موضوع: عمل، بهترین عمل
تاریخ پخش: 78/09/27
بسم الله الرحمن الرحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
1- بهترین کار و عمل
بحث امروز ما «بهترین کار و عمل» است که امام سجاد(ع) میفرماید: من میخواهم کارم بهترین وعملم و نیتم بهترین باشد. «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِیمَانِی أَکْمَلَ الْإِیمَانِ، وَ اجْعَلْ یَقِینِی أَفْضَلَ الْیَقِینِ، وَ انْتَهِ بِنِیَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّیَّاتِ، وَ بِعَمَلِی إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ» (صحیفه سجادیه/دعاى 20). «أَحْسَنِ» یعنی: بهترین و خداوند هر کاری کرده بهترین را انجام داده و لذا میفرماید: من بهترین را انجام دادم میخواهم شما هم بهترین را انجام دهید.
2- خلقت انسان از مصادیق بهترین عمل
خداوند در خلقت هر چیز، بهترین خلقت را انجام داده: «الَّذی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ» (سجده/7) هر چیز را بهترین آفریده. اگر زن آفرید یا مرد آفرید، بهترین است و اگر دیدیم در نهج البلاغه میفرماید فلان گروه عقلشان ناقص است. میگوییم این ضد قرآن است چون در قرآن فرموده هر چیزی را درجه یک آفریده، پس اینکه میگوید ناقص است یعنی متفاوت است. از «بهترین» در این آیه فهمیده میشود نقص در آنجا به معنای عیب نیست بلکه به معنای تفاوت است. مثل اینکه میگوییم استکان و نعلبکی متفاوت است نمیخواهیم بگوییم کدام ناقص است. قرآن و روایات را باید کنار هم قرار داد و تفسیر کرد اگر جدا بخواهی معنا کنی نمیشود دقیقا مثل چشمی که اگر از حدقه بیرون آورده و در بشقاب بگذاری نمیبیند چشم باید بند به مویرگها باشد. رگهای آیات و روایات باید به هم وصل باشد و معنی کرد.
3- تفسیر و توجیه کلام امام علی(ع) درباره زنان
مثلاً میگویند علی(ع) فرموده فلان گروه عقلشان ناقص است پس با توجه به آیه بالا که میفرماید همه چیز را به نحو احسن خلق کردیم، اینجا نقص به معنای تفاوت است، این آیه، آن جمله را معنا میکند. این پاسخ یک سؤالی است که یکی از اساتید دانشگاه مطرح کرده که چرا امیر المؤمنین(ع) نسبت به یک قشری گفته اینها عقلشان ناقص است و یا گفته با فلان گروه مشورت نکن. بله البته جای دیگر هم گفته: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع): «إِیَّاکَ وَ مُشَاوَرَهَ النِّسَاءِ إِلَّا مَنْ جَرَّبْتَ بِکَمَالِ عَقْلٍ» (کنزالفوائد/ج1/ص376) یعنی با زنان مشورت مکن، مگر آنجا که تجربه نشان بدهد بر قوت عقل آنها، در این صورت با آنها مشورت کن. و برای مردها هم میگوید اگر تجربه نشان داد ناقص است مشورت نکن لذا ملاک عقل است نه جنس. با توجه به این آیه، مار و عقرب هم خوب است. بله، مار برای من بد است و اگر چیزی برای من بد بود معنایش این نیست که خلقتش بد است. ممکن است یک چیزی جابجا شود بد بشود. آب دهن هر کسی برای خودش وسیله حیات است ولی اگر پرتاب به بیرون شد جسارت میشود شما اگر خواستی به کسی جسارت کنی مقابل زمینی که ایستاده آب دهن بینداز. مثلاً اگر من اینجا ایستادهام اگر دو متری من آب دهن پرتاب بشود میگویند جسارت شد. آب دهن در دهن نعمت است بیرون که آمد جسارت میشود. زهر مار در وجود مار نعمت است برای جان من بد است. در مورد خلقت انسان نیز قرآن میفرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی أَحْسَنِ تَقْویمٍ» (تین/4). انسان در بهترین ساختمان است. شما فکر کن اگر چشم کجا بود بهتر و اگر دستگاه گوارش چه نوعی بود بهتر بود. و همین طور در مورد هنر، قرآن میفرماید: «أَحْسَنَ الْقَصَص» (یوسف/3) بهترین قصهها. من تفسیر نور سوره یوسف را پریروز میخواستم چاپ کنم، نکات آنرا شمردم بالای 800 نکته من استفاده کرده و تازه من طلبهای که سوادی هم ندارم و چه کسی و چه مخی روی کره زمین میتواند یک قصه بگوید 12 صفحه باشد و 800 نکته آن را یک آدم معمولی بفهمد اگر دست بزرگان بدهی شاید هزاران نکته بفهمند. قرآن: «أَحْسَنَ الْحَدیثِ» (زمر/23). قرآن: «أَحْسَنُ الْخالِقینَ» (مومنون/14). قرآن: «فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها» (نساء/86) اگر کسی سلام کرد بهتر به او جواب بده. قرآن: «وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتیمِ إِلاَّ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ» (اسراء/34). اگر میخواهی تصرف در مال یتیم کنی و از آن خرج کنی باید بیشتر از آن به یتیم برگردد. قرآن: «یَقُولُوا الَّتی هِیَ أَحْسَنُ» (اسراء/53). وقت حرف زدن بهترین کلمات را به کار ببر. داد و ستد در قرآن: «وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً» (اسراء/35). جواب بدگویی در قرآن: «ادْفَعْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ» (مومنون/96) بدیها را با نیکی پاسخ گویید. از سخنان قرآن: «فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» (زمر/18). پس خداوند میفرماید کارهای من درجه یک است و شما هم کارهایتان درجه یک باشد. حجاب، تحصیل، احترام به استاد، انقلابی بودن، همه درجه یک. و لذا در قرآن میفرماید: «اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ» (آل عمران/102) تقوا دارید درجه یک. (بعد یک قیمت تعاونی هم حساب کرده چون درجه یک بودن مثل بازار آزاد و خیلی گران است. ) لذا بعد میفرماید در حد توان: «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ» (تغابن/16). یعنی اگر درجه یک نمیتوانی لااقل درجه دو باش. تا اینجا مربوط به کار خدا بود و حالا کار انسان: «وَ بِعَمَلِی إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ». شرایط کار خوب و بهترین کار چیست؟ الآن کار شما، رشتهای که انتخاب کردهای، انتخاب همسر آن را که در نظر داری، حرفی که زدی، پول به فقیر، اینها بهترین است که انجام میدهی یا خیر؟
4- معیارهای بهترین اعمال
بهترین کار باید: 1- براساس آگاهی: تقلید کورکورانه غلط است وانسان باید بینش داشته باشد. قرآن میفرماید: مست سر نماز نروید: «حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ» (نساء/43) یعنی بفهمی چه میگویی. اگر انسان نفهمد چه میگوید اردک سیمانی است، فواره از اردک درست میکنند از شکم آب میرود از نوک او بیرون میآید، این که نمیفهمد واردات و صادراتش چیست مثل اردک است. براساس آگاهی باشد تا بتواند استدلال کند. علی(ع) میفرماید: «ما من حرکه إلا و أنت محتاج إلى معونه فیها إلى معرفه» (بشارهالمصطفى/ص24) هر حرکتی احتیاج به شناختی دارد.
2- هدف باید مقدس باشد: بهترین کار آن است که هدف عالی داشته باشد. من این مثال را مکرر زدهام که: یک لیوان آب را به سه نفر میدهیم نمیخورند یکی نمیخورد قهر کرده، دیگر تشنه نیست، سومی میگوید دیگری تشنهتر است، هدف سومی عالی است. چرا دانشگاه و چرا این شغل؟ بر اساس چه هدفی؟
3- ورود و خروج صادقانه باشد: شفاف باشد، پیچیده نباشد. میفرماید: «وَ قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً» (اسراء/80). انتخاب روی هیجان نباشد، قهر کردن از روی غیظ نباشد، با کشمش گرم و با قاشق ماستی سرد بشود. اعدام باید گردد، آزادباید گردد، اگر جزء این حزب بود دفاع کند و اگر خارج شد ضد آن روزنامه راه بیاندازد. باید صداقت باشد آدم صادق 50 سال کارهایش ثابت است.
4- ناخالصی در آن نباشد: مخلوط نداشته باشد. قرآن میگوید بعضی ناخالصی دارند: «خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً» (توبه/102). دو تا سلام میکند و دو تا هم فحش میدهد. صدقه میدهد منت هم میگذارد، کمک به مردم میکند تحقیر هم میکند، درس میخواند ولی غرور دارد. میر حامد حسین هندی، صاحب عبقات بد نیست این را بگویم که قبل از الغدیر عبقاتالانوار بوده و علامه امینی خیلی ازعبقات استفاده کرده و این کتابی است که امام خمینی(ره) در کشف الاسرار میگوید بر علما لازم است این کتاب راچاپ کنند و فکر نمیکنم در جمهوری اسلامی دانشمندی باشد که بتواند عبقات را یک دور مطالعه کند، و میر حامدحسین 25000جلد کتاب مطالعه کرده وقتی انسان اینها را میبیند، خجالت میکشد بگوید من دانشمند هستم. واقعاً خجالت دارد مثل قلکی که کنار بانک مرکزی بگذاری چیزی نیست.
5- کارها طبق عقل یا وحی باشد: قرآن: «وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنا وَ وَحْیِنا» (هود/37) (ای نوح زیر نظر و به امر ما کشتی بساز). کارهای ما باید طبق دستور باشد نه مثل کسی که ساختمان میسازد ولی پروانه ندارد، دارو میخورد ولی زیر نظر پزشک نیست، البته عقل غیر از سلیقه است، عقل چیزی است که اگر حکمی کرد همه عقلا قبول دارند و نباید با سلیقه که شخصی باشد و چه بسا که مورد قبول دیگران نباشد شاید قاطی کرد.
6- بارور باشد: مثلاً انسان گل تربیت کند یا باغبان، کدام بهتر است؟ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): «مَنْ سَنَّ سُنَّهً حَسَنَهً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُنْقَصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ» (کافی/ج5/ص9) گاهی بعضی کارها کلیدی است یکی که درست کردی او تولید دارد. گویند: روزی شیطان با یک حرامزاده قرارداد گذاشتند که صبح بروند فتنه کنند تا غروب بعد بیایند آمار بدهند. رفتند بعد که آمدند شیطان به حرامزاده گفت: چه کار کردی؟ گفت: رفتم تحریک کرده چند دروغ گفتم و دزدی کردم و تهمت زدم و مثلاً باعث 74 تا گناه شدم. بعد حرامزاده به شیطان گفت: تو چه کار کردی؟ گفت: من دو نفر را به حرام و زنا به هم رساندم. گفت: خاک تو سرت من این همه کار کردهام تو یک کار و حرام؟ شیطان گفت در عوض اینها یک حرامزاده مثل تو درست میکنند و آن اینهمه فساد میکند. و آن حرامزاده مثل تو چند تولید داشته باشد «مَنْ سَنَّ سُنَّهً حَسَنَهً»: یعنی کار خوب است کلیدی باشد، وقتی میخواهد کتاب بنویسد چرا مقاله یک بار مصرف؟ کتاب عمیق بنویسد. میخواهد هدیه ببرد چرا گل؟ کتاب ببرد، به جای گل کتاب که بماند و الا گل فردا خراب میشود یک کتاب تا آخر میماند.
7- سرعت: آیات زیادی درباره قرض دادن در قرآن آمده که: «مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً» (بقره/245). «حَسَناً» یعنی اینکه زود وام و قرض بده، گاهی برای صد تومان وام 100 بار رفت و آمد باید بکند و انواع و اقسام مدارک مختلف بیاورد. زود انجام بده، و بهترین نماز این است که اول وقت باشد. امام رضا(ع): مشغول نوشتن بود صدای اذان بلند شد دست از نوشتن کشید.
8- عاشقانه باشد: بی میلی نباشد، اگر تحصیل میکند از روی عشق باشد و اگر عاشق شدی کار به ترم و واحد نداری. گاهی به من میگویند بیا در دانشگاه معارف بگو، من قبول نمیکنم چون دانشجو به قصد نمره درس میخواند و دینی که برای پول بگویی و برای نمره بخوانی این نتیجهای ندارد باید من برای خدا بگویم و او هم برای خدا بخواند. دانشجوی عاشق کسی است که اگر یک تفسیری گذاشتند، ترم و واحد هم نداشت، شرکت کند. و توی دفترش شماره تلفن اسلام شناسها باشد. درس خواندن از ترس و برای نمره این عاشقانه نیست مثل بچههایی که برای نمره آخر سال درس میخوانند، این مهم نیست. قرآن میفرماید: آنها که کاری انجام داده ولی از روی کراهت «وَ هُمْ کارِهُونَ» (توبه/54) فایدهای ندارد. قرآن میفرماید: نماز میخواند از روی کسالت «وَ هُمْ کُسالى» (توبه/54) فایدهای ندارد. خداوند به بنی اسراییل امر فرمود که گاوی را ذبح کنند آنقدر بهانه بر رنگ و وزن و… که میگویند: ایراد بنی اسراییلی. بالاخره کشتند ولی چون زیاد بهانه گرفته بودند، قرآن میفرماید: «فَذَبَحُوها وَ ما کادُوا یَفْعَلُونَ» (بقره/71) کشتند ولی انگار نکشتهاند. چرا؟ چون با نق و نق کشتند.
9- ایمان داشته باشد: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» (نحل/97). گاهی انسان آب را میخواهد ولی در لیوان باشد. بهترین کار این است که بر اساس ایمان باشد.
10- ادامه داشته باشد: علی(ع) میفرماید: «قلیل یدوم خیر من کثیر ینقطع» (غررالحکم/ص481) کاری که ادامه داشته باشد بهترین کار است.
11- با نظم باشد: امام رضا(ع) فرمود: ساعات شبانه روز را چهار قسمت کنید، ساعتی برای عبادت و ساعتی برای تفریح وساعتی برای کار و ساعتی برای استراحت. در قرآن دو سوره که به معنای نظم است یکی «سوره صف» و یکی «صافات» هر دو بیانگر نظم است.
12- آزادانه باشد: به امیرالمؤمنین(ع) گفتند شما رییس حکومت هستی فلان گروه را مجبور کن فلان کار را بکنند، فرمود: من احدی را مجبور به کار نمیکنم. اگر با اختیار آمدی و در حمام دوش گرفتی و غسل کردی درست است و اگر به زور دستها را بسته در تمام اقیانوسها بردند غسل درست نیست. اختیار شرط کار است.
13- توجه به اهم و مهم داشته باشد: عابدی از بنی اسراییل مشغول نماز بود و میدید که بچهها پرندهای را گرفته زنده زنده پرهای آن را میکنند ولی برخورد نکرد ومشغول عبادت شد، خداوند دستور داد زمین این عابد را در خود فرو برد. امام(ع) فرمود: بدلیل اینکه این عابد نماز میخواند ولی رحم نداشت. امام(ع) در حال طواف دید یکی از بیرون طواف (به علامت حاجت و سؤال) یکی را میخواهد. حضرت به اوگفت: میبینی با شما کار دارند. گفت: بله، فرمود: پس برو ببین چه کار دارند. گفت: در حال طواف هستم. امام فرمود: طواف را بشکن و برو. سلام و صلوات بر امام خمینی(ره) که گفتند: وقتی ایشان دید فلان کس کتابی بر رد عقاید شیعه و امامیه نوشته، درسش را تعطیل کرده و بر رد عقاید انحرافی او کتاب «کشف الاسرار» را نوشت. گاهی باید از درس و گاهی از لباس و گاهی از مقام بگذرد. گفتند: یک روحانی در کشتی کنار یک نفر نشست که از لباس روحانی خوشش نمیآمد، این روحانی به او گفت: این که نمیشود ما چند شبانه روز در کشتی هستیم. گفت من از تو و نژاد آخوند بدم میآید. این روحانی هم عمامهاش را برداشت انداخت در دریا، به او گفت: راحت شدی؟ گفت: خواهش میکنم. بالاخره باب احوالپرسی و گفتگو باز شد، تا اینکه او دید این روحانی خیلی دانشمند است و عادی نیست وقتی بندر مصر پیاده شد او را برد منزل و مدتها از او پذیرایی کرد و همه راهنماییها را در مصر برای او داشت و زمان بازگشت یک توپ پارچه عمامهای خرید و به او داد. ولی یک لوطی میخواهد که وقتی دید طرف گیر است حل کند. میگوید: او باید بیاید دیدن من. من لیسانس و او فوق دیپلم است. قرآن و روایات نمونههایی هم برای کار احسن گفته، حال نمونهها: مثلاً گفته: هترین کارها اینکه رنگ الهی داشته باشد «وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَهً» (بقره/138). و بهترین کارها اینکه دعوت به حق باشد: «وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَى اللَّهِ» (فصلت/33). دعوت به خدا، همان امر به معروف است. نگو به من مربوط نیست من و او را در یک گور نمیگذارند. امر به معروف نشانه این است که طرف را دوست دارم، مکتب را دوست دارم و متعهد هستم، هشدار میدهم. رییس مورچهها زمان حضرت سلیمان به بقیه مورچهها هشدار داد: «یا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُمْ لا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ وَ جُنُودُهُ وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ» (نمل/18) ای مورچهها بروید داخل خانه هایتان سلیمان و… وقتی یک مورچه هشدار میدهد من ندهم؟ و زمانی که «هد هد» دلسوزی میکند که من منطقهای بودم و مردم خورشید پرست بودند و… حال ما اگر انحراف دیدیم گزارش ندهیم؟ بهترین کار دعوت به خیر است گرچه گوش ندهند تو ثواب خودت را میبری. اذان بگو شما به ثواب میرسی حال کسی برای نماز بیاید یا نه. مراجعه به وحی در اختلافات: قرآن: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً» (نساء/59).
اگر اختلاف شد که اتفاقاً این بحث به مناسبت وحدت حوزه و دانشگاه هم پخش میشود تناسب هم دارد. بین این جناح و آن جناح و روزنامهها قرآن راه رفع اختلاف را به احسن وجه این میداند که: «فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً» بهترین کار این است که ببینیم خدا و پیامبر چه میگویند و ائمه(ع) و مجتهدی که هوس ندارد چه گفته؟ این روزنامه و آن روزنامه و این جناح و آن جناح هوس دارند، من اگر بنا باشد دنبال هوس بروم مگر بیل به کمرم خورده دنبال هوس دیگران بروم، اگر زمانی بنا شد دنبال هوس برویم هوس خود مقدم است. اگر هوس را کنار گذاردیم ببینم چه کسی سوادش بیشتر و بی هوستر است. میفرماید: «یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» (زمر/18) نمیفرماید: «یَسْتَمِعُونَ القَائِل» یعنی اگر حرف منطقی است کار به گوینده نداشته باشیم. و میفرماید «یَسْتَمِعُونَ» یعنی دل بده نه «یَسْمَعُونَ» گوش بده، و از «یَتَّبِعُونَ» معلوم میشود که باید حرفی را گوش داد که قابل پی گیری باشد. چون بعضی وقتها حرف، قابل پی گیری نیست. این یا آن؟ من چه کار کنم؟ کوه هیمالیا چند متر است؟ هشت هزار متر 100 متر کمتر یا زیادتر، من چه خاکی به سرم کنم؟ دنبال علمی در دانشگاه بروید که قابل پی گیری و کاربردی باشد. من غصه میخورم از دانشگاه که رسالههای لیسانس و دکترا نوشته ولی مثل روسری پیر زنها برای چیدن در کمد است. این رساله را نوشتی برای چی؟ عمر و جوانی را صرف یک رساله نوشتن کردی؟ اول یک موضوعی را انتخاب کن که بتوانی چاپ و به جامعه عرضه کنی، دیدهایم صدها رساله بایگانی است مثل روسری پیر زنها. این به درد نمیخورد. خدایا به آبروی امام سجاد(ع) که دنبال کار بهتر میگشت، بهترین فکر، بهترین بیان و بهترین سلیقه را به ما عطا کن. و از چیزهایی که بهترین است، نماز است «حَیَّ عَلَى خَیْرِ الْعَمَلِ» و قرآن بهترین کتاب «أَحْسَنَ الْقَصَصِ» (یوسف/103) امام رضا(ع) فرمود: به شرق و غرب بروید رهبری مثل ما پیدا نمیکنید که هم علمش بند به بی نهایت و نه در عمرش لغزشی نداشته باشد. خداوند بهترینها را به ما داده، الآن در جمهوری اسلامی بهترین رهبر را ما داریم بهترین مردم را و بهترین قانون و آب وخاک و استعدادها را ما داریم. خدایا به ما توفیق بده آنچه بهترینها را به ما دادهای قدرش را دانسته و لحظهای در انتخاب احسن غفلت نکنیم.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»