موضوع: طول عمر
تاریخ پخش: 78/10/07
بسم الله الرحمن الرحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»
1- مناسبت‌های روز
«وَ عَمِّرْنِی مَا کَانَ عُمُرِی بِذْلَهً فِی طَاعَتِکَ، فَإِذَا کَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ قَبْلَ أَنْ یَسْبِقَ مَقْتُکَ إِلَیَّ، أَوْ یَسْتَحْکِمَ غَضَبُکَ عَلَیَّ» (صحیفه سجادیه/دعاى20) بینندگان امسال سر سفره امام سجاد(ع) بودیم و دعای مکارم الاخلاق را تفسیر کردیم. و این بحث را روز نوزدهم ماه رمضان بینندگان عزیز می‌بینند و گرچه روز 7 دی هم هست و مناسبت سالگرد شهید آیت الله غفاری و سالگرد تأسیس نهضت سواد آموزی است، اما روز نوزدهم ماه رمضان مردم آمادگی شنیدن حرفی غیر از حرفهای علی(ع) و مربوط به او را ندارند. و چون من رییس نهضت هستم از همکاران عزیز و آموزشیاران که تک تک درب خانه‌ها را زده و با مشقت و با کمترین حقوق در دورترین روستا کارشان را انجام داده و درخشیده‌اند، تشکر می‌کنم. و من دیشب درمنزل پزشکی مهمان بودم که از نهضت سواد آموزی به این درجه رسیده بود و چه افرادی به دبیرستانها ودانشگاه‌ها و راهنمایی‌ها رفته و میلیون‌ها افراد با سواد شدند و افراد لازم التعلیم تحت پوشش آمدند، از شما تشکر می‌کنیم و اجازه بدهید درباره نهضت یکی دو دقیقه بیشتر صحبت نکنم چون روز نوزدهم روز امیرالمؤمنین(ع) است نه روز نهضت سواد آموزی. ان‌شاءالله فرصتهای دیگر درباره نهضت سواد آموزی صحبت خواهیم کرد.
2- دونوع عمر طولانی، خدایی و شیطانی
و اما دعای مکارم الاخلاق را رسیدیم به جمله‌ای که فرهنگ خوبی را به جامعه القا می‌کند، چون وقتی ما می‌خواهیم در حق کسی دعای خوبی کنیم، می‌گوییم: خداوند شما را طول عمر دهد. «وَ عَمِّرْنِی مَا کَانَ عُمُرِی بِذْلَهً فِی طَاعَتِکَ، فَإِذَا کَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ قَبْلَ أَنْ یَسْبِقَ مَقْتُکَ إِلَیَّ، أَوْ یَسْتَحْکِمَ غَضَبُکَ عَلَیَّ» امام سجاد(ع) طول عمر می‌خواهد اما با یک شرط، چون هر طول عمری به درد نمی‌خورد و آن شرط این که عمرش «بِذْلَهً» باشد و «بِذْلَهً»: یعنی لباسی که به تن چسبیده است مثل لباس کار، یعنی عمرم مثل لباس کارم باشد که تمامش در راه طاعت تو باشد. وهمه‌اش از قبیل: گفتن و حب، بغض و هجرت و… رنگ الهی داشته باشد. و «مرتع» از مراتع است، یعنی: چراگاه. می‌فرماید: اگر عمر من چراگاه شیطان بود، چون در چراگاه هیچ منعی برای چهارپا نیست و از هر جا بخواهد می‌چرد و لگد می‌کند و کسی هم به او کاری ندارد، اگر شیطان نیز همین طور مرا بر هرکار زشتی تحریک کرده و راحت در عمر من می‌چرخد. می‌فرماید: اگر عمرم این چنین شد پس مرگ مرا برسان، و این چنین عمری را نمی‌خواهم. قبل از آن که خشم و غضب تو بر من سبقت نگرفته و محکم نشده است مرا قبض روح کن، پس هر طول عمری خوب نیست. فردی به یک نفر گفت: التماس دعا، طرف فکر و نگاهی کرد گفت: خداوند هر چه زودتر جانت را بگیرد. او تعجب کرد که من گفتم: دعا کنی، گفت: بله تو وجودی هستی که هرچه بیشتر عمر کنی گناهت بیشتر میشود، پس بهتر آن است که نباشی تا گناه نکنی. شاید از بهترین آیاتی که دلالت دارد که طول عمر فایده‌ای ندارد این آیه باشد که شیطان به خداوند گفت: «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنی إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرینَ إِلى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» (حجر/38-36). خدایا به من تا روز قیامت مهلت بده، خداوند هم فرمود: پس تو از مهلت داده شدگانی. اگر فقط طول عمر ارزش باشد که شیطان هم طول عمر دارد، طول عمر برای چه؟ برای شیطنت و اغفال؟ اصولاً دنیا مثل کلید است که از یک طرف قفل را باز و از یک طرف می‌بندد.
3- شمر و اشعث خاندان نمونه شجره خبیثه
پول در راه خیر عبادت و خوب است و در راه شر بد است و همچنین عمر و علم در دست اهل خوب و در دست نا اهل بد است، زور در دست ولی خداوند میشود زور بازوی امیرالمؤمنین(ع) اما زور در دست شمر (می شود جنایت) و اولاد همین طور. شخصی است بنام اشعث که خودش شمشیر به روی علی(ع) کشید و دخترش امام حسن(ع) را شهید کرده و پسرش برای مقابله و شهید کردن امام حسین(ع) به کربلا آمد. از این بدتر و خبیث‌تر نمی‌شود که قرآن می‌فرماید: «کَشَجَرَهٍ خَبیثَهٍ» (ابراهیم/26). یعنی دودمانش نجس است.
4- خاندان ابوطالب نمونه شجره طیبه
و از آن طرف در تاریخ خانواده‌ای با برکت‌تر از خانواده ابوطالب نداشتیم. خودش اولین حامی پیامبر(ص) چون ریاست مکه را داشت خیلی از آنها که قصد اذیت کردن حضرت را داشتند به خاطر ابو طالب ملاحظه می‌کردند. و یکی ازفرزندانش علی بن ابیطالب(ع) و نوه‌های آن یازده امام(ع) و فرزند دیگرش جعفر طیار برادر حضرت علی(ع) که شهید شد و دو دستش را مثل ابا الفضل(ع) در جنگ موته داد، و قبرش در اردن است. و فرزند جعفر طیار یک فرد انقلابی و قهرمان جبهه. و فرزند دیگر ابوطالب، عقیل و فرزند عقیل، مسلم بن عقیل. وفرزندان او دو طفلان مسلم. یک ریشه همه‌اش برکت و یک ریشه همه‌اش نجس است. اما اشعث که دخترش قاتل امام حسن(ع) و پسر قاتل امام حسین(ع) شد. در سینه همه زنها شیر است اما شیر پستان حلیمه سعدیه باید استخوان پیامبر(ص) شود. همه درختها چوب است ولی یک چوب است که درب حرم امام حسین(ع) میشود، و در همه زمینها پنبه رشد می‌کند ولی یک پنبه است که عمامه پیامبر(ص) میشود. تار عنکبوت زیاد است ولی یک تارعنکبوت محافظ حضرت در غار میشود. انگور، انگور است یکی سلول بدن امام (خمینی ره) و یکی شراب شده و سلول بدن صدام میشود. شب قدر برد و باخت عجیبی است چون بحث خانه و کفش و کلاه و ماشین نیست که ارزان یا گران میشود، بلکه صحبت سعادت ابدی یا شقاوت ابدی است. قرآن می‌فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی أَحْسَنِ تَقْویمٍ» (تین/4). و یک وقت همین انسان میشود: «ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلینَ» (تین/5).
5- عمر افتخار آمیز
برد و باخت به یک میلیون یا دو میلیون نیست. یک زمان کار انسان به جایی می‌رسد که خداوند به او مباهات می‌کند. او به جای پیامبر(ص) خوابید و به جایی رسید که یک ضربت او بر عبادت جن و انس شرف دارد: «لضربه علی یوم الخندق أفضل من عباده الثقلین» (إقبال‌الاعمال/ص467) و انسان گاهی به جایی می‌رسد که حتی نفس کشیدن او هم جنایت است. دعا را بخوانید: «وَ عَمِّرْنِی مَا کَانَ عُمُرِی بِذْلَهً فِی طَاعَتِکَ، فَإِذَا کَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ قَبْلَ أَنْ یَسْبِقَ مَقْتُکَ إِلَیَّ، أَوْ یَسْتَحْکِمَ غَضَبُکَ عَلَیَّ» خدایا به من عمر بده مادامی که عمر من در راه عبادت باشد. آیا میشود عمر در راه عبادت باشد؟ در بحثهای اول ماه رمضان و دعای مکارم گفتیم که می‌فرماید: «اللَّهُمَّ وَفِّرْ بِلُطْفِکَ نِیَّتِی» (صحیفه سجادیه/دعاى20) خدایا کاری کن که همه کارهایم عبادت شود. نام فرزند گذاشتن عبادت باشد، 20 میلیون محصل داریم که درس را به این نیت بخوانیم: برای اینکه خداوند دوست دارد، برای با سواد شدن و برای خدمت به خلق خدا.
6- عمر پوچ و بیهوده
و آنها که به غیر خدا پناه ببرند باخته‌اند. در این زمینه مثنوی شعری دارد که بلد نیستم و اگر هم بلد بودم جایش نیست که انسان آن را روز نوزدهم بخواند اما محتوای آن را می‌گویم که: پرنده‌ای در هوا می‌پرید و سایه‌اش روی زمین بود، کم عقلی و ابلهی و بی خردی، تفنگ به دست تیر و فشنگ را (به جایی این که به خود پرنده در هوا بزند) به سایه او روی زمین می‌زد، آخر کار دید همه تلاشش بیهوده، وهم و خیال و سایه بود و دستش خالی و تفنگ و هم فشنگ نداشت. قرآن می‌فرماید: بسیاری از فکرهایی هم که ما می‌کنیم اینچنین پوک است. می‌فرماید: «کَسَرابٍ بِقیعَهٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً» (نور/39). (اعمالشان) مثل سرابی است که انسان تشنه می‌پندارد آب است. گاهی که انسان در آسفالت راه می‌رود فکر می‌کند یک کیلومتری او آب است، انسان تشنه خیال می‌کند که سراب، آب است. برای چه چیز علی(ع) را کشتند؟ مردم کوفه جمع شده و امام حسین(ع) را کشته برای چه؟ آیا حکومت ری ارزش این کار را داشت؟ و آیا عمر سعد که به عشق ملک ری این جنایت را مرتکب شد، به آن رسید؟ حکومت ری سایه‌ای بود که او را بدبخت کرده و به خاطر کشتن امام حسین(ع) تا ابد باید در دوزخ بسوزد. مثال پرنده خیلی برای این منظور زیبا بود، که پاهای خسته و تفنگ خالی و دست خالی می‌بینیم کل عمر در خیال بودیم. در مقابل طاعت خدا، طاعت طاغوت است. طاغوت چه کاری برای ما می‌تواند انجام دهد؟ پس عمر دست خداست. البته چیزهایی را که خداوند به اختیار ما گذاشته، هم او اختیار دارد و هم به ما اختیار داده. مثل برق که هم شما داخل خانه کلید دارید برای روشن و خاموش کردن و هم کارخانه که می‌تواند برق منطقه را بگیرد. عمر هم به دست خداست و هم به دست ما، که می‌توانیم با خودکشی آن را قطع کنیم.
7- چیزهایی عمر را طولانی می‌کند
چیزهایی که طبق روایات عمر را طولانی می‌کند مراعات کنیم مثل: بهداشت و صله رحم، و خوشحال و شاد کردن پدر و مادر و نیت خوب و… با مراعات اینها که همگی در روایات آمده عمر را طولانی کنیم. و البته ممکن است که همه آنها را هم رعایت کنی اما از کارخانه، برق قطع باشد و خداوند اراده قطع شدن عمر شما را داشته باشد. بالاترین توبیخ برای آنهایی است که عمرشان به بطالت رفته. چون روز قیامت عده‌ای می‌گویند: خدایا ما را برگردان به دنیا تا کار خوب انجام دهیم. خداوند می‌فرماید: «أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذیرُ» (فاطر/37) آیا آنقدر به شما عمر ندادم که تو در آن از چیزهایی که باید متذکر شوی؟ مثلاً: از شب قدر متذکر نشدی؟ 5 ساعت فیلم می‌بینی و دو دقیقه نماز نمی‌خوانی؟ وجدان داری؟ برای هر کس و ناکسی مثل فنر خم شدی برای خدا خم نشدی؟ مثل بلبل انگلیسی می‌خوانی ولی یک صفحه قرآن نمی‌توانی صحیح بخوانی؟ الآن هم دیر نشده. شب قدر یعنی شب اندازه گیری. در مجلس یک روز از سال برای آن است که رییس جمهور لایحه بودجه را تحویل مجلس دهد و لذا همه وزرا تلاش و کو شش می‌کنند که بودجه خود را بدون کم و کاست بگیرند. انسان هم می‌خواهد سعادت و شقاوت یک سال را در شب قدر از خداوند بگیرد و می‌ارزد انسان روز بخوابد و افطاری کمتر بخورد و از حرفهای بیهوده کم کند و قلبش را پاک و مالش را حلال کند. همه جا علم کمال نیست و خوب است بعضی مطالب را انسان نداند. مثلاً ندانیم که عمر چه زمانی تمام میشود و شب قدر کدام است.
8- سر عدم آگاهی به شب قدر
سؤال: علی بن ابیطالب می‌دانست آن شبی که به جای پیامبر(ص) می‌خوابد (لیله المبیت) کشته میشود یا نه؟ جواب: ارزش و کمال به این است که انسان نداند و الا اگر بداند که می‌خوابد و کشته هم نمی‌شود که ارزش ندارد. اگر بگویند: از مناره بپرید و آقا امام زمان(ع) عنایت می‌کند سالم بمانی، همه مردم می‌پرند و اگر همه بدانند می‌روند جبهه و سالم می‌مانند که همه می‌رفتند. اما هنر این است که انسان نداند که اگر برود جبهه سالم می‌ماند یا نه؟ پس خوب است ندانیم چه شبی شب قدر است، چون اگر بدانیم شب قدر چه شبی است و آن را درک کردیم، مغرور شده و اگر درک نکنیم، مأیوس می‌شویم و لذا اگر ندانیم بهتر است. پس بهتر است اموری نظیر: شب قدر و مقدار عمر و اسم اعظم مکتوم باشد. علی(ع) در خطبه‌ای از نهج البلاغه مراحل بیرون آمدن روح از بدن را اینگونه تشریح می‌فرمایند: از قسمت پا شروع و کم کم به گلو می‌رسد تا فقط توانایی دیدن تنها را دارد و بدن سست و شل شده و بعد چشم هم از کار می‌افتد و فقط مغز کار می‌کند و بعد مغز هم می‌پرد. بعد حضرت می‌فرماید: انسان در آن آخرین لحظات: «یُفَکِّرُ فِیمَ أَفْنَى عُمُرَهُ» (نهج‌البلاغه/خطبه109) فکر می‌کند در چه راهی عمرش را داده است؟ آیا عمرمان را در این صرف کردیم که خانه خشتی را به آجری و زیلو را به پشم تبدیل کنیم و عمر فانی شد؟ و از دوچرخه به ماشین… و یک رکعت نماز با توجه نخواندیم و یک سلام برای خدا نبود، هرچه سلام کردیم برای پول و پست و مقام بود، و در سفره افطاری دور تا دور سفره آدم بود ولی 5 نفر از آنها هم برای خدا دعوت نشدند هرکدام را برای یک حساب و کتابی دعوت کردیم. حتی برای اقتدا کردن به یک آقایی، مراعات خط سیاسی او را می‌کند گرچه گناهی هم از او ندیده باشد می‌گوید: از ما نیست. امام حسن(ع) می‌فرماید: «یَا ابْنَ آدَمَ إِنَّکَ لَمْ تَزَلْ فِی هَدْمِ عُمُرِکَ مُنْذُ سَقَطْتَ مِنْ بَطْنِ أُمِّکَ» (اعلام‌الدین/ص297) لحظه به لحظه دارد عمرت کوتاه و ساییده میشود، از همان روزی که از مادر متولد شدی. این پدر بزرگها و مادر بزرگها، کوچک هستند ما اشتباهی می‌گوییم بزرگ. چون چیزی از عمرش باقی نمانده چند سال دیگر زنده است. الآن هم دیر نشده، علی(ع) هر چه داشت برای خدا داد، شما که عشق علی(ع) را به سر داری یک کاری برای خدا بکن، اگر پول داری یک نمازخانه بساز. دیروز رفتم یک مدرسه دخترانه‌ای نماز بخوانم دیدم 1100 نفر دختر باید توی حیاط با این هوای سرد نماز بخوانند و این زشت است که ما فردای قیامت مقابل شاه عباس خجالت خواهیم کشید که او یک شاه طاغوتی بود بالای نهصد کاروانسرا برای زوارهای امام حسین(ع) ساخت تو که طاغوتی نبودی و حزب اللهی هم بودی یک نمازخانه برای دخترها نساختی. چه استعدادهایی که بودجه مالی ندارد تا درس بخواند و چه دخترهایی چون جهازیه ندارد خواستگار را رد می‌کنند. با عمر و امکانات می‌خواهیم چه کار کنیم؟
9- سعادتمند کسی است که عمرش در طاعت پروردگار سپری شود
قَالَ امیرالمؤمنین(ع): «إن عمرک مهر [سهر] سعادتک إن أنفذته فی طاعه ربک» (غررالحکم/ص158) عمرت مهریه سعادت توست به شرطی که در راه عبادت پروردگارت صرف کنی. قَالَ امیرالمؤمنین(ع): «احفظ عمرک من التضییع له فی غیر العباده و الطاعات» (غررالحکم/ص160) مواظب باش عمرت در غیر عبادت و طاعت خدا ضایع نشود. سلام و صلوات بر امام خمینی(ره) که دکتر به ایشان گفته بود باید روزی سه مرتبه قدم بزنی ایشان هر وقت قدم می‌زد با تسبیح ذکر می‌گفت. علی(ع) هم کفش را وصله می‌زد و هم با زبان ذکر خدا می‌گفت. پرسیدند: چه می‌کنید؟ فرمود: با دست کفش می‌دوزم می‌خواهم زبانم هم بیکار نباشد. در قیامت کسانی که از عمر خود خوب استفاده نکرده‌اند حسرت می‌خورند. قرآن می‌فرماید: «یَوْمَ الْحَسْرَهِ» (مریم/39). ذخیره قیامت تنها به نماز و کارهای عبادی هم نیست بلکه کارهای روزمره و عادی دیگر هم می‌تواند این چنین ذخیره قیامت شود. مثلاً قرآن می‌فرماید: «نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ» (بقره/223) زن و شوهر می‌توانند با هم باشند در همان لحظه که می‌فرماید با همسر باشید، فوری بعد از آن می‌فرماید: «وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ»: چه چیزی برای قیامت ذخیره کرده‌ای؟ یعنی هدفت تنها شهوت نباشد. اگر هدف تنها شهوت باشد که مرغ و خروس هستیم، و انسان باید از مسائل جنسی هم برای قیامت ذخیره کند. آقای رییس دبیرستان می‌خواهی دیپلمه‌ی بدون نماز تربیت کنی و او بعد با دانشگاه رفتن به نان و آبی خواهد رسید اما شما برای قیامت چه چیز ذخیره کردی؟ پدر و مادر برای همه موارد نیاز مادی فرزند از دختر و پسر تلاش می‌کنند اما برای دین آنها چه کار کردیم؟ در جمله بعد امام سجاد(ع) می‌فرماید: خدایا اگر عمر من چراگاه شیطان شد عمر مرا قطع کن و بگیر. پس عمر به شرطی خوب است که انسان بتواند از لحظات آن خوب استفاده کند. و این خیلی زشت است که فردای قیامت خانمی را بیاورند بگویند این از پوست پرتقال برای مربا استفاده کرد و شما از عمر خود استفاده نکردید. درمنزل حمام بود غسل جمعه نکردی و مسجد نزدیک بود نرفتی، و چند اسلام شناس در منطقه بود و شما انواع و اقسام شماره تلفنها را داشتی غیر از آن که تلفنی از یک اسلام شناس نداشتی. در قیامت خیلی غصه خواهیم خورد.
10- مراتب اهمیت لیالی قدر
روز نوزدهم است خود را برای شب قدر آماده کنید. حدیث داریم شب 21 ماه رمضان مهمتر از شب نوزدهم و شب 23 از شب 21 مهمتر است. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: روز، ساعتها را می‌جَوَد و هفته، روزها را می‌جَوَد و ماه، هفته‌ها را می‌جَوَد و سال، ماهها را می‌جَوَد و عمر، سالها را می‌جَوَد. خدایا به آبروی آنهایی که از عمر خود استفاده و از اول تا به آخر عمر در طاعت تو بودند که بهترین نمونه آن امیرالمؤمنین (علی علیه السلام) است به فرق شکافته آن حضرت خرابی‌های ما را تبدیل به حسنه بفرما. مگر خدا خرابی را به حسنه تبدیل می‌کند؟ جواب: بله، خداوند چنین می‌کند آب زباله به باغچه می‌رود و میوه شیرین بیرون می‌آید. خداوند می‌تواند، سیئات را تبدیل به حسنه کند. خدایا ما را لحظه آخر عمر اهل حسرت و خسارت قرار نده. و این دعای مهمی است در شب قدر، از همه التماس دعا.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»