موضوع بحث: نگاه -1، رمضان 65
تاریخ: 22/02/65
بسم الله الرحمن الرحیم
در ماه رمضان سفارش شده که غیر از نخوردن و نیاشامیدن، چشم و گوش. . . هم خوب است که روزه باشد. برای همین من قصد دارم که پیرامون نگاه صحبت کنم. نگاه چیز ساده‌ای است ولی قرآن، نهج البلاغه و حدیث تاکید زیادی بر نگاه دارند.
1- همه از خداست و آنچه نزد ماست امانت است
انسان امانتدار خداوند است و هر چه به انسان داده‌اند امانت است. در جهان بینی اسلامی ما عقیده داریم که آنچه هست آفریده خداست و آنچه خدا به ما داده است امانت است و این یک نگرش و بینش است. فرق می‌کند که انسان بگوید صد تومانت را بده یا صد تومانی را که من به تو دادم پس بده و همین اعتقاد است که خانواده‌های شهدا را سرپا نگه داشته است.
سابق در تاریخ می‌خواندیم که زن و شوهری بودند که بچه‌ای داشتند و آن بچه مُرد. زن بچه را در صندوق خانه برد و لای پارچه سفیدی گذاشت و به شوهر چیزی نگفت. بعد از غذا به شوهرش گفت اگر کسی چیزی به تو امانت بدهد، سپس پس بگیرد، آیا ناراحت می‌شوی؟ شوهر گفت: نه! و آنگاه گفت که خدا هم بچه‌ای را که به ما امانت داده بود، پس گرفت.
انسان باید ایمان داشته باشد که کل هستی آفریده خداست و امانت است و حتی ما خودمان هم برای خودمان نیستیم و این ایمان اثر تربیتی بسیاری دارد. لذا قرآن وقتی می‌خواهد بگوید انفاق کن، می‌فرماید: «ممالله» و «أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ»(یس/47) یعنی مال خداست.
در جای دیگر می‌فرماید «وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفینَ فیهِ»(حدید/7) یعنی شما امانتدار و کلیددار هستید. پس داده‌ها امانت هستند و انسان باید امانتداری بکند و لذا اگر من به انباردار نهضت بگویم موکت از انبار بده راحت می‌دهد ولی موکت خانه خودش را نمی‌دهد. خداوند می‌فرماید: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَهَ»(احزاب/72) که البته تفاسیر مختلفی از این آیه شده است.
«السمع و البصر امانه» این حدیث از رسول خدا نقل شده است. که می‌فرمایند: «گوش وچشم امانت است و باید امانت را درجایی که گفته‌اند مصرف کرد» مثل اینکه من پارچه‌ای بدهم و بگویم خودت باید بپوشی.
از بزرگترین نعمت‌ها چشم است و در قرآن آمده که: «وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ »(نحل/78) یعنی وقتی متولد شدید چیزی نمی‌دانستید و راه دستیابی شما به بیرون چشم وگوش است «وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ» و خداوند به شما گوش و چشم داد.
دیدن باید عبرت باشد چون ما دو رقم انسان داریم: گروهی چون خشت و گروهی چون آیینه هستند. نور از خشت عبور نمی‌کند ولی از شیشه و آیینه عبور می‌کند. خدا هم می‌گوید به ما چشم داده تا وقتی چیزی را می‌بینیم از آن عبور کنیم و به خداشناسی برسیم و برای ما آیه و نشانه باشد و دنیا توقفگاه نباشد و برای ما معبر باشد. و نگاه مومن باید عبرت باشد.
نعمت چشم نعمتی است که خدا در قیامت از انسان سوال می‌کند. قرآن می‌فرماید: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً»(اسراء/36) چشم و گوش و دل، همه مورد سوال است. یعنی می‌پرسند چه دیدی و چه شنیدی؟
2- حکایت
حدیث داریم دستشویی و مستراح انتهای منزل باشد. کسی نزد امام آمد و گفت ما می‌رویم مستراح انتهای خانه، همسایه‌مان مطرب است و خانم او رقاص است و وقتی که او می‌خواند ما گوش می‌دهیم. البته نه می‌روم و نه آن‌ها خانه ما می‌آیند. ولی امام این آیه را فرمود که مگر نشنیدی که: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً»(اسراء/36) چشم و گوش مورد سوال قرار می‌گیرد.
قرآن می‌فرماید کسانی که از چشم خود استفاده نمی‌کنند. «وَ مَنْ کانَ فی هذِهِ أَعْمى فَهُوَ فِی الْآخِرَهِ أَعْمى وَ أَضَلُّ سَبیلاً»(اسراء/72) کسانی که چشم دارند ولی نشانه‌های خدا را نمی‌بینند و جبهه و امداد‌های غیبی را عنایتی نمی‌کنند، یعنی چشم دلشان کوراست، این‌ها در قیامت چشم ظاهر هم ندارند و از خدا می‌پرسند ما در دنیا چشم داشتیم ولی الان نمی‌بینیم. خداوند می‌فرماید چون در دنیا چشم داشتی و نشانه‌ها را دیدی ولی ایمان نیاوردی، باید در اینجا کور باشی. «قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنی أَعْمى وَ قَدْ کُنْتُ بَصیراً»(طه/125).
گاهی انسان نگاه می‌کند ولی از نگاه عبور نمی‌کند، مثلا وقتی به چراغ قرمز و سبز نگاه می‌کنی، خدمات پلیس را هم ببین.
3- نگاه‌های سازنده و نگاه عبرت آمیز
نگاه عبرت آمیز: سیب به زمین می‌افتد و کسی با دقت نگاه می‌کند و جاذبه را کشف می‌کند و اصولاً تمامی مخترعین و مکتشفین این گونه می‌بینند. پس نگاه باید عبرت آموز باشد. امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «جُمِعَ الْخَیْرُ کُلُّهُ فِی ثَلَاثِ خِصَالٍ النَّظَرِ وَ السُّکُوتِ وَ الْکَلَامِ فَکُلُّ نَظَرٍ لَیْسَ فِیهِ اعْتِبَارٌ فَهُوَ سَهْوٌ وَ کُلُّ کَلَامٍ لَیْسَ فِیهِ ذِکْرٌ فَهُوَ لَغْوٌ وَ کُلُّ سُکُوتٍ لَیْسَ فِیهِ فِکْرَهٌ فَهُوَ غَفْلَهٌ فَطُوبَى لِمَنْ کَانَ نَظَرُهُ عَبَراً وَ سُکُوتُهُ فِکْراً وَ کَلَامُهُ ذِکْراً وَ بَکَى عَلَى خَطِیئَتِهِ وَ أَمِنَ النَّاسُ شَرَّهُ»(المحاسن، ج1، ص5) یعنی همه خیر در سه چیز است و نگاهی که درآن عبرت نباشد لهو و بیهوده است، مثل انسانی که از کتاب علمی فقط به عکس هایش نگاه می‌کند.
انسان اگر در خود چشم دقت کند، می‌بیند که بیشترش از چربی است و چون زود فاسد می‌شود خدا آن را با آب نمک مخلوط کرده است و ساختمان چشم و عدسی آن و فرمولی که در عکسبرداری دارد، واقعاً جای تأمل دارد.
چشم از همه ظریف‌تر است ولی از همه دیرتر خراب می‌شود. دندان و کمر و. . . که همه از چشم سخترند، زودتر از چشم خراب می‌شوند. خداوند چه پلکی برای چشم قرار داده که مثل در کشویی بازوبسته می‌شود و چه مژه‌های زیبایی قرار داده است و رویش ابروی سیاهی قرار داده تا فشار نور آن را اذیت نکند. یک پزشک سال‌ها درس می‌خواند تا به ساختمان و فوت وفن چشم پی ببرد. اگر چشم ما کره‌ای نبود و اگر ظاهرش بادامی نبود چه می‌شد؟ چشم از صبح تا شب عکس می‌گیرد ولی فیلمش را هم عوض نمی‌کنید وخودش دور و نزدیک را تنظیم می‌کند و سایه و آفتاب و رنگ و همه چیز را تنظیم می‌کند و بد است که انسان 50 سال چشم داشته باشد، ولی خودش به چشم خودش دقت نکند. چقدر خدا فرموده در ساختمان خودتان، درخت‌ها و. . . دقت کنید؟
4- نگاه به مخلوقات خدا
نگاه به کعبه، نگاه به رهبر و امام عادل، نگاه به عالم، عبادت است و کدام مکتب را دارید که این مقدار به علم اهمیت بدهد و حتی داریم که نگاه به در خانه عالم عبادت است. یعنی اسلام نظرش این است که رفت و آمد در کوچه‌ای که خانه عالم است بیشتر باشد. و می‌خواسته است که بازار علم گرم باشد نه بازار ساندویچ فروشی و. . .
حدیث داریم خدا یکی از صدا‌هایی که دوست دارد صدای قلم دانشمند است. حدیث داریم نشستن در کنار عالم بر روی خاک بر نشستن کنار بی‌سواد بر روی قالی شرف دارد. حدیث داریم خواب عالم از عبادت جاهل ارزش بیشتری دارد و دو رکعت نماز عالم از 70 رکعت(ماه رمضان است درعدد احتیاط می‌کنم) ارزشش بیشتر است. و نگاه به صورت عالم اگرچه هیچ کدام حرف نزنند عبادت است.
البته عالم هر کسی که چند فرمول بلد است یا هر استاد دانشگاهی یا هر کسی که مثل من چند حدیث بلد است، نیست. چون دانستن مهم نیست. عالم کسی است که «مَنْ یُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ»(کافى، ج1، ص39) یعنی عالمی که وقتی انسان به او می‌نگردد یاد آخرت بیفتد وگرنه عالمی هم داریم که وقتی انسان کنار او می‌نشیند فقط ده دقیقه به انگشتر او می‌نگرد یا لباس وعینک آنچنانی دارد.
عالمی که انسان وقتی او را می‌بیند یاد عظمت خدا بیفتد، مثل رهبر انقلاب که نگاه به او انسان را به یاد خاطرات ابراهیم و نمرود و موسی و فرعون یا پیامبر و ابوجهل و ابولهب یا امیرالمومنین با قاسطین و مارقین و امام صادق با منصور یا امام رضا با هارون می‌افتد. گویی عصاره و پرورش یافته‌ای از آن مکتب هاست، و همچنین افراد دیگری هم هستند که انسان را به یاد آخرت می‌اندازند و حرف که می‌زنند، علم انسان را زیاد می‌کنند.
خداوند می‌فرماید من آسمان‌ها را زینت کردم ولی شما سالی چند بار آسمان را نگاه می‌کنید؟ چون خدا می‌فرماید: «إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزینَهٍ الْکَواکِبِ»(صافات/6)(می‌ترسم ماه رمضان است اشتباه بخوانم). و«إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زینَهً لَها»(کهف/7) یعنی تمام چیزهایی را که روی زمین است زینت قرار دادیم. ما خودمان را سرگرم می‌کنیم.
نگاه مؤمن به مؤمن به شرط اینکه نامحرم نباشد خوب است. نگاه به غذا، همین ماست که می‌خوریم در اصل شیر بود ولی شیر را چه دستگاهی از دل علف بیرون کشید که نه بوی کود دارد و نه بوی خون و نه رنگ خون؟ قرآن می‌فرماید: «نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبینَ»(نحل/66) پالایشگاهی که شیر را از لابلای پهن و علف بیرون می‌کشد ولی بوی آن‌ها را نمی‌گیرد.
لامپ روشن را فکر کنید. فرق بین رعد و برق چیست؟ می‌گفت: برق را باید پول بدهی ولی رعد مجانی است. خورشید این همه به ما نور می‌دهد و باعث بخار آب و در نتیجه باران می‌شود و درختان باران را می‌گیرند و. . . آن وقت بالاخره می‌شود خوشه گندم که خدا می‌فرماید یک دانه گندم را ما می‌توانیم هفتاد خوشه از آن می‌سازیم و افرادی که انفاق می‌کنند مثل این است که دانه گندمی بکارند و هفت خوشه و در هر خوشه ده دانه گندم به آن‌ها می‌دهیم. تازه این برای کسی است که مال می‌دهد و کسی که جان و خون می‌دهد بحث آنرا در بحث شهادت در شب رمضان مطرح خواهیم کرد.
«فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ»(عبس/24) دم افطار نگاهی به غذا بیاندازید که آیا حلال است یا حرام و یا آیا دیگران دارند یا خیر. حداقل نگاه کنید که مو یا میخی از نظر بهداشتی در آن نباشد. تا ببینید چه دست‌هایی برای تهیه آن در کار هستند. (ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند. . .) یا ببینید قدرت این غذا در کجا مصرف می‌شود، آن وقت همه این نگاه‌ها عبادت می‌شود.
نگاه به قرآن عبادت است، حتی اگر کسی قرآن را حفظ هم هست، بهتر است که از روی قرآن بخواند. یک زمان در ایران یک نفر حافظ قرآن داشتیم ولی الان در جمهوری اسلامی به حفظ قرآن بها داده می‌شود و در مجلس وکیل داریم که قرآن را حفظ است. در هیات دولت وزیری داریم که قرآن را حفظ است. یا در شورای نگهبان همینطور. افرادی که سواد هم ندارند نگاه به قرآن ثواب دارد.
– و اما نگاه‌های حرام:
5- نگاه‌های حرام
نگاه شهوت آمیز(یعنی چون زیباست می‌بیند و لذت می‌برد) و هر کسی به این قصد نگاه کند حرام است جزء نگاه زن و شوهر به همدیگر. وگرنه حتی نگاه کامیابی و لذت بردن پدر به دختر حرام است و لذا قرآن می‌فرماید: «یَعْلَمُ خائِنَهَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ»(غافر/19) یعنی تو نگاه می‌کنی ولی من می‌دانم در پشت نگاه تو چیست. یعنی داری حرف می‌زنی ولی قصدت نگاه کردن است.
بنابراین باید مواظب باشیم و در ادارات کاری کنیم که اتاق خواهران از برادران جدا باشد و کنار هم ننشینند. البته برخی جاهلین بیش از حد حزب اللّهی هستند، مثلاً دبیرستان دخترانه است و دیوار و ایرانیت دارد و مرد هم نیست ولی می‌گویند باید با چادر و مقنعه باشند. و این باعث می‌شود که وقتی طرف بیرون می‌آید منفجر شود، مثل زودپز و پلوپز یا فنر که وقتی زیاد دستت را روی آن گذاشتی وقتی رها می‌کنی، بالا می‌پرد.
این مقداری که زن و مرد از هم جدا باشند و محیط اسلامی باشد کافی است. ولی اگر مثل آن دبیرستان دخترانه با آن همه سختگیری باز یک دانه مو بیرون باشد و ایراد بگیرند اگر خود امام زمان هم باشد می‌گوید اشکالی ندارد. و با مدارا باید رفتار کرد و حفظ حدود بشود.
تابستان و ماه رمضان است از همین الان تصمیم بگیرید نگاه نکنید. زن‌هایی که در خیابان‌ها آرایش می‌کنند و بر انقلاب و حزب اللّهی و جبهه و. . . دهن کجی می‌کنند، هفت سال نصیحت برای این زن‌ها کافی است. و انشاءالله شورای عالی قضایی تصمیمات لازم را بگیرد و فیلم‌هایی هم بسازیم که صدا وسیما نیازی به فیلم‌های خارجی که زن‌ها در آن هستند نداشته باشد ولی هنوز از این جهت خودکفا نشده‌ایم وامیدواریم بچه حزب اللّهی‌ها کاری بکنند که این برنامه‌ها درست بشود.
خدایا چشم و گوش و فکر ما را از انحراف حفظ بفرما.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»