بحث نفوذ و اثرپذیری، یک بحث صرفاً سیاسی نیست و همه ما در مسایل مختلف زندگی تأثیرپذیر هستیم. پس باید به عنوان یک انسان راه‌های اغفال، نفوذ و اثرپذیری را بشناسیم. در این خصوص با نگاهی به قرآن به بیان تذکراتی می‌پردازیم:
1. به هر سخن و خبری اعتماد نکنیم
قرآن می‌فرماید: «إِذَا سَمِعْتُمْ آیَاتِ اللَّـهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّىٰ یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ»[1] هرگاه بشنوید افرادی آیات خدا را انکار و استهزا می‌کنند، با آنها ننشینید تا به سخن دیگری بپردازند! یعنی چنین جلسه‌ا‌ی را ترک کنید.
در جای دیگر می‌فرماید: «إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا»[2] اگر شخص فاسقی خبری برای شما آورد، درباره آن تحقیق کنید.
در جای دیگر می‌فرماید: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللَّـهَ عَلَى مَا فِی قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ»[3] بعضی از مردم حرف که می‌زنند، تو که پیغمبر هم هستی، به عجب درمی‌آیی که چقدر قشنگ و عالی صحبت می‌کند. اما او سرسختترین دشمنان است.
و یا می‌فرماید: «یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ»[4] بعضی‌ها حرف که می‌زنند، طلایی حرف می‌زنند، اما حرفشان باطل است. مثل گل زیبایی که ریشه‌اش در پِهن است.
قرآن می‌فرماید: اگر خودتان اهل تشخیص هستید، به همه حرف‌ها گوش بدهید و بهترینشان را انتخاب کنید: «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»[5] پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند.
اگر برق‌کش هستید، می‌توانید دست به هر سیمی بزنید، وگرنه نباید دست بزنید، چرا که جان شما به خطر می‌افتد.
2. به هر سوگندی اطمنیان نکنیم
بعضی‌ها قسم می‌خورند، اما دروغ است. اولین قسم تاریخ دروغ بود. شیطان در آن باغی که آدم و حوّا بودند، قسم خورد که من خیرخواه شما هستم: «وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ»[6]
در آیه‌ی دیگر می‌فرماید: «اتَّخَذُوا أَیْمَانَهُمْ جُنَّهً»[7] آنها سوگندهای خود را سپر قرار دادند. یعنی قسم می‌خورند، ولی دروغ می‌گویند. بعضی می‌گویند: خدا شاهد است، حرف‌هایم راست است. ولی همین خدا شاهد است را که می‌گوید، دروغ است: «وَیُشْهِدُ اللَّـهَ عَلَى مَا فِی قَلْبِهِ»[8]
3. به هر اشکی اعتماد نکنیم
قرآن می‌فرماید: «وَجَاءُوا أَبَاهُمْ عِشَاءً یَبْکُونَ»[9] برادران یوسف، او را در چاه انداختند، و شبانه زار زار پیش پدر به دروغ گریه کردند، که گرگ او را خورده است.
4. به هر اظهار ایمانی اعتنا نکنیم
قرآن می‌فرماید: «وَقَالَت طَّائِفَهٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ آمِنُوا بِالَّذِی أُنزِلَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهَارِ آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون»[10] جمعی از اهل کتاب (از یهود) توطئه‌ای طراحی کردند و گفتند: در آغاز روز (بروید در ظاهر) به آنچه بر مؤمنان نازل شده، ایمان بیاورید؛ و در پایان روز، کافر شوید (و باز گردید)!
این کار دو فایده برای آنها داشت:
اول اینکه از برگشت علمای یهود از اسلام در دل مسلمانان ترس و تزلزل ایجاد می‌شد، تا شاید مسلمانان از آیین خود بازگردند!
دوم اینکه سایر یهودیان بر دین خود استوار و به فکر مسلمان شدن نمی‌افتادند.
5. به هر جلوه‌ای خیره نشویم
استقبال و بدرقه و تبریک و تسلیت و دست بوسی و پذیرایی و مهمانی و رفت و آمد و این‌ها شما را فریب ندهد. از قدیم گفته‌اند: هیچ گربه‌ای برای رضای خدا موش نمی‌گیرد.
6. مجذوب ظواهر و تجملات و زرق و برق نشویم
به ظواهر و تجملات و زرق و برق خیره نشویم که کار فرعونی است. فرعون می‌گفت: «أَلَیْسَ لِی مُلْکُ مِصْرَ وَهَـذِهِ الْأَنْهَارُ تَجْرِی مِن تَحْتِی»[11] آیا حکومت مصر از آن من نیست، و این نهرها تحت فرمان من جریان ندارد؟ «أَمْ أَنَا خَیْرٌ مِّنْ هَـٰذَا الَّذِی هُوَ مَهِینٌ وَلَا یَکَادُ یُبِینُ»[12] مگر نه این است که من از این مردی که از خانواده و طبقه پستی است و هرگز نمی‌تواند فصیح سخن بگوید برترم؟ فرعون موسی را به دلیل چوپانی و لکنت زبان مسخره می‌کرد و خود را برتر از او می‌پنداشت.
7. از هر نیرویی استفاده نکنیم
قرآن می‌فرماید: اگر بعضی به جبهه بیایند، اسباب دردسر هستند. بهتر است، نیایند. «لَوْ خَرَجُوا فِیکُم مَّا زَادُوکُمْ إِلَّا خَبَالًا»[13] اگر آنها همراه شما (به سوی میدان جهاد) خارج می‌شدند، جز اضطراب و تردید، چیزی بر شما نمی‌افزودند.
در جای دیگر می‌فرماید: «وَمَا کُنتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُدًا»[14] من از افراد منحرف بازو نمی‌گیرم.
به همین دلیل باید در انتخاب نیروها و افراد دقت داشته باشیم و با معرفی و سفارش و این‌ها نیروها را انتخاب نکنیم.
8. همه مرید ما نیستند
قرآن می‌فرماید: «وَ فِیکُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ»[15] بعضی می‌نشینند، گوش می‌دهند، ولی قصد قربت ندارند و نیت‌های دیگری دارند.
9. هر کمکی را نپذیریم
افرادی ممکن است علف می‌دهند که شیر بدوشند. دانه می‌ریزند که تخم مرغ بردارند.
قرآن می‌فرماید: «مَا کَانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَن یَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللَّـهِ»[16] اگر مشرکین یک پولی دادند و گفتند: خرج مسجد کن! این پول را رد کنید و هر پولی را نپذیرید.
10. به هر شعاری شاد نشویم
نزد یعقوب آمدند و گفتند: یوسف را به ما بسپار. «وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»[17] ما حافظ او هستیم. اما همین‌ها یوسف را در چاه انداختند. خود ابلیس به آدم و حوا گفت: از این میوه بخوردید که «إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ»[18] من خیرخواه شما هستم.
11. به هر توجیهی اعتماد نکنیم
بعضی دائماً کارها و اشتباهاتشان را توجیه می‌کنند. به بت‌پرست‌ها می‌گفتند: چرا بت می‌پرستید؟ می‌گفتند: «إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا»[19] نیاکان ما هم بت می‌پرستیدند.
12. هر محبوبیتی عزت نیست
بنی‌صدر هم رأی آورد، ولی ذلیل شد. «إِنَّ الْعِزَّهَ لِلَّـهِ جَمِیعًا»[20] تمامی عزت از آن خداست. حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) با آنکه در غدیر خم همه او را تأیید کردند، رأی نیاورد. خوب حضرت علی (علیه‌السلام) ذلیل شد یا عزیز شد؟
13. مراقب دشمن باشیم
دشمن با تمام امکانات برای ضربه زدن به نظام و انقلاب تلاش می‌کند. قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّـهِ»[21] آنها که کافر شدند، اموالشان را برای بازداشتن (مردم) از راه خدا خرج می‌کنند.
14. به وعده‌ها دل‌خوش نباشیم
قرآن می‌فرماید: «وَمَا یَعِدُهُمُ الشَّیْطَانُ إِلَّا غُرُورًا» (نساء،120) شیطان جز فریب و نیرنگ، وعده نمی‌دهد. مراقب تهدید، تطمیع، رشوه و لقمه حرام باشیم و از همه مهم‌تر متوجه وحدت مردم در جامعه باشیم که دشمن از هر راهی برای ایجاد تفرقه و دسته دسته کردن مردم استفاده می‌کند، همانطور که فرعون چنین می‌کرد: «إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِی الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعًا» (قصص، 4) فرعون در زمین برتری‌جویی کرد، و اهل آن را به گروه‌های مختلفی تقسیم نمود.
برای خداوند ضعیف و قوی تفاوتی ندارد. در دعا داریم: «یا مَن سَوّی التَّوفیق بَینَ الضَّعیفِ وَ القَوی» در همه امور مهم این است که فکر و جهت و حرکت انسان درست و در مسیر الهی باشد. ان شاء الله!
منابع
[1]. (نساء،140)
[2]. (حجرات،6)
[3]. (بقره،204)
[4]. (انعام،112)
[5]. (زمر،17و18)
[6]. (اعراف،21)
[7] . (مجادله،16)
[8] . (بقره،204)
[9] . (یوسف،16)
[10]. (آل‌عمران،72)
[11] . (زخرف،51)
[12]. (زخرف،52)
[13] . (توبه،47)
[14] . (کهف،51)
[15] . (توبه،47)
[16] . (توبه،17)
[17] . (یوسف،12)
[18] . (اعراف،2)
[19] . (زخرف،22)
[20] . (یونس،65)
[21] . (انفال،36)