما عبایت را به من بده. شما عبایت سیاه است. ببینید شما الان من را نگاه کنید. به چه دلیل اگر شما می خواهی حدیث یاد بگیرید، باید سیاه ببینید. رنگ سیاه برای خیابان خوب است، جاذبه را کم کند. سر کلاس باید «لَّوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِ‌ینَ» (بقره/69) رنگ دلشاد باشد. یکی از کارهای فرهنگی این است.
4- عشق و سوز، در فعالیت های فرهنگی
* کسی که کار فرهنگی می کند، باید سوز داشته باشد. اگر سوز داشتی، حرفت اثر می کند. نکات مهمی را دارم می گویم.
یک کنگره پزشکی در یزد بود. ما هم دعوت شده بودیم برای اینکه آیات و روایات پزشکی را بگوییم. طبابت، تغذیه… من نشسته بودم، دکتری که داشت مقاله می خواند، گفت: یک تحقیقی کردند، کسی که غذا می خورد، اگر با اشتها غذا بخورد، شما نگاهش کنی گرسنه ات می شود. اما اگر کسی سیر است، فیلم بازی می کند و غذا می خورد، شما نگاهش کنی، گرسنه ات نمی شود. یعنی چه؟ یعنی می گویند دل به دل راه دارد. اگر کسی که کار فرهنگی می کند، سوز داشته باشد، چون سوز دارد، حرفش اثر دارد. اما اگر سوز نداشته باشد، پول گرفته و حرف می زند، مثل ضبط صوت گوشتی است. مثل تاجر بخیل است. تاجر بخیل گاوصندوق گوشتی است. این سوز خیلی مهم است. خدا در قرآن می گوید: «حَرِ‌یصٌ عَلَیْکُم» (توبه/128) پیغمبر تو برای هدایت حرص می زنی. «حَرِ‌یصٌ عَلَیْکُم»، «فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ» (کهف/6) عربی هایی که می خوانم قرآن است. انگار داری خودت را می کشی. سوز! خدا به پیغمبر گفت: می دانی چرا تو را پیغمبر کردم؟ گفت: نه! گفت: در تو یک سوزی بود که در دیگران نبود.
* کسی که می خواهد کار فرهنگی کند، باید شاگردانش، مخاطبینش احساس کنند که این نمی خواهد تفوق پیدا کند. این نمی خواهد خودش را به رخ بکشد. احساس کند اگر می خواهد به رخ بکشد… بنشین برای تو ثابت کنم که راهت غلط است. شاگرد می گوید: به چه دلیل؟ راه خودت غلط است. پیغمبر اینطور حرف نمی زند. پیغمبر به کافران می گفت: « إِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ» یا ما یا شما… «لَعَلَى هُدًى أَوْ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ» (سبا/24) یا هدایت هستیم یا منحرف هستیم. یا من یا تو یا راست می رویم یا کج می رویم. یکوقت نمی گفت: تو کج می روی، بنشین ثابت کنم. تعصب نداشته باشید.
گاهی وقت ها مردم در یک آمین گفتن تعصب دارند. تا می گوییم خدایا به بی همسرها، همسر خوب بده. می گوید: الهی آمین. آمینش را بلند می گوید. این پیداست دنبال همسر می گردد. باید یک جوری باشد که احساس نشود که این می خواهد خودش را به ما تحمیل کند. سلیقه اش را به ما تحمیل کند.
* خط شکن باشد و خط پذیر. معلم باید خط پذیر هم باشد. یک کسی راه حق می رود از او تقلید کن. خدا به پیغمبر می گوید: تقلید کن. از چه کسی؟ از پیغمبران قبل. آیه اش کدام است؟ این است. «فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ» (انعام/90) به هدایت انبیای قبلی اقتدا کن. یعنی ببین دیگران «فَاصْبِرْ« چطور «کَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّ‌سُلِ» (احقاف/35) همانطور که پیغمبران قبلی حوصله کردند، تو هم حوصله کن. هدایت انبیاء، یعنی در خطشان برو. «شَرَ‌عَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا» (شوری/14) شریعت تو همان شریعت نوح و موسی و عیسی است. «صُحُفِ إِبْرَ‌اهِیمَ وَمُوسَى» (اعلی/19) این چیزهایی است که به تو گفتیم، در نامه های ابراهیم و موسی هم هست.
5- حفظ میراث گذشته و بهره گیری از نوآوری های امروز
کارهای خوب را بپذیریم. هر چیزی سنتی است، که بد نیست. خیلی از چیزهای سنتی خوب است. نه هر سنتی بد است، و نه هر جدیدی خوب است. ملاک اینکه میراث فرهنگی یا ساختمان های نو؟ هیچ کدام! نه اصل میراث فرهنگی است، نه اصل جدید بودن است، نه اصل قدیمی بودن. هر پیشرفتی ارزش ندارد. ممکن است یک بیماری در بدن پیشرفت کند. بله! ایشان الحمدلله پیشرفت کرده است. خوب میکروب پیشرفت کرده است. نه هر پیشرفتی زنده باد و نه هر ارتجاعی مرده باد. خیلی وقت ها ارتجاع زنده باد. چطور؟ بنده مریض می شوم و نزد دکتر می روم. به دکتر چه می گویم؟ می گویم: من را به حال اولم برگردان. خوب این ارتجاع است. ارتجاع یعنی رجوع. یعنی به حال اولم رجوع کنم. یعنی مثل اول خوب بشوم. مرگ بر ارتجاع! زنده باد پیشرفت!!! ممکن است پیشرفت میکروب باشد، مرض باشد، ممکن است ارتجاع، برگشت به سلامتی باشد. ما گاهی وقت ها باید برگردیم، ارزش ما به برگشتن است. یک زمانی تبلیغ کردند، اولاد کمتر زندگی بهتر!!! بعد دیدیم، همه می گویند: اشتباه کردیم. از این طرح بوی اسراییل می آید. تازه در همه کشورها می گویند از سه راه جلوی بچه دار شدن را بگیرید، در جمهوری اسلامی از یازده راه! یازده راه از آمپول گرفته و قرص و تا بستن لوله! همه همتشان این بود که آمار جمهوری اسلامی کم شود. کلاه سرمان رفت. خوب به حال اول برگردیم. خوب این ارتجاع ارزش است. اصلاً توبه یعنی ارتجاع. «رَجَعَ کَیوْمَ وَلَدَتْهُ أمّه» می گوید هر وقت کسی فلان عبادت را انجام دهد، مثل روزی است که از مادر متولد شده است. یعنی چه؟ یعنی به روز اول برگشتیم. یعنی پاک پاک! این القاب ما را گول نزند.
نه هر پیشرفتی ارزش است. گول پیشرفت را نخورید، نه هر ارتجاعی! باید ما همه چیز را با عقلمان بسنجیم. پیشرفت چی؟ ارتجاع به چی؟
6- مبارزه با آداب و رسوم خرافی و غیرمنطقی
* باید شهامت داشته باشد و خرافات را هم بشکند. یک سری چیزها را باید شکست. هم قالب پذیر باشیم و قالب های خوب را بپذیریم. هم قالب شکن باشیم و قالب های غلط را بشکنیم. بعد از انقلاب افرادی پیدا شدند، و نخ هایی را که ایران را قفل کرده بود، قیچی کردند. در زمان شاه می گفتند: دانشگاه باید در شهرهای بزرگ باشد. به چه دلیل؟ دلیل ندارد، لغوش کنید. در شهرهای کوچک هم دانشکده بزنید. دانشگاه باید وسط شهر باشد، به چه دلیل؟ خوب بروید در بیابان ها! دانشجو باید از هجده سال کمترش نباشد. به چه دلیل؟ خوب اگر درس را می فهمد، ده سالش باشد، بیاید و بنشیند. استاد دانشگاه از شصت سال بیش تر نباید باشد. به چه دلیل؟ هشتاد ساله هم می تواند درس بدهد، بیاید درس بدهد. دانشجو باید مجانی درس بخواند، به چه دلیل؟ پول بدهد و درس بخواند. آقا یک مشت قید و طناب به ما بسته بودند، این طناب ها قیچی شد. میلیون ها دانشجو اضافه شد. حالا در قالب دانشگاه علمی و کاربردی، دانشگاه پیام نور، دانشگاه آزاد… آدم فرهنگی باید یک سری قفل ها را بشکند.
من به طلبه ها می گویم: اول منبر خطبه نخوانید. چون حضرت امیر که خطبه می خوانده است، خودش عرب بوده و مردم هم عرب بودند. حضرت علی بگوید: «خَلَقَ اَلْخَلاَئِقَ بِقُدْرَتِهِ وَ نَشَرَ الرِّیاحَ بِرَحْمَتِهِ مَیَدانَ أرْضِهِ» خیلی خوب بگوید. اما من که کاشان هستم و این هم کاشانی است، «خَلَقَ… مَیَدانَ أرْضِهِ» یعنی چه؟ بگو: بسم الله الرحمن الرحیم و حرفت را بزن. ما نباید بگوییم چون حضرت علی خطبه خوانده است، ما هم باید بخوانیم. یک سری حرف ها در یک زمان درست است، در یک زمان دیگر غلط است. کسی که کار فرهنگی می کند، باید حساب کند که چقدر مردم می فهمند. وقتی عربی نمی فهمند، نخوان. تواشیح عربی باید حذف شود. هنر است؟ هنرشان باید در فارسی باشد. با هم جمع شوند و تمرین کنند اشعار… تواشیح عربی را نه خودشان و نه مردم نمی فهمند. کاشیکاریها خط کوفی است، خوب خط میخی است، خط سیخی است، خوب خیلی خوب! کجا هست؟ دم پشت بام! پس من خواسته باشم داخل حرم بروم، کاشیکاری ها را ببینم باید دستم را به عمامه ام بگذارم و به لب پشت بام نگاه کنم. تازه یک مترش را هم نمی توانم بخوانم. چه کسی این را گفته است؟ این فکر از کجا در ایران آمد که ما مأمور شویم خط کوفی را زنده کنیم؟ این هم دم پشت بام با کاشی کاری؟ که هی بیافتد و دوباره کار بگذاریم. این را چه کسی گفته است؟چشم من اینجاست، شما چرا ورقه را اینقدر بالا گرفتید؟ هرکس بخواهد چیزی بخواند، ورقه را راست چشمش می گذارد. کدام عاقل را دیدی که وقتی بخواهد چیزی بخواند، ورقه را دستش بگیرد و چنین کند، بخوان! کار غلط است. کاشی کاری باید راست چشم باشد. خط کوفی هم نه، خط روان باشد. زیرش هم ترجمه باشد. که یک نفر همینطور که در صحن راه می رود، بخواند و بفهمد. اصل برای ما فهمیدن است. هنر معماری برای ما اصل نیست. میراث فرهنگی برای ما اصل نیست. آداب و رسوم برای ما اصل نیست. مگر اینکه پشتوانه ی عقل و منطق داشته باشد.
خدا لطفی به من کرد از اول طلبگی خط شکن بودم. 15 سالم شد، پنجاه و چند سال پیش، طلبه شدم، خبر نداشتم پنجشنبه در حوزه علمیه کاشان آمدم، دیدم هیچکس نیست. گفتم: چرا نیستند؟ گفت: امروز پنجشنبه است. گفتم: پنجشنبه باشد. گفت: پنجشنبه حوزه تعطیل است. دانشگاه هم تعطیل است. گفتم: آخر چرا؟ گفتند: چرا ندارد. گفتم: بابا بازار و خیابان باز بودند. گفتند: حوزه تعطیل است. گفتم: آقا ببین من گوش به حرف حوزه نمی دهم. در عمرم پنجشنبه را تعطیل نکردم. این تفسیر نمونه خاصیت پنجشنبه هاست. آیت الله مکارم مرا دعوت کرد، گفت: می خواهیم از تعطیلات یک دور تفسیر بنویسیم. چهارشنبه ها حوزه تعطیل بود. پنجشنبه ها تعطیل بود. تابستان هم… هروقت حوزه تعطیل بود ما خدمت ایشان یک دور تفسیر نمونه نوشتیم، الآن هم شصت هفتاد مرتبه چاپ شده و به چند زبان دنیا هم ترجمه شده است. یعنی چه پنجشنبه تعطیل است چه مبنایی دارد؟ جمعه را هم نگفته اند تعطیل کن. قرآن می گوید: جمعه سر ظهر تعطیل کن. «إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاهِ» وقتی اذان گفتند، «وَذَرُ‌وا الْبَیْعَ» (جمعه/9) مغازه را ببند. دوباره می گوید: بعد از نماز جمعه برو و مغازه را باز کن. «فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلَاهُ فَانتَشِرُ‌وا» (جمعه/10) جمعه یک ساعت. آن وقت ما پنجشنبه را هم احتیاطاً تعطیل می کنیم. عید هم هجده روز تخم کدو می شکنیم. تمام مسؤولین ما هم چهل روز به عید مانده بحث پسته را مطرح می کنند. آقا ما مشکل داریم. بدنه لخت شده است. مثل این خانم بزرگ هایی هستند که نود سالشان است، پی است، ولی نمی زاید. زایمان ندارد، ولی پی است. کتابخانه، اینترنت، ماهواره، کامپیوتر… ولی مخ خالی است. قدمای ما سیصد کتاب علمی بدون کامپیوتر می نوشتند. ما دور تا دورمان کامپیوتر است، آخرش هم کم می آوریم. وزارت بازرگانی چند هزار کامپیوتر دارد، آخرش هم کشتی آهن در دریا گم می شود. در میدان بار یک گونی سیب زمینی تا به حال گم نشده است. گیر جای دیگری است، ما اصلاً فرهنگ را قاطی کرده ایم. کار فرهنگی را بنر و کامپیوتر و کتابخانه و اینترنت می گوییم، این ها ابزار فرهنگ است، ولی فرهنگ چیز دیگری است. خیلی خوب تا اینجا بس است.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
1- اولین درخواست حضرت موسی از خداوند، پس از مبعوث شدن به رسالت چه بود؟
1) سعه صدر
2) زبان گویا
3) همراهی هارون
2- در قرآن، کدام ویژگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم، عظیم شمرده شده است؟
1) اخلاق
2) عبادت
3) جهاد
3- آیه 16 سوره یونس، به کدام ویژگی مبلغان دینی اشاره دارد؟
1) الگو بودن
2) خوش سابقه بودن
3) خوش اخلاق بودن
4- آیه 6 سوره کهف، به کدام شاخصه فعالان فرهنگی اشاره دارد؟
1) خط شکنی
2) تواضع و فروتنی
3) عشق و سوز
5- در کار فرهنگی، نگاه ما به سنت گذشته و پیشرفت امروز، باید چگونه باشد؟
1) حفظ میراث گذشته
2) بهره گیری از ابزارهای پیشرفته
3) هر دو مورد