موضوع بحث: نماز، وقت
تاریخ پخش: 73/11/20
بسم الله الرحمن الرحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
1- زمان در قرآن
در دهه‌ی مبارک فجر و ماه رمضان قرار داریم. امسال بحث ما درباره‌ی احکام است. یکی از مقدمات نماز، وقت نماز است. من راجع به عنصر زمان و وقت و زمان بندی یک بحث‌هایی می‌کنم تا به احکام برسم. آفرینش زمان بندی دارد. قرآن می‌فرماید: خداوند زمین و آسمان را آفرید. «فی سِتَّهِ أَیَّامٍ»(اعراف/54) می‌فرماید: اگر ما بخواهیم می‌توانیم چیزی را در یک لحظه خلق کنیم. «کُنْ فَیَکُونُ»(انعام/73) اگر اراده کنیم، خلق می‌شود. همینطور که انسان می‌تواند با تصور یک چیزی را در ذهنش خلق کند، خداوند می‌تواند آن چیز را در بیرون ذهن خلق کند. پس می‌شود نیست را هست کرد. می‌شود عدم را وجود کرد. فقط یک اراده می‌خواهد. اراده‌ی انسان ضعیف است. انسان فقط می‌تواند در ذهنش چیزی را بیاورد.
«هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّه»(آل عمران/38)، حضرت زکریا دعا کرد. خدایا بچه می‌خواهم. حضرت زکریا برای اینکه بچه دار شود، خیلی دعا کرد. قرآن می‌گوید: آنجا بود که حضرت زکریا دعا کرد. یعنی پیداست که دعا در یک زمان خاصی پیدا می‌شود. زکریا پیغمبر بزرگی بود و خادم مسجد بود. حضرت زکریا دید که مریم در محراب نشسته و برای او مائده آسمانی آمده است. پرسید: «أَنَّى لَکِ هذا»(آل عمران/37) این میوه‌ها در این فصل نیست. گفت: اینها را خدا برای من فرستاده است. دل زکریا سوخت و گفت: نمی‌شد که من هم چنین بچه‌ای داشته باشم؟ «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا» اینجا دعا مستجاب شد. راجع به سحر دو بار در قرآن آیه داریم:
1- «وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»(ذاریات/18). یعنی در سحر استغفار و دعا می‌کنند.
2- «وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ»(آل عمران/17) از این دو آیه مشخص است که دعا در سحر حسابی دیگر دارد.
2- نقش زمان در انجام کارها
در ماه رمضان منتظر رادیو نباشیم. دعای سحر رادیو، برای ما ثواب نیست. سنی و شیعه می‌گویند: ساعات آخر روز جمعه دعا مستجاب می‌شود. پول دادن روز دارد. وقتی کشاورزی گندم خود را برداشت می‌کند، می‌گوید: «وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ»(انعام/141). همان روزی که برداشت می‌کنی همان روز بخشش کن و بده. در امر به معروف می‌گویند: یک زمان خاصی حرف تأثیر دارد. حضرت یوسف وارد زندان شد. دید زندانی‌ها بت پرست هستند. با آنها یک مقداری مدارا کرد. این زندانی‌ها خواب دیدند و آمدند تا خوابشان را نزد حضرت یوسف تعبیر کنند. یوسف که دید بین آنها محبوبیت پیدا کرده است، گفت: حالا یک مقدار آنها را موعظه کنم. به آنها گفت: این بتها چیست که شما می‌پرستید؟ «أَ أَرْبابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ‌ام اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ»(یوسف/39)، یعنی حضرت یوسف وارد شد اما نهی از منکر نکرد. گاهی وقتها حرف در یک زمان خاص تأثیر دارد.
خداوند می‌گوید: «کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً»(مومنون/51) بخور و عمل صالح انجام بده. می‌گوید: «فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هذَا الْبَیْتِ»(قریش/3). عبادت کنید؟ چرا؟ برای اینکه «الَّذی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ»(قریش/4). زمان در همه جا مهم است.
زمان در تحصیل، دعا، تفریح، غم و شادی، حج، کار، ازدواج، آمیزش جنسی، طلاق، خواب، قیام علیه ظلم، درهمه اینها مهم است. عنصر زمان بسیار مهم است و اگر به این عنصر اهمیت داده نشود، همه چیز را از دست داده‌ایم.
زمان در تحصیل: حضرت علی(ع) درباره‌ی تحصیل می‌فرمایند: «الْعِلْمُ مِنَ الصِّغَرِ کَالنَّقْشِ فِی الْحَجَرِ»(کنزالفوائد، ج1، ص319) در نوجوانی درس بخوانید. دعا بر سر قبر علما مستجاب می‌شود.
زمان در تفریح: وقتی در تفریح ذهن ما خسته می‌شود، درس خواندن فایده ندارد.
زمان در شادی و غم: مثلا به ما گفته‌اند در تشییع جنازه نخندید. امیرالمومنین علی(ع) می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ فَاخْتَارَنَا وَ اخْتَارَ لَنَا شِیعَهً یَنْصُرُونَنَا وَ یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا»(خصال صدوق، ج2، ص634)
زمان در حج: قرآن می‌گوید: در ماه‌های خاص به حج بروید. حج زمان بندی دارد.
زمان در کار: گفته‌اند: بین الطلوعین کار نکنید. شب کار نکنید. البته یک وقت اضطرار آدم را مجبور می‌کند که این کارها را بکند.
زمان در ازدواج: برای ازدواج گفتند: وقتی می‌خواهید خطبه‌ی عقد را بخوانید، قمر در عقرب نباشید.
زمان در طلاق: طلاق گرفتن شرایط خاصی دارد که باید به رساله مراجعه بکنیم.
زمان در خواب: در یک زمانهایی خوابیدن مکروه است.
زمان در قیام علیه ظلم: گاهی به امامان ما می‌گفتند: آقا قیام کن! می‌فرمودند: حالا وقت قیام کردن نیست. امام حسین(ع) که قیام کرد، ده سال بود که با معاویه درگیر نشده بود. نامه‌ها و برخوردهای تند داشت اما وقتی یزید آمد با او درگیر شد. خدا در قرآن به زمان‌ها قسم خورده است. مثلا به صبح قسم خورده است. «وَ الصُّبْحِ»(مدثر/34)، «وَ الْفَجْرِ»(فجر/1) «وَ اللَّیْلِ»(مدثر/33)، «وَ النَّهارِ»(لیل/2)، «وَ الضُّحى»(ضحى/1)، «وَ الْعَصْرِ»(عصر/1)، به همه‌ی زمان‌ها قسم خورده است. اما به سحر سه بار قسم خورده است. عنصر زمان بسیار مهم است. خداوند می‌گوید: اگر دیدید که خدا بعضی از ستمگرها را عذاب نمی‌کند، نگویید: ای خدا این طاغوت است، او را بکش. می‌گوید: این زمان بندی دارد. «وَ جَعَلْنا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِداً»(کهف/59). برای هلاکت اینها زمان بندی داریم.
3- چرا بعضی از دعاها مستجاب نمی‌شود؟
اگر دعایی می‌کنی، امیدوار نباش که همان لحظه مستجاب شود. البته دعا بدون استجابت نمی‌شود. زمان استجابت دعا برای هرکس متفاوت است. حدیث داریم که خدا این دعا را به بچه‌ی آدم می‌دهد. حدیث داریم که روز قیامت خدا می‌گوید: من دعایت را مستجاب نکردم، اما حالا این مقام بهشتی برای آن دعایی است که مستجاب نکردم. حدیث داریم که انسان در آن مقطع می‌گوید: ای کاش هیچ کدام از دعاهایم مستجاب نمی‌شد.
بعضی جاها دعا مستجاب نمی‌شود. مثل دعا علیه مؤمن، دعای ظالم، دعای کسی که لقمه‌اش حرام است. در بعضی موارد که دعا مستجاب نمی‌شود سه علت وجود دارد:
1- دعا کننده مشکل دارد.
2- آن چیزی که می‌خواهد، طلب خیر نیست.
3- اخلاص ندارد.
مرحوم آیت الله بروجردی مریض بود و در اتاقی خوابیده بود. در خانه‌ی همسایه مراسم روضه خوانی بود. یک نفر در حیاط گفت: برای سلامتی امام زمان و آیت الله العظمی بروجردی صلواتی ختم کنید. آقای بروجردی یک باره عصایش را برداشت و به در کوبید. گفتند: آقا چه شده است؟ فرمود: این چه کسی بود که این حرف را زد؟ گفتند: مگر او چه گفت؟ فرمود: می‌گوید برای سلامتی امام زمان و آقای بروجردی صلوات بفرستید. چرا اسم من را کنار اسم امام زمان می‌برد؟ حساب امام زمان را باید از حساب همه جدا کنیم. یکی از کارهایی که منافقین می‌کردند، این بود که می‌گفتند: بنام خدا و به نام خلق. خدا و خلق را که کنار هم نمی‌گذارند.
ایام دو قسم است. 1- زمان مبارک 2- زمان نحس
«فی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ»(قمر/19). «فی لَیْلَهٍ مُبارَکَهٍ»(دخان/3). ماه رمضان ماه مبارکی است. «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ»(بقره/185) از این آیه متوجه می‌شویم که قرآن از روزه مهم‌تر است. یعنی نزول قرآن از وجوب روزه مهم‌تر است.
حالا به سراغ زمان نماز بیایم. یکی از امتیازات اسلام این است که طبیعی است. مثلاً اسلام می‌گوید: نماز صبح از طلوع فجر تا غروب آفتاب است. مثلاً آب کر چقدر است؟ می‌گوید: سه وجب و نیم است. نمی‌گوید: چند متر و چند سانت است. یک سری از چیزها طبیعی هستند. چه موقع نماز ظهر را می‌خوانیم؟ زمانی که هرچه خورشید بالاتر بیاید، سایه‌ی شاخه کم شود. آخرین لحظه‌ای که به کمترین حد می‌رسد، وقت نماز ظهر است.
4- اوقات نماز
بهتر است که آدم نماز را در پنج وقت بخواند. نماز ظهر را ظهر بخواند. نماز عصر را عصر بخواند. نماز مغرب را هنگام غروب بخواند و نماز عشاء را یک ساعت و نیم بعد بخواند. البته روایت هم داریم که پیغمبر بین ظهر و عصر نمازش را جمع کرد.
امام صادق(ع) فرمود: «أَوَّلُ الْوَقْتِ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ آخِرُهُ عَفْوُ اللَّهِ وَ الْعَفْوُ لَا یَکُونُ إِلَّا مِنْ ذَنْبٍ»(من‌لایحضره‌الفقیه، ج1، ص217). در نماز اول وقت رضایت خدا و در نماز آخر وقت مغفرت است. امام صادق(ع) می‌فرماید: «مَنْ صَلَّى فِی غَیْرِ وَقْتٍ فَلَا صَلَاهَ لَهُ»(کافی، ج3، ص285). کسی که نماز را عقب بیندازد، نمازش ارزشی ندارد.
پیامبر(ص) می‌فرماید: «وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنِ الْوَقْتِ لِشُغُلٍ»(الغارات، ج1، ص154). به خاطر شغل نمازتان را عقب نیندازید.
5- نماز اول وقت
بهترین اعمال نماز اول وقت است. کسی که نمازش را اول وقت بخواند، فرشته‌ها نمازش را به صورت یک چیز سفید و پاک به آسمان می‌برند. حضرت موسی به خدا گفت: «إِلَهِی مَا جَزَاءُ مَنْ صَلَّى الصَّلَاهَ لِوَقْتِهَا قَالَ أُعْطِیهِ سُؤْلَهُ وَ أُبِیحُهُ جَنَّتِی»(أمالی صدوق، ص207) خواندن نماز اول وقت چه خاصیتی دارد؟ خداوند فرمود: «أُعْطِیهِ سُؤْلَهُ». دعایش را مستجاب می‌کنم. امیرالمومنین به استاندار می‌گوید: «وَ اجْعَلْ لِنَفْسِکَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ أَفْضَلَ تِلْکَ الْمَوَاقِیتِ»(نهج‌البلاغه، نامه 53) بهترین وقت را برای نماز بگذار. امام حسین ظهر عاشورا نماز خود را اول وقت خواند. امام رضا(ع) در حال نوشتن بودند. وقت اذان که شد، قلم را انداخت. عایشه می‌گوید: پیغمبر با من صحبت می‌کرد تا صدای اذان را می‌شنید، انگار که دیگر من زن او نیستم.
رهبر فرقه‌ی صابئین، یک مرد دانشمند و لجباز بود. با امام رضا جلسه‌ی بحثی داشت. یک لحظه، رهبر فرقه صابئین گفت: الان دل من نرم شده است. تا این را گفت: صدای اذان بلند شد. امام رضا بلند شد و رفت. فرمود: اذان گفتند. این رهبر فرقه می‌خواهد مسلمان شود. دلش نرم شده است. امام فرمود: نماز بخوانید. کارهایمان را با نماز افتتاح کنیم. لباس جدید خود را با نماز افتتاح کنیم. وارد مسجد که می‌شویم دو رکعت نماز افتتاح بخوانیم. به هر حال نماز اول وقت یادمان نرود.
خدایا در زمان‌های طلایی از عمرمان قرار داریم. دهه فجر و ماه رمضان ایام مبارکی هستند. خدایا ما را از محرومین این ایام قرار نده. خدایا آنچه از خیر و برکت برای بندگان خوبت مقدر می‌کنی، از فضل خودت برای ما هم مقدر بفرما.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»