موضوع بحث: نماز، بهره وری در نماز – 2
تاریخ پخش: 73/12/18
بسم الله الرحمن الرحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
ماه رمضان امسال بحث ما درباره‌ی نماز بود. در جلسه‌ی گذشته بحث تکبیر را گفتیم. رکوع و سجده و تشهد را هم در جلسات گذشته بیان کردیم. این جلسه می‌خواهیم بحث نماز را جمع بندی کنیم. در مسائل اقتصادی، حقوقی و تربیتی اصولی هست که در نماز هم مطرح است. موضوع بحث ما موضوع خیلی مهمی است. نمی‌خواهم بگویم که نماز برای اقتصاد است. اما می‌خواهم بگویم که در علم اقتصاد و در علم تولید و بهره وری یک اصولی هست که آن اصول در نماز هم وجود دارد. نماز یک رابطه بین انسان با خدا است. «وَ أَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکْری»(طه/14) نماز برای تشکر از خدا و انس با خدا است و رابطه‌ی بی نهایت کوچک با بی نهایت بزرگ است.
1- نقش نماز در اقتصاد
اصل نماز عرفان و انس و عشق و ادب است. اما در این انس و ادب و عشق و ذکر اصولی که در بهره وری و اقتصاد است، نهفته شده است. در کل ماه رمضان نماز را با دید خودمان نگاه کردیم. حالا من می‌خواهم از یک گوشه‌ی دیگر بررسی کنم. مثل عکاسی که از هر زاویه یک عکس برمی‌دارد. ما می‌خواهیم نماز را از زاویه‌ی علوم اقتصادی بررسی کنیم. نماز برای اقتصاد نیست. این را فراموش نکنید. فردا نگویید: آقای قرائتی چرا نماز را اقتصادی کرده‌اید؟ هر گردویی گرد است ولی هر گردی گردو نیست. اصول اقتصادی در نماز هست. اما نماز برای این اصول نیست. در نماز می‌گوییم «حَیَّ عَلَى خَیْرِ الْعَمَلِ» به سوی بهترین عمل بشتابید. از این پیداست نماز یک کار است. وقتی نماز بهترین کار است، پس باید اصولی که در کار هست در نماز هم باشد. نماز باید الگو باشد. چرا نماز خیر العمل است؟ چون مفید، سازنده، مقدس و جامع است. می‌خواهیم نقش نظم در بهره وری و تولید را بگوییم. نظم در تولید و بهره وری موثر است. اگر یک کارگر همه‌ی وسایل خود را در جای مخصوص قرار دهد دیگر دنبال آنها نمی‌گردد. یک آخوند هم همین طور است. اگر یک آخوند بداند که این حدیث در کدام کتاب است، کارهایش زود انجام می‌شود. نظم خیلی مهم است. یک واعظ روی منبر عطسه می‌کند. اگر بداند دستمال کاغذی‌اش کجاست دیگر وقت مردم را نمی‌گیرد. اگر برق رفت، زن باید بداند که قوطی کبریت را کجا گذاشته است. وقتی از مدرسه می‌آیی وسایل خود را در جایی قرار بده که صبح به دنبال آن نگردی. نظم تولید را پیش می‌برد. مثلاً شما خیال می‌کنید که بنده باسواد هستم.
بعضی‌ها می‌پرسند: آقای قرائتی شما پانزده سال هست که در تلویزیون هستید، حرف‌هایت کهنه نمی‌شود. خسته نمی‌شوی؟ این همه حرف را از کجا می‌آوری؟ من سوادی ندارم اما آن مقدار که دارم، چیده‌ام. اگر من بخواهم در مورد بایکوت صحبت بکنم، می‌دانم بایکوت در کدام فیش و در کدام قفسه قرار دارد. حتی تعداد آیه‌های آن را هم می‌دانم. امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «لَا تُدْخِلَنَّ فِی مَشُورَتِکَ بَخِیلًا»(نهج‌البلاغه، نامه53) او را بایکوت کن. «فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ»(سجده/30) «وَ لا تَقُمْ عَلى قَبْرِهِ»(توبه/84) سر قبر او نرو. «وَ لا تُصَلِّ عَلى أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً»(توبه/84) در مسجد او نماز نخوان. یعنی آیاتی را که درباره‌ی این مسئله هست، می‌دانم. به بحث خودمان برگردیم. در نماز هر چیزی را باید در جای خودش گفت. آیا می‌شود در رکوع «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ» گفت؟ مسلماً نمی‌شود. ذکر رکوع «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِه» است. در سجده «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ» را می‌گوییم. آیا می‌شود خم نشده، سجده کرد؟ نخیر! هرچیزی آدابی دارد. دو بار به سجده می‌روی. هنگام بلند شدن «بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ» را می‌گویی. آیا می‌شود که به جای«بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ»، «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» را بگویی؟ نه! نماز نظم دارد. آیا می‌شود که دو شاخه‌ی تلفن را به برق زد؟ هر چیزی به جای خود است. اصل اول یعنی نقش نظم در تولید و بهره وری را گفتیم. نظم در نماز هم هست.
2- وقت شناسی
آقایانی که دیر تلویزیون را روشن کرده‌اند، می‌خواهم بگویم یک اصولی در تولید و بهره وری هست که تمام این اصول را خدا در نماز قرار داده است. اصل دوم وقت شناسی است. کارگر باید در وقت خود انجام وظیفه کند. اول وقت در کارگاه حضور پیدا کند. کار قبل از وقت مقرر یا بعد از وقت مقرر اسباب دردسر می‌شود. سر وقت و به موقع باشد. عنصر وقت در نماز هم همینطور است. پس وقت و زمان هم در بهره وری و تولید مؤثر است. اگر یک دقیقه قبل از وقت نماز بخوانیم، باطل است، اگر از وقت نماز بگذرد از ارزشش کم می‌شود.
3- آموزش
اصل سوم آموزش دادن در بهره‌وری و تولید است. اگر خواستیم یک کارگر خوب کار بکند، باید او را نسبت به کار آموزش بدهیم. آموزش هم تولید را بالا می‌برد و هم در بهره‌وری موثر است. کارگری که آموزش ندیده باشد، تراکتور خود را خراب می‌کند. اگر کشاورز است ماشین را از کار می‌اندازد. اگر کارگر آموزش ندیده باشد وقت و جان خودش را بیهوده هدر می‌دهد. کارگر باید از قبل آموزش ببیند. آموزش در تولید موثر است. در نماز هم اصلی به نام آموزش دادن داریم. بچه هایتان را قبل از آنکه به سن تکلیف برسند، آموزش بدهید. پسر یا دختر را به حمام ببرید و بگویید: می‌خواهم غسل جمعه را به تو یاد بدهم. آموزش دادن در تولید موثر است. آموزش دادن در نماز هم هست. بچه را در صف اول ببرید. بگویید: سر نماز روی خود را این طرف و آنطرف نکن. سر نماز باید نگاهت به مهر باشد. اینطور وضو بگیر. کم کم همه چیز را آموزش بدهید. یک شبه بچه را حزب اللهی نکنید.
یک کسی همه لباسهایش سبز بود. ریش‌هایش را هم سبز کرد. گفتند: چرا دیگر ریش هایت را سبز کردی؟ گفت: می‌خواهم یک مرتبه چهارده معصوم درست کنم؟ بعضی‌ها یک شبه می‌خواهند چهارده معصوم درست کنند.
4- جبران
اصل چهارم از اصولی که در تولید و بهره وری موثر است، مسئله‌ی جبران کار است. یعنی کارگر باید بداند که اگر نیامد، اگر دیر کرد باید نیم ساعت بیشتر کار کند. اگر بچه دیر به مدرسه آمد، باید جبران کند. یعنی چند دقیقه تنهایی در حیاط مدرسه بماند. این جبران باعث می‌شود که بچه دیگر به موقع بیاید. کارگر بداند که اگر کار خود را خراب کند، مدیر عامل او را نگه می‌دارد و می‌گوید: باید این کار را درست کنی و بعد بروی. پس اصل جبران، یعنی اگر کارگر بداند که خراب کرد، باید جبران کند و خوب کار کند. اصل جبران از اصولی است که در تولید و بهره وری نقش دارد. در نماز هم جبران است. اگر نماز نخواندی، باید قضای آن را بخوانی. اگر کسی بمیرد و نماز قضا داشته باشد، فرزند پسر او باید قضای نماز پدرش را بخواند. یعنی جبران از اصولی است که در اقتصاد مهم است و در نماز هم هست.
5- نظافت
اصل پنجم نظافت است. صبح که آدم از خانه بیرون می‌آید تا به محل کار برود اگر خیابان‌ها کثیف و پر از زباله باشد، اعصاب آدم خورد می‌شود. چون از صبح غیر از زباله چیز دیگری ندیده است. اما اگر صبح که آدم از خواب بلند می‌شود، همه جا را زیبا و تمیز ببیند در روح اثر می‌گذارد. لذا گفتند: وقتی به مسجد می‌آیید آرایش کنید. چرا بچه‌ها دوست دارند که به عروسی بروند؟ چون همه سوپر دولوکس هستند. بچه دائم می‌گوید: به عروسی برویم. مسجد خوب نیست، همه پریشان هستند. هیچ بچه‌ای نمی‌گوید: به مسجد برویم. اسلام می‌گوید: وقتی به مسجد می‌آیید، بهترین لباس و عطر را مصرف کنید.
مسجد را طوری کنید که بچه‌ها بگویند: به مسجد برویم. اسلام می‌خواهد مسجد مثل عروسی باشد. نمازخانه‌های ما مثل غمکده هستند.
6- مسجد را برای کارهای مهم قرار دهیم
مسجد یعنی چه؟ مسجد غمکده است. هرکس از کنار مسجد می‌گذرد می‌گوید: مراسم مادر بزرگ ما در این مسجد برگزار شد. آقا در خیابان است، دستشویی دارد. می‌گوید: آقا ببخشید می‌توانیم در مسجد به دستشویی بروم. این بزرگترین توهین به مسجد است. مسجدی که ابراهیم و اسماعیل مسئول پاکی‌اش بودند به اینجا رسیده است. ما باید استغفار کنیم. ما باید از مسجد خاطرات خوشی داشته باشیم. دکتر بگوید: من روزی که فارغ التحصیل دانشکده پزشکی شدم، گواهینامه‌ام را در مسجد گرفتم. سرگرد بگوید: آن زمانی که من سرهنگ شدم، درجه‌ام را در مسجد گرفته‌ام. خوب نیست که عروسی‌ها را به خاطر آرایش و طبل و دُهُل در مسجد برگزار کنند، اما مراسم عقد را می‌شود در مسجد برگزار کرد. الان مسجد دیگ و تابوت و مرگ شده است. ما از مسجد چیزهای بدی را در ذهن‌ها آورده‌ایم. عروسی حضرت فاطمه زهرا(س) در مسجد بود. پیغمبر صیغه‌ی عقد حضرت زهرا(س) را با امیرامومنین در مسجد خواند. آدم باید خاطره خوشی را از مسجد داشته باشد.
اسلام می‌گوید: اگر می‌خواهید بین دو پیش نماز یک نفر را انتخاب کنید، آن کس که تقوای بیشتری دارد بهتر است. اگر تقوایشان مثل هم بود به علم آنها نگاه کنید. اگر علم آنها مثل هم بود به سید بودن آنها توجه کنید. اگر هر دو سید بودند به سن آنها توجه کنید. در آخر هم می‌گوید: هر کدام زیباتر بود، انتخاب کنید. چون بالاخره زیبایی آخوند هم شرط است. البته اگر به این حدیث عمل کنند، من را از تلویزیون بیرون می‌کنند. خوشگلی شرط نیست، ولی نباید زشت باشد. لذا یک بار پیغمبر می‌خواستند عمامه‌ی خود را درست کنند، اما آینه نداشتند و در آب نگاه کردند. عایشه گفت: چرا این کار را می‌کنی؟ پیغمبر فرمود: مسلمان وقتی می‌خواهد بیرون برود، باید خودش را مرتب کند. اصل نظافت و پاکیزگی است. مرتب بودن، نشاط بوجود می‌آورد.
7- تمرکز فکری
اصل ششم تمرکز فکر است. یعنی کارگر باید حواسش جمع باشد. اگر کارگر فکر زن خود باشد، نمی‌تواند خوب کار کند. خانه‌ی ما سازمانی است. یک روز داشتم می‌رفتم دیدم که یک سرباز دارد در خیابان پُست می‌دهد. یک دفعه به فکرم افتاد که بگویم: حالت چطور است؟ البته من از این کارها نمی‌کنم. حالا نمی‌دانم آن روز چطور شد که من این سوال را از آن سرباز پرسیدم. گفتم: در چه فکری هستی؟ گفت: برای چه این را می‌پرسی؟ گفتم: والله همینطور یکدفعه پرسیدم؟ گفت: راستش را بخواهی من سرباز هستم و بچه دار شده‌ام. بچه‌ام شیر خشک ندارد. از فقر زن و بچه‌ام دارم می‌سوزم. گفتم: چه خوب شد که من این را پرسیدم؟ اصلاً شاید فریاد آن بچه در قنداق، پای من را سست کرد. به رییس او تلفن زدم و گفتم: اگر الان او، من را ترور کند حق دارد. شما یک گرسنه را مسئول حفاظت من می‌گذاری؟ اگر او الان در سر من بزند و من بگویم: چرا زدی؟ می‌گوید: در فکر بچه‌ام بودم. کسی که فکر بچه‌اش است، فکر مملکت نیست. تمرکز و فکر مهم است. اگر قاضی کفش هایش تنگ است، قضاوت نکند. یعنی همان کفش تنگ بر روی مغز قاضی اثر می‌گذارد. اگر قاضی دستشویی دارد، قضاوت نکند. چون ممکن است بر روی مغز قاضی اثر بگذارد. داریم که نماز در چند مورد قبول نیست. از جاهایی که نماز قبول نیست این است که آدم ادرارش را نگه دارد. چون وضو دارد و می‌بیند اگر برود ادرار کند باید دوباره وضو بگیرد. می‌گوید: تا وضو دارم، نمازم را بخوانم. نماز را سریع می‌خواند. این نماز قبول نیست. چرا؟ برای اینکه تمرکز فکر ندارد. در نهج البلاغه داریم که حضرت آمد نماز بخواند. فرمود: فاطمه جان پرده را بردار. این پرده گُل دارد و حواس من را پرت می‌کند. می‌گویند: جلوی در باز، نماز نخوان. جلوی سیل نماز نخوان. در جایی که حواس تو را پرت می‌کند، نماز نخوان. وقتی کارگر می‌تواند خوب تولید کند که فکرش متمرکز باشد. اصل تمرکز و فکر در تولید و بهره وری است.
8- دقت
اصل هفتم دقت است. اگر ما دقت نکنیم به اینجایی می‌رسیم که می‌گوید: آقا جنس ایرانی است یا خارجی؟ اگر کارگر ایرانی دقت نکند، ایرانی‌ها به دنبال جنس خارجی می‌گردند. می‌گویند: خارجی‌اش را نداری؟ چون ایرانی‌ها سر هم بندی می‌کنند. یکی از اشکال‌های جهان سوم این است که بعضی از کارگرها دقت نمی‌کنند. آدم هر کاری را باید درست انجام بدهد.
9- حکایت
کسی از دنیا رفته بود. پیغمبر او را در قبر برد. پیغمبر طوری خشت‌ها را کنار هم می‌چید که یک نفر گفت: یا رسول الله! او مرده است و بعد هم می‌پوسد. شما یک طوری خشت‌ها را کنار هم می‌چسبانی و فاصله‌ها را با گل پر می‌کنی که انگار داری بنایی می‌کنی. فرمود: درست است که او مرده است، اما خدا دوست دارد که هرکس هرکاری می‌کند، درست انجام بدهد. سر هم بندی غلط است. کارگر خوب کار بکند. در نماز هم این اصل هست. اگر در نماز کلمات را جابجا بگویی، نماز باطل است. اگر نماز باطل شود، باید آن را قضا کنید و این گناه است. اگر به اندازه‌ی سر سوزن جای وضو شسته نشود، وضوی شما باطل است. در غسل اگر به اندازه‌ی سر سوزن بدنت خشک باشد، باطل است. کارگر باید حساب و کتاب داشته باشد. اعداد و ارقام دستش باشد. خانم خانه دار باید حساب کارها را داشته باشد. در نماز حساب و کتاب است. در هر رکعت چند رکوع و چند سجده وجود دارد. در تسبیحات حضرت زهرا(س) سی و سه بار «سبحان الله» می‌گوییم. اگر شما کمتر بگویی فایده ندارد. شب عید فطر، فطریه واجب است. طبق اعداد، نفری چند کیلو از غذای مصرفی را باید به عنوان فطریه داد. شب عید فطر، نماز عید چند تکبیر دارد؟ پنج تکبیر دارد. در قنوت چه چیزی را بخوانیم؟ همین که گفتند: «اللَّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَهِ»(تهذیب‌الأحکام، ج3، ص139) تکبر از تو است. زشت است که ما تکبر می‌کنیم. تکبر از خداست. بزرگی از آن خداست. ما چه کسی هستیم. کسی که از ترس پشه داخل پشه بند می‌رود، حق ندارد تکبر بکند؟ تکبر برای او است که با یک اراده، هستی را درست می‌کند. با یک اراده خلق می‌کند. با یک اراده محو می‌کند. «وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ»(تهذیب‌الأحکام، ج3، ص139) خدایا جود برای تو است. یعنی هرکس جود ندارد، به او می‌دهی. «جبروت» یعنی جبران می‌کنی. البته این اصل‌ها صد و پنجاه مورد است که ما هفتاد مورد از آن را گفتیم. صد و پنجاه اصل از اصول اقتصادی، در تولید و بهره وری هست. چند مورد بقیه را هم در جلسات بعد می‌گویم. تمام فرمول‌هایی که در تولید مؤثر است خدا در نماز قرار داده است و این اهمیت نماز است.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»