نماز، حضور قلب
تاریخ پخش: 71/08/21
بسم الله الرحمن الرحیم
الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی
من در این جلسه می‌‌خواهم بحثی را داشته باشم که در گفتنش شک داشتم، یک جا قرآن و حدیث پافشاری می‌‌کند که بگویم و یک جا به دلیل اینکه خودم در این بحث اهل عمل نیستم شرمنده هستم. بنابراین قبل از بحث اعلام می‌‌کنم که این بحثی که می‌‌کنم دوست دارم خودم هم عمل کنم، شما هم بحث را کوش دهید و از خدا بخواهید به شما و هم به ما توفیق عمل هم بدهد.
به یکی از بزرگان گفتند که شما خودت را عادل می‌‌دانی گفت من دوست دارم عادل باشم، حالا من هم اینجا دوست دارم که به حرف‌‌های امروز خودم عمل کنم.
بحث ما توجه در نماز است، به اصطلاح حضور قلب، راجع به توجه در نماز آیات و روایات زیادی داریم، من مقداری از آنها را برای شما می‌‌گویم.
1- توجه در نماز در آیات قرآن
قرآن می‌‌فرماید: «لا تَقْرَبُوا الصَّلاهَ وَ أَنْتُمْ سُکارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ» (نساء/43)، به نماز نزدیک نشوید در حالی که شما مست هستید. «حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ» معنای مستی این نیست که فقط وقتی که آدم شراب می‌‌خورد گاه انسان خواب آلود است. گیج است، گاهی عصبانی است، خلاصه هرچیزی که «تَعْلَمُوا» را از بین ببرد.
یک روز نماز جمعه بودم، یک برادری آمد بغل من نماز خواند، یک بچه دو ساله داشت، بچه بلد نبود هرکاری که ما می‌‌کردیم بچه هم انجام می‌‌داد بعد از نماز گفتم خدایا شاهد باش هم این بچه دو ساله دولا وراس شد. نفهمید چرا. هم من که ریش هایم سفید می‌‌شود نفهمیدم. چرا؟ یعنی هر دو دولا و راست شدیم اما نفهمیدیم چرا. منتها شرمنده اینکه من کمی قرآن و حدیث بلد هستم، اما بچه چیزی هم بلد نیست، قرآن می‌‌گوید: وقتی نماز بخوانید که بگوئید چه می‌‌گوئید.
آیه دوم، امام باقر(ع) می‌‌فرماید: «لَا تَقُمْ إِلَى الصَّلَاهِ مُتَکَاسِلًا وَ لَا مُتَنَاعِساً وَ لَا مُتَثَاقِلًا»(کافی، ج3، ص299) وقتی کسل هستی سر نماز نرو.
2- حالات شهید مطهری در هنگام نماز خواندن
یکی از فضلای حوزه علمیه قم می‌‌گفت، مدت‌‌ها زیاد با شهید مطهری بودم، وقتی می‌‌خواست نماز بخواند لباس تمام می‌‌پوشید، مثل اینکه می‌‌خواد منبر برود، عمامه می‌‌گذاشت، عبا، قبا، حالا ما که می‌‌خواهیم نماز بخوانیم لباس رسمی‌‌مان را درمی آوریم، زیرشلواری می‌‌پوشیم. بعضی‌‌ها با شورت با لنگ نماز می‌‌خوانند. یک جمله بگویم هر مدیر کل، استاندار، و وکیل و وزیر و نمازخانه‌‌اش کثیف بود ولی دفتر کارش تمیز بود پیداست که این آدم خودش را بر خدا ترجیح داده. حضرت عباسی نمازخانه‌‌ها کثیف است. خوب این برای رئیس‌‌ها حالا برویم سراغ غیررئیس‌‌ها هر کسی با هرکسی حرف می‌‌زند با لباس رسمی حرف می‌‌زند، وقتی می‌‌خواهد با خدا حرف بزند با یک لباس سبکی حرف بزند پیداست که خدا برای آن از خلق خدا اعتبارش کمتر است.
و هر خانمی برای بیگانه آرایش کند ولی برای شوهرش آرایش نکند این پیداست برایش بیگانه‌‌ها از شوهرش بیشتر ارزش دارد.
سلام خدا و رضوان خدا بر اولیا خدا امام زین العابدین چنان لباس می‌‌پوشید که وقتی به مسجد می‌‌رفت مردم گفتند به خانه عروس می‌‌روی، گفت به خانه خالق عروس می‌‌روم، سر نماز با لباس خوب باشید، قرآن می‌‌گوید مسجد مانند سالن عروسی باشد همه شیک بپوشند و همه عطر بزنند.
3- زیبایی در انتخاب پیش نماز
همینطور که بچه هاعروسی را دوست دارند مسجد را هم دوست داشته باشند در اسلام در هیچ کجا برای قشنگی و خشگلی حدیث نیامده، مگر در سه جا، یکی این که اگر پیش نمازدو تا بود اول هر کسی که تقوایش بیشتر است اگر تقوا دو جور بود هر کسی عملش بیشتر است اگر علم و تقوا یک جور بود هرکس سن آن بیشتر است بعد از آن هر کسی سید است اگر علم و تقوا و سن و سیدی یکی بود، در آخر می‌‌گوید هرکس خشکل‌‌تر است، این جا پیداست که شکل و زیبایی در جماعت اثر دارد.
گفتند امام زین العابدین کجا نماز می‌‌خواند، گفتند آنجایی که بوی عطر و گلاب می‌‌دهد همان جایی است که امام زین العابدین نماز می‌‌خواند.
به بچه گفتند بر وعبا را بیاور بد گفتند می‌‌دانی عبا چیست، گفت بله همان چیزی است که بوی عطر می‌‌دهد.
پیغمبر پولی که برای عطر خرج می‌‌کرد بیش از پول خوراکش بود.
4- توجه در نماز و در روایات
مساله دوم «لَا تَقُمْ إِلَى الصَّلَاهِ مُتَکَاسِلًا وَ لَا مُتَنَاعِساً وَ لَا مُتَثَاقِلًا»(کافی، ج3، ص299) دهن دره و کسل و خمیازه، سنگین.
اگر مهمان در خانه را زد و شما گفتی چه کسی است؟ پیداست مهمان عادی است مهمان عزیز کیست، مهمان عزیز کسی است که قبل از آنکه در را بزند شما در را باز کنی و برو سر کوچه دنبالش بایستی، ولذا حدیث داریم هر کس قبل از ظهر وضو گرفت این احترام نماز را گرفته، حدیث این است، «مَا وَقَّرَ الصَّلَاهَ مَنْ أَخَّرَ الطَّهَارَهَ لَهَا حَتَّى یَدْخُلَ وَقْتُهَا»(وسائل‌الشیعه، ج1، ص374) کسی اگر اذان را شنید و بعد بلند شد و وضو گرفت پیداست که این هم برای نماز اهمیت قایل نیست کسی عاشق نماز است که منتظر نماز باشد.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: «أَنَّهُ قَرَأَ حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَ الصَّلَاهِ الْوُسْطَى وَ صَلَاهِ الْعَصْرِ وَ قُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ قَالَ إِقْبَالُ الرَّجُلِ عَلَى صَلَاتِهِ وَ مُحَافَظَتُهُ حَتَّى لَا یُلْهِیَهُ وَ لَا یَشْغَلَهُ عَنْهَا شَیْ‌ءٌ »(بحارالأنوار، ج79، ص286) خوب، قلب مثل آینه است. اگر آینه را جلوی هر چیزی گرفتی همان در آن منعکس می‌‌شود. اگر در سر نماز قلب متوجه نماز شد، نور خدا در آن منعکس می‌‌شود ولی اگر قلبت متوجه چیز دیگری شد پس نور چیز دیگر است. قلب آینه است کسی که سر نماز جسمش به طور فیزیکی به طرف نماز ایستاده اما روحش جای دیگر است نور خدا در این روح منعکس نمی‌‌شود.
نمازی که توجه در آن نباشد جسد بی روح است. نمازی که توجه در آن نباشد تکان خوردن لب و کمر است کلمه اقامه برای حضور قلب است.
5- موانع حضور قلب در نماز
موانع حضور: 1- نگاه نابجا گفتند سرنماز نگاهت را به محل سجده بینداز، 2- عکس حضرت آمد نماز بخواند، دید پرده آویزان است و به پرده عکس گل است. فرمود: فاطمه جان پرده رابردار گل آن حواس من را پرت می‌‌کند.
مکان نابجا چرا در رساله داریم جایی که محل سیل است نماز نخوان، جلوی طوفان، جلوی سیل، جلوی راه مردم، چرا؟
صداها: خیلی‌‌ها هم نماز می‌‌خوانند و هم اخبار تلویزیون گوش می‌‌دهند وقت نماز رادیو تلویزیون خاموش،حضرت نماز می‌‌خواند، یک مرتبه سر نماز نمازش را تند کرد بعد از نماز گفتند چرا وسط نماز نمازت را تند کردی، فرمود: بچه‌‌ای گریه می‌‌کرد، مادر بچه پشت سر من نماز می‌‌خواند نگران شدم گریه بچه حضور قلب مادر را از بین ببرد.
کسی اگر ادرار دارد نماز نخواند می‌‌گویند: به حکیمی گفتند پسر شما پسر بی ادبی است گفت چطور، گفت برای اینکه همین طور که داشتیم مسافرت می‌‌رفتیم. تا ادرارش می‌‌گرفت می‌‌دوید می‌‌رفت بیرون ادرار می‌‌کرد، گفت نه این پسر من نبود، گفت چرا پسر شما بود، گفت اگر پسر من بود روی شتر ادرار می‌‌کرد. برای اینکه نگه داشتن ادرار تا موقعی که پیاده شود برای بدن ضرر دارد.
حالا یک حدیث بخوانم برای تایید این حرف حکیمانه، شما وارد مسجد شدی وضو داری، ادرارهم داری، تا بروی ادرار کنی دوباره وضو بگیری نماز جماعت تمام می‌‌شود. اسلام می‌‌گوید نماز فرادی بخوانی بهتر از این است که نماز جماعت بخوانی.
پغمبر(ص) می‌‌فرماید: «یَا أَبَا ذَرٍّ رَکْعَتَانِ مُقْتَصَدَتَانِ فِی تَفَکُّرٍ خَیْرٌ مِنْ قِیَامِ لَیْلَهٍ وَ الْقَلْبُ سَاهٍ»(وسائل‌الشیعه، ج4، ص74) دو رکعتی که با فکر برگزار شود دو رکعت نمازی که با حضور قلب خوانده شود بهتر از این است که انسان شب تا صبح نماز بخواند و حواسش پرت باشد.
امام کاظم(ع) فرمود: «رُبَّمَا لَمْ یُرْفَعْ مِنَ الصَّلَاهِ إِلَّا النِّصْفُ»(بحارالأنوار، ج81، ص204) بعضی‌‌ها فقط نصف نمازشان قبول است. می‌‌گویند کسی رفت در یک شهری دریک قبرستانی، دید که روی همه سنگ قبرها نوشته شده دو ماهه، 5 ماهه، شش ماهه، گفت، حتما اینجا قبرستان بچه هاست. از پرسید: اینجا قبرستان بچه ها است، گفتند نه ما حساب نمی‌‌کردیم چند سال دارد حساب کردیم که چقدر به درد خورد فایده داشت.
گاهی وقت‌‌ها یک فردی از صبح تا شب در اداره هست ولی زمان کار مثبت فقط دو ساعت است. جان کلام چیست؟ روایت داریم: گاهی آدم چهار رکعت نماز می‌‌خواند اما فقط یک سبحان الله آن قبول می‌‌شود شما از یک صندوق میوه مقداری‌‌اش را مصرف می‌‌کنید که پوسیده نباشد.
6- حضور قلب در نماز نوری بین او و آسمان کشیده می‌‌شود
قَالَ الصَّادِقُ ع: «لَا تَجْتَمِعُ الرَّغْبَهُ وَ الرَّهْبَهُ فِی قَلْبٍ إِلَّا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهُ فَإِذَا صَلَّیْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِکَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ یُقْبِلُ بِقَلْبِهِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی صَلَاتِهِ وَ دُعَائِهِ إِلَّا أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِقُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَیْهِ وَ أَیَّدَهُ مَعَ مَوَدَّتِهِمْ إِیَّاهُ بِالْجَنَّهِ»(من‌لایحضره‌الفقیه، ج1، ص209) این مصداق قرآن است. «فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ» (بقره/152) شما اگر به من دل بدهید من به شما توجه می‌‌کنم. کسی اگر به خدا توجه کند خدا هم به او توجه می‌‌کند، اگر کسی نمازش را با توجه بخواند خداوند مهرش را در دل دیگران قرار می‌‌دهد.
همین که آدم با حضور قلب نماز بخواند یک نور معنوی ایجاد می‌‌شود امام فرمود: کسی که با توجه نماز بخواند بین او و آسمان یک نوری کشیده می‌‌شود. درهای بهشت به روی او باز می‌‌شود و نماز «حَافَظْتَ عَلَیَّ حَفِظَکَ اللَّهُ»(بحارالأنوار، ج81، ص264) همانطور که تو نماز خوب خواندی خداتو را حفظ کند. کسی که نماز شکسته و به درد نخور بخواند نماز می‌‌گوید: ضایع کردی، خدا ضایعت کند.
7- دو رکعت نماز با توجه باعث استجابت دعا می‌‌شود
روایت داریم: اگر کسی باتوجه نماز بخواند سایه رحمت خدا بر اوهست دعایش مستجاب می‌‌شود. اگر کسی دو رکعت نماز بخواند و مواظب باشد که در نماز حواسش پرت نشود هر دعایی که بکند مستجاب می‌‌شود. از پیامبر اکرم ص نقل شده «مَنْ صَلَّى صَلَاهً لَا یَذْکُرُ فِیهَا شَیْئاً مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا لَا یَسْأَلُ اللَّهَ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ»(مستدرک‌الوسائل، ج4، ص105) هر کسی نمازی بخواند در نمازش یاد دنیا نیفتد اگر دعا کند دعایش مستجاب می‌‌شود.
نمازرا با عجله نخوانیم، اگر کسی تند تند با شما حرف بزند شما جوابش را می‌‌دهی؟
بعد از نماز عذرخواهی کنیم، لااقل اقرار کنیم، زن که غذا را می‌‌سوزاند یاشور می‌‌کند پیش شوهرش می‌‌رود و معذرت خواهی می‌‌کند. امام با اینکه سر نماز کاملاً حواسش جمع بود در عین حال بعد از نماز می‌‌گفت، اگر در رکوع وسجودش خللی بود ببخش.
8- توجه به معانی نماز
توجه به معانی نماز، چه کار کنیم که سر نماز حواسمان جمع باشد، توجه به معانی نماز، الله اکبر، خدا بزرگ‌‌تر از آن است اگر خدا بزرگ‌‌تر است پس آمریکا کوچک است. امام که فرمود آمریکا هیچ غلطی نمی‌‌تواند بکند، این ترجمه الله اکبر است.
نماز عزت می‌‌دهد، امام می‌‌فرماید همین که من بنده تو هستم بزرگ ترین افتخار من است. هرچه نزدیک‌‌تر باشی افتخار بیشتر است. «إِلَهِی کَفَى بِی عِزّاً أَنْ أَکُونَ لَکَ عَبْداً وَ کَفَى بِی فَخْراً أَنْ تَکُونَ لِی رَبّاً»(روضهالواعظین، ج1، ص109) بزرگ ترین افتخار من این است که سجده کنم. من بنده هیچ کس نیستم. بنده خدابودن افتخار است، بین بچه مدرسه‌‌ای‌‌ها اگر پسری پدرش شخصیتی باشد می‌‌گوید بابای من فلانی است، کسی که خدایش چیز دیگر باشد. . . .
9- خاطره‌‌ای از سفر به یک کشور کمونیسم
رفته بودیم به کشوری این کشور کمونیسم بود، بیست میلیون هم جمعیت دارد، رفته بودم یک جایی تماشا اول همه ایستادند و سرود خواندند. اسم رهبرشان را می‌‌گفتند، ای فلان عزت ما از توست، عشق ما به توست، ستایش ما به توست، من به مترجم گفتم سرود این هارا برایم ترجمه کن، دیدم معنایش همین است، ایاک نعبد و ایاک نستعین، ما به خدامی گوئیم بنده تو هستیم آنهابه رهبرشان می‌‌گفتند فقط یک کلمه می‌‌گویم که آبرویشان نرود، آن آقایی که رهبرشان بود آن آقا تا به حال سوار هواپیما نشده و از هواپیما می‌‌ترسد. استدلالش هم این است، می‌‌گویدآدم عاقل زمین سخت را ول نمی‌‌کند روی هوای شل راه رود. حالا ما که به خدا می‌‌گوئیم ایاک آیا این افتخار نیست؟ افتخار من همین بس که دیگران بنده دیگری هستند ولی من بنده تو هستم، این زبانی که می‌‌چرخد چرا الله اکبر نگوید.
10- عاقل همیشه به فکر دنیا و آخرت است
من یک جایی رفتم سخنرانی کنم، شک کردند که برایم کف بزنند یا صلوات بفرستند یک عده کف زدند یک عده هم صلوات فرستادند. گفتم هدف هردویتان یکی بود. هر دو هدف تشکر کردن را داشتید اما آن کس که کف زد از من تشکر کرد اما برای آخرتش چیزی جمع نکرد، اما کسی که صلوات فرستاد باصلوات ازمن تشکر کرد. یک اجری هم برای قیامتش ذخیره کرد آدم عاقل کسی است که همیشه به فکر سکه باشد چون سکه طلا هم این طرف دنیا هست هم در ایران و هم در آن طرف دنیا طلا است. اما بعضی اسکناس‌‌ها در یک کشور اسکناس است و در جای دیگر هیچ ارزشی ندارد.
آدم که تشویق می‌‌کند بهتر است با چیزی تشویق کند که معنا و بار داشته باشد.
در استادیوم‌‌های صدهزار نفری فوتبالیست‌‌های ما تا گل زدند سجده شکر کردند، سجده شکر تشکر از خداست، می‌‌توانستند مثل بقیه روی سر وکله هم بروند و همدیگر را ببوسند اما چرا راه خودمان را ول کنیم و راه دیگران را ادامه دهیم.
به هر حال امیدوارم خداوند به ما توفیق دهد تا نمازمان را با توجه بخوانیم. آقازاده‌‌های کوچولو تو که با مادرت اینهمه حرف می‌‌زنی، با خدا هم پنج دقیقه حرف بزن، آقا تو که دو ساعت روزنامه خواندی بلند شو و پنج دقیقه هم نماز بخوان و من دختر یازده ساله سراغ دارم که مادرش را نمازخوان کرده، ما داریم پسرهایی که پدرشان را نمازخوان کرده‌‌اند.
باید تصمیم بگیریم بنده خوب خدا باشیم با نماز با توجه.
خدایا ایمان و معرفت مارا نسبت به خودت روز به روز بیشتر بفرما.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»