موضوع: حقوق، حقوق متقابل دولت و مردم (14)
تاریخ پخش: 77/05/29
بسم الله الرّحمن الرّحیم
«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التّقوی»
1- حقوق متقابل دولت و مردم
در آستانه هفته دولت هستیم. معمولاً دراین هفته، مسؤولین نظام جمهوری اسلامی یعنی وزراء و… گزارشهایی از خدمات دولت ارائه می‌کردند، (برای دلگرمی مردم که شهید دادند) و در انقلاب سهم داشتند، من دیروز فکر کردم که چه بگویم، این همه خدمات یعنی آب، برق، گاز، توسعه دانشگاهها و… گفتم: هدیه این هفته من هم کلمات گهر بار امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) باشد. این است که فرازهایی از نامه حضرت علی(ع) به مالک اشتر را آماده کرده‌ام که حق متقابل مردم و دولت است و من آنرا نقل می‌کنم. موضوع: توضیح نامه‌ی 53 نهج البلاغه به مالک اشتر، استاندار حکومت حضرت امیر علیه السلام.
2- توضیح و شرح نامه امام علی به مالک اشتر
نهج البلاغه سه قسمت دارد، قسمت اولش خطبه است، قسمت دومش نامه و قسمت آخرش موعظه است. خطبه‌ها گرایشش بیشتر به اصول عقاید است. نامه‌ها مسایل سیاسی، بیشتر دارد. کلمات قصار هم بیشتر موعظه و اخلاق است. 77 نامه در نهج البلاغه آمده است، البته نامه‌های حضرت خیلی بیش از این مقدار است. بعد از سید رضی (ره) که هزار سال پیش خطبه‌ها و نامه‌ها را جمع کرد. دیگران آمدند و نامه‌هایی که از دست ایشان افتاده بود. جمع کردند و کتابهایی نوشتند به نام « مستدرک نهج البلاغه» یعنی مجموعه نامه‌ها و خطبه‌هایی که آن عالم بزرگوار، دستش به انها نرسیده بود. و لذا بنده تا الان حدود ده جلد مستدرک دارم، یعنی ده برابر نهج البلاغه، سخنان امیر المؤمنین(ع) بوده است. مثل اینکه الان دفتر نشر آثار امام (ره) بگوید: ما نوارها و سخنرانی‌های حضرت امام (ره) را داریم اگر کسی از امام (ره) یک نامه‌ای دارد برای ما بفرستد. بعد اینها را جمع می‌کنند و یک کتاب میشود، نامه‌های حضرت امیر(ع) هم کد دارد. یعنی پیداست که غیراز آن حضرت، کسی نمی‌تواند همچین حرفهایی بزند.
لذا خود قرآن هم همین طور است. یک حدیث از پیغمبر قاطی قرآن شود معلوم میشود. مثل وجود یک نخود در برنج، یعنی گم نمی‌شود، البته نامه مفصّل است، اگر بخواهیم همه را بخوانیم بیش از ده جلسه طول می‌کشد. من چند جمله را نقل می‌کنم. «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ هَذَا مَا أَمَرَ بِهِ عَبْدُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مَالِکَ بْنَ الْحَارِثِ الْأَشْتَرَ فِی عَهْدِهِ إِلَیْهِ حِینَ وَلَّاهُ مِصْرَ جِبَایَهَ خَرَاجِهَا وَ جِهَادَ عَدُوِّهَا وَ اسْتِصْلَاحَ أَهْلِهَا وَ عِمَارَهَ بِلَادِهَا أَمَرَهُ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ إِیْثَارِ طَاعَتِهِ وَ اتِّبَاعِ مَا أَمَرَ بِهِ فِی کِتَابِهِ مِنْ فَرَائِضِهِ وَ سُنَنِهِ الَّتِی لَا یَسْعَدُ أَحَدٌ إِلَّا بِاتِّبَاعِهَا وَ لَا یَشْقَى إِلَّا مَعَ جُحُودِهَا وَ إِضَاعَتِهَا وَ أَنْ یَنْصُرَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِقَلْبِهِ وَ یَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَإِنَّهُ جَلَّ اسْمُهُ قَدْ تَکَفَّلَ بِنَصْرِ مَنْ نَصَرَهُ وَ إِعْزَازِ مَنْ أَعَزَّهُ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَکْسِرَ نَفْسَهُ مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ یَزَعَهَا عِنْدَ الْجَمَحَاتِ فَإِنَّ النَّفْسَ أَمَّارَهٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ اللَّهُ ثُمَّ اعْلَمْ یَا مَالِکُ أَنِّی قَدْ وَجَّهْتُکَ إِلَى بِلَادٍ قَدْ جَرَتْ عَلَیْهَا دُوَلٌ قَبْلَکَ مِنْ عَدْلٍ وَ جَوْرٍ وَ أَنَّ النَّاسَ یَنْظُرُونَ مِنْ أُمُورِکَ فِی مِثْلِ مَا کُنْتَ تَنْظُرُ فِیهِ مِنْ أُمُورِ الْوُلَاهِ قَبْلَکَ وَ یَقُولُونَ فِیکَ مَا کُنْتَ تَقُولُ فِیهِمْ وَ إِنَّمَا یُسْتَدَلُّ عَلَى الصَّالِحِینَ بِمَا یُجْرِی اللَّهُ لَهُمْ عَلَى أَلْسُنِ عِبَادِهِ فَلْیَکُنْ أَحَبَّ الذَّ خَائِرِ إِلَیْکَ ذَخِیرَهُ الْعَمَلِ الصَّالِحِ فَامْلِکْ هَوَاکَ وَ شُحَّ بِنَفْسِکَ عَمَّا لَا یَحِلُّ لَکَ فَإِنَّ الشُّحَّ بِالنَّفْسِ الْإِنْصَافُ مِنْهَا فِیمَا أَحَبَّتْ أَوْ کَرِهَتْ وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیَّهِ وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ وَ لَا تَکُونَنَّ عَلَیْهِمْ سَبُعاً ضَارِیاً تَغْتَنِمُ أَکْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی الْخَلْقِ یَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ و َ یُؤْتَى عَلَى أَیْدِیهِمْ فِی الْعَمْدِ وَ الْخَطَإِ فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِکَ وَ صَفْحِکَ مِثْلِ الَّذِی تُحِبُّ وَ تَرْضَى أَنْ یُعْطِیَکَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ فَإِنَّکَ فَوْقَهُمْ وَ وَالِی الْأَمْرِ عَلَیْکَ فَوْقَکَ وَ اللَّهُ فَوْقَ مَنْ وَلَّاکَ وَ قَدِ اسْتَکْفَاکَ أَمْرَهُمْ وَ ابْتَلَاکَ بِهِمْ وَ لَا تَنْصِبَنَّ نَفْسَکَ لِحَرْبِ اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا یَدَ لَکَ بِنِقْمَتِهِ وَ لَا غِنَى بِکَ عَنْ عَفْوِهِ وَ رَحْمَتِهِ وَ لَا تَنْدَمَنَّ عَلَى عَفْوٍ وَ لَا تَبْجَحَنَّ بِعُقُوبَهٍ وَ لَا تُسْرِعَنَّ إِلَى بَادِرَهٍ وَجَدْتَ مِنْهَا مَنْدُوحَهً وَ لَا تَقُولَنَّ إِنِّی مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ فَإِنَّ ذَلِکَ إِدْغَالٌ فِی الْقَلْبِ وَ مَنْهَکَهٌ لِلدِّینِ وَ تَقَرُّبٌ مِنَ الْغِیَرِ وَ إِذَا أَحْدَثَ لَکَ مَا أَنْتَ فِیهِ مِنْ سُلْطَانِکَ أُبَّهَهً أَوْ مَخِیلَهً فَانْظُرْ إِلَى عِظَمِ مُلْکِ اللَّهِ فَوْقَکَ وَ قُدْرَتِهِ مِنْکَ عَلَى مَا لَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ مِنْ نَفْسِکَ فَإِنَّ ذَلِکَ یُطَامِنُ إِلَیْکَ مِنْ طِمَاحِکَ وَ یَکُفُّ عَنْکَ مِنْ غَرْبِکَ وَ یَفِی‌ءُ إِلَیْکَ بِمَا عَزَبَ عَنْکَ مِنْ عَقْلِکَ إِیَّاکَ وَ مُسَامَاهَ اللَّهِ فِی عَظَمَتِهِ وَ التَّشَبُّهَ بِهِ فِی جَبَرُوتِهِ فَإِنَّ اللَّهَ یُذِلُّ کُلَّ جَبَّارٍ وَ یُهِینُ کُلَّ مُخْتَالٍ أَنْصِفِ اللَّهَ وَ أَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ وَ مِنْ خَاصَّهِ أَهْلِکَ وَ مَنْ لَکَ فِیهِ هَوًى مِنْ رَعِیَّتِکَ فَإِنَّکَ إِلَّا تَفْعَلْ تَظْلِمْ وَ مَنْ ظَلَمَ عِبَادَ اللَّهِ کَانَ اللَّهُ خَصْمَهُ دُونَ عِبَادِهِ وَ مَنْ خَاصَمَهُ اللَّهُ أَدْحَضَ حُجَّتَهُ وَ کَانَ لِلَّهِ حَرْباً حَتَّى یَنْزِعَ أَوْ یَتُوبَ وَ لَیْسَ شَیْ‌ءٌ أَدْعَى إِلَى تَغْیِیرِ نِعْمَهِ اللَّهِ وَ تَعْجِیلِ نِقْمَتِهِ مِنْ إِقَامَهٍ عَلَى ظُلْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ دَعْوَهَ الْمُضْطَهَدِینَ وَ هُوَ لِلظَّالِمِینَ بِالْمِرْصَادِ وَ لْیَکُنْ أَحَبَّ الْأُمُورِ إِلَیْکَ أَوْسَطُهَا فِی الْحَقِّ وَ أَعَمُّهَا فِی الْعَدْلِ وَ أَجْمَعُهَا لِرِضَى الرَّعِیَّهِ فَإِنَّ سُخْطَ الْعَامَّهِ یُجْحِفُ بِرِضَى الْخَاصَّهِ وَ إِنَّ سُخْطَ الْخَاصَّهِ یُغْتَفَرُ مَعَ رِضَى الْعَامَّهِ وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِیَّهِ أَثْقَلَ عَلَى الْوَالِی مَئُونَهً فِی الرَّخَاءِ وَ أَقَلَّ مَعُونَهً لَهُ فِی الْبَلَاءِ وَ أَکْرَهَ لِلْإِنْصَافِ وَ أَسْأَلَ بِالْإِلْحَافِ وَ أَقَلَّ شُکْراً عِنْدَ الْإِعْطَاءِ وَ أَبْطَأَ عُذْراً عِنْدَ الْمَنْعِ وَ أَضْعَفَ صَبْراً عِنْدَ مُلِمَّاتِ الدَّهْرِ مِنْ أَهْلِ الْخَاصَّهِ وَ إِنَّمَا عِمَادُ الدِّینِ وَ جِمَاعُ الْمُسْلِمِینَ وَ الْعُدَّهُ لِلْأَعْدَاءِ الْعَامَّهُ مِنَ الْأُمَّهِ فَلْیَکُنْ صِغْوُکَ لَهُمْ وَ مَیْلُکَ مَعَهُمْ وَ لْیَکُنْ أَبْعَدَ رَعِیَّتِکَ مِنْکَ وَ أَشْنَأَهُمْ عِنْدَکَ أَطْلَبُهُمْ لِمَعَایِبِ النَّاسِ فَإِنَّ فِی النَّاسِ عُیُوباً الْوَالِی أَحَقُّ مَنْ سَتَرَهَا فَلَا تَکْشِفَنَّ عَمَّا غَابَ عَنْکَ مِنْهَا فَإِنَّمَا عَلَیْکَ تَطْهِیرُ مَا ظَهَرَ لَکَ وَ اللَّهُ یَحْکُمُ عَلَى مَا غَابَ عَنْکَ فَاسْتُرِ الْعَوْرَهَ مَا اسْتَطَعْتَ یَسْتُرِ اللَّهُ مِنْکَ مَا تُحِبُّ سَتْرَهُ مِنْ رَعِیَّتِکَ أَطْلِقْ عَنِ النَّاسِ عُقْدَهَ کُلِّ حِقْدٍ وَ اقْطَعْ عَنْکَ سَبَبَ کُلِّ وِتْرٍ وَ تَغَابَ عَنْ کُلِّ مَا لَا یَضِحُ لَکَ وَ لَا تَعْجَلَنَّ إِلَى تَصْدِیقِ سَاعٍ فَإِنَّ السَّاعِیَ غَاشٌّ وَ إِنْ تَشَبَّهَ بِالنَّاصِحِینَ وَ لَا تُدْخِلَنَّ فِی مَشُورَتِکَ بَخِیلًا یَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ وَ یَعِدُکَ الْفَقْرَ وَ لَا جَبَاناً یُضْعِفُکَ عَنِ الْأُمُورِ وَ لَا حَرِیصاً یُزَیِّنُ لَکَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ فَإِنَّ الْبُخْلَ وَ الْجُبْنَ وَ الْحِرْصَ غَرَائِزُ شَتَّى یَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ بِاللَّهِ إِنَّ شَرَّ وُزَرَائِکَ مَنْ کَانَ لِلْأَشْرَارِ قَبْلَکَ وَزِیراً وَ مَنْ شَرِکَهُمْ فِی الْآثَامِ فَلَا یَکُونَنَّ لَکَ بِطَانَهً فَإِنَّهُمْ أَعْوَانُ الْأَثَمَهِ وَ إِخْوَانُ الظَّلَمَهِ وَ أَنْتَ وَاجِدٌ مِنْهُمْ خَیْرَ الْخَلَفِ مِمَّنْ لَهُ مِثْلُ آرَائِهِمْ وَ نَفَاذِهِمْ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ مِثْلُ آصَارِهِمْ وَ أَوْزَارِهِمْ وَ آثَامِهِمْ مِمَّنْ لَمْ یُعَاوِنْ ظَالِماً عَلَى ظُلْمِهِ وَ لَا آثِماً عَلَى إِثْمِهِ أُولَئِکَ أَخَفُّ عَلَیْکَ مَئُونَهً وَ أَحْسَنُ لَکَ مَعُونَهً وَ أَحْنَى عَلَیْکَ عَطْفاً وَ أَقَلُّ لِغَیْرِکَ إِلْفاً فَاتَّخِذْ أُولَئِکَ خَاصَّهً لِخَلَوَاتِکَ وَ حَفَلَاتِکَ ثُمَّ لْیَکُنْ آثَرُهُمْ عِنْدَکَ أَقْوَلَهُمْ بِمُرِّ الْحَقِّ لَکَ وَ أَقَلَّهُمْ مُسَاعَدَهً فِیمَا یَکُونُ مِنْکَ مِمَّا کَرِهَ اللَّهُ لِأَوْلِیَائِهِ وَاقِعاً ذَلِکَ مِنْ هَوَاکَ حَیْثُ وَقَعَ وَ الْصَقْ بِأَهْلِ الْوَرَعِ وَ الصِّدْقِ ثُمَّ رُضْهُمْ عَلَى أَلَّا یُطْرُوکَ وَ لَا یَبْجَحُوکَ بِبَاطِلٍ لَمْ تَفْعَلْهُ فَإِنَّ کَثْرَهَ الْإِطْرَاءِ تُحْدِثُ الزَّهْوَ وَ تُدْنِی مِنَ الْعِزَّهِ وَ لَا یَکُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسِی‌ءُ عِنْدَکَ بِمَنْزِلَهٍ سَوَاءٍ فَإِنَّ فِی ذَلِکَ تَزْهِیداً لِأَهْلِ الْإِحْسَانِ فِی الْإِحْسَانِ وَ تَدْرِیباً لِأَهْلِ الْإِسَاءَهِ عَلَى الْإِسَاءَهِ وَ أَلْزِمْ کُلًّا مِنْهُمْ مَا أَلْزَمَ نَفْسَهُ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ شَیْ‌ءٌ بِأَدْعَى إِلَى حُسْنِ ظَنِّ رَاعٍ بِرَعِیَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ وَ تَخْفِیفِهِ الْمَئُونَاتِ عَلَیْهِمْ وَ تَرْکِ اسْتِکْرَاهِهِ إِیَّاهُمْ عَلَى مَا لَیْسَ لَهُ قِبَلَهُمْ فَلْیَکُنْ مِنْکَ فِی ذَلِکَ أَمْرٌ یَجْتَمِعُ لَکَ بِهِ حُسْنُ الظَّنِّ بِرَعِیَّتِکَ فَإِنَّ حُسْنَ الظَّنِّ یَقْطَعُ عَنْکَ نَصَباً طَوِیلًا وَ إِنَّ أَحَقَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّکَ بِهِ لَمَنْ حَسُنَ بَلَاؤُکَ عِنْدَهُ وَ إِنَّ أَحَقَّ مَنْ سَاءَ ظَنُّکَ بِهِ لَمَنْ سَاءَ بَلَاؤُکَ عِنْدَهُ وَ لَا تَنْقُضْ سُنَّهً صَالِحَهً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّهِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الْأُلْفَهُ وَ صَلَحَتْ عَلَیْهَا الرَّعِیَّهُ وَ لَا تُحْدِثَنَّ سُنَّهً تَضُرُّ بِشَیْ‌ءٍ مِنْ مَاضِی تِلْکَ السُّنَنِ فَیَکُونَ الْأَجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا وَ الْوِزْرُ عَلَیْکَ بِمَا نَقَضْتَ مِنْهَا وَ أَکْثِرْ مُدَارَسَهَ الْعُلَمَاءِ وَ مُنَاقَشَهَ الْحُکَمَاءِ فِی تَثْبِیتِ مَا صَلَحَ عَلَیْهِ أَمْرُ بِلَادِکَ وَ إِقَامَهِ مَا اسْتَقَامَ بِهِ النَّاسُ قَبْلَکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ الرَّعِیَّهَ طَبَقَاتٌ لَا یَصْلُحُ بَعْضُهَا إِلَّا بِبَعْضٍ وَ لَا غِنَى بِبَعْضِهَا عَنْ بَعْضٍ فَمِنْهَا جُنُودُ اللَّهِ وَ مِنْهَا کُتَّابُ الْعَامَّهِ وَ الْخَاصَّهِ وَ مِنْهَا قُضَاهُ الْعَدْلِ وَ مِنْهَا عُمَّالُ الْإِنْصَافِ وَ الرِّفْقِ وَ مِنْهَا أَهْلُ الْجِزْیَهِ وَ الْخَرَاجِ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّهِ وَ مُسْلِمَهِ النَّاسِ وَ مِنْهَا التُّجَّارُ وَ أَهْلُ الصِّنَاعَاتِ وَ مِنْهَا الطَّبَقَهُ السُّفْلَى مِنْ ذَوِی الْحَاجَهِ وَ الْمَسْکَنَهِ وَ کُلٌّ قَدْ سَمَّى اللَّهُ لَهُ سَهْمَهُ وَ وَضَعَ عَلَى حَدِّهِ فَرِیضَهً فِی کِتَابِهِ أَوْ سُنَّهِ نَبِیِّهِ ص عَهْداً مِنْهُ عِنْدَنَا مَحْفُوظاً فَالْجُنُودُ بِإِذْنِ اللَّهِ حُصُونُ الرَّعِیَّهِ وَ زَیْنُ الْوُلَاهِ وَ عِزُّ الدِّینِ وَ سُبُلُ الْأَمْنِ وَ لَیْسَ تَقُومُ الرَّعِیَّهُ إِلَّا بِهِمْ ثُمَّ لَا قِوَامَ لِلْجُنُودِ إِلَّا بِمَا یُخْرِجُ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْخَرَاجِ الَّذِی یَقْوَوْنَ بِهِ عَلَى جِهَادِ عَدُوِّهِمْ وَ یَعْتَمِدُونَ عَلَیْهِ فِیمَا یُصْلِحُهُمْ وَ یَکُونُ مِنْ وَرَاءِ حَاجَتِهِمْ ثُمَّ لَا قِوَامَ لِهَذَیْنِ الصِّنْفَیْنِ إِلَّا بِالصِّنْفِ الثَّالِثِ مِنَ الْقُضَاهِ وَ الْعُمَّالِ وَ الْکُتَّابِ لِمَا یُحْکِمُونَ مِنَ الْمَعَاقِدِ وَ یَجْمَعُونَ مِنَ الْمَنَافِعِ وَ یُؤْتَمَنُونَ عَلَیْهِ مِنْ خَوَاصِّ الْأُمُورِ وَ عَوَامِّهَا وَ لَا قِوَامَ لَهُمْ جَمِیعاً إِلَّا بِالتُّجَّارِ وَ ذَوِی الصِّنَاعَاتِ فِیمَا یَجْتَمِعُونَ عَلَیْهِ مِنْ مَرَافِقِهِمْ وَ یُقِیمُونَهُ مِنْ أَسْوَاقِهِمْ وَ یَکْفُونَهُمْ مِنَ التَّرَفُّقِ بِأَیْدِیهِمْ مَا لَا یَبْلُغُهُ رِفْقُ غَیْرِهِمْ ثُمَّ الطَّبَقَهُ السُّفْلَى مِنْ أَهْلِ الْحَاجَهِ وَ الْمَسْکَنَهِ الَّذِینَ یَحِقُّ رِفْدُهُمْ وَ مَعُونَتُهُمْ وَ فِی اللَّهِ لِکُلٍّ سَعَهٌ وَ لِکُلٍّ عَلَى الْوَالِی حَقٌّ بِقَدْرِ مَا یُصْلِحُهُ وَ لَیْسَ یَخْرُجُ الْوَالِی مِنْ حَقِیقَهِ مَا أَلْزَمَهُ اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ إِلَّا بِالِاهْتِمَامِ وَ الِاسْتِعَانَهِ بِاللَّهِ وَ تَوْطِینِ نَفْسِهِ عَلَى لُزُومِ الْحَقِّ و َ الصَّبْرِ عَلَیْهِ فِیمَا خَفَّ عَلَیْهِ أَوْ ثَقُلَ فَوَلِّ مِنْ جُنُودِکَ أَنْصَحَهُمْ فِی نَفْسِکَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِإِمَامِکَ وَ أَنْقَاهُمْ جَیْباً وَ أَفْضَلَهُمْ حِلْماً مِمَّنْ یُبْطِئُ عَنِ الْغَضَبِ وَ یَسْتَرِیحُ إِلَى الْعُذْرِ وَ یَرْأَفُ بِالضُّعَفَاءِ وَ یَنْبُو عَلَى الْأَقْوِیَاءِ وَ مِمَّنْ لَا یُثِیرُهُ الْعُنْفُ وَ لَا یَقْعُدُ بِهِ الضَّعْفُ ثُمَّ الْصَقْ بِذَوِی الْمُرُوءَاتِ وَ الْأَحْسَابِ وَ أَهْلِ الْبُیُوتَاتِ الصَّالِحَهِ وَ السَّوَابِقِ الْحَسَنَهِ ثُمَّ أَهْلِ النَّجْدَهِ وَ الشَّجَاعَهِ وَ السَّخَاءِ وَ السَّمَاحَهِ فَإِنَّهُمْ جِمَاعٌ مِنَ الْکَرَمِ وَ شُعَبٌ مِنَ الْعُرْفِ ثُمَّ تَفَقَّدْ مِنْ أُمُورِهِمْ مَا یَتَفَقَّدُ الْوَالِدَانِ مِنْ وَلَدِهِمَا وَ لَا یَتَفَاقَمَنَّ فِی نَفْسِکَ شَیْ‌ءٌ قَوَّیْتَهُمْ بِهِ وَ لَا تَحْقِرَنَّ لُطْفاً تَعَاهَدْتَهُمْ بِهِ وَ إِنْ قَلَّ فَإِنَّهُ دَاعِیَهٌ لَهُمْ إِلَى بَذْلِ النَّصِیحَهِ لَکَ وَ حُسْنِ الظَّنِّ بِکَ وَ لَا تَدَعْ تَفَقُّدَ لَطِیفِ أُمُورِهِمُ اتِّکَالًا عَلَى جَسِیمِهَا فَإِنَّ لِلْیَسِیرِ مِنْ لُطْفِکَ مَوْضِعاً یَنْتَفِعُونَ بِهِ وَ لِلْجَسِیمِ مَوْقِعاً لَا یَسْتَغْنُونَ عَنْهُ وَ لْیَکُنْ آثَرُ رُءُوسِ جُنْدِکَ عِنْدَکَ مَنْ وَاسَاهُمْ فِی مَعُونَتِهِ وَ أَفْضَلَ عَلَیْهِمْ مِنْ جِدَتِهِ بِمَا یَسَعُهُمْ وَ یَسَعُ مَنْ وَرَاءَهُمْ مِنْ خُلُوفِ أَهْلِیهِمْ حَتَّى یَکُونَ هَمُّهُمْ هَمّاً وَاحِداً فِی جِهَادِ الْعَدُوِّ فَإِنَّ عَطْفَکَ عَلَیْهِمْ یَعْطِفُ قُلُوبَهُمْ عَلَیْکَ وَ إِنَّ أَفْضَلَ قُرَّهِ عَیْنِ الْوُلَاهِ اسْتِقَامَهُ الْعَدْلِ فِی الْبِلَادِ وَ ظُهُورُ مَوَدَّهِ الرَّعِیَّهِ و إِنَّهُ لَا تَظْهَرُ مَوَدَّتُهُمْ إِلَّا بِسَلَامَهِ صُدُورِهِمْ وَ لَا تَصِحُّ نَصِیحَتُهُمْ إِلَّا بِحِیطَتِهِمْ عَلَى وُلَاهِ الْأُمُورِ وَ قِلَّهِ اسْتِثْقَالِ دُوَلِهِمْ وَ تَرْکِ اسْتِبْطَاءِ انْقِطَاعِ مُدَّتِهِمْ فَافْسَحْ فِی آمَالِهِمْ وَ وَاصِلْ فِی حُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَیْهِمْ وَ تَعْدِیدِ مَا أَبْلَى ذَوُو الْبَلَاءِ مِنْهُمْ فَإِنَّ کَثْرَهَ الذِّکْرِ لِحُسْنِ أَفْعَالِهِمْ تَهُزُّ الشُّجَاعَ وَ تُحَرِّضُ النَّاکِلَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ اعْرِفْ لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا أَبْلَى وَ لَا تَضُمَّنَّ بَلَاءَ امْرِئٍ إِلَى غَیْرِهِ وَ لَا تُقَصِّرَنَّ بِهِ دُونَ غَایَهِ بَلَائِهِ وَ لَا یَدْعُوَنَّکَ شَرَفُ امْرِئٍ إِلَى أَنْ تُعْظِمَ مِنْ بَلَائِهِ مَا کَانَ صَغِیراً وَ لَا ضَعَهُ امْرِئٍ إِلَى أَنْ تَسْتَصْغِرَ مِنْ بَلَائِه ِ مَا کَانَ عَظِیماً وَ ارْدُدْ إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ مَا یُضْلِعُکَ مِنَ الْخُطُوبِ وَ یَشْتَبِهُ عَلَیْکَ مِنَ الْأُمُورِ فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى لِقَوْمٍ أَحَبَّ إِرْشَادَهُمْ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیْ‌ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ فَالرَّدُّ إِلَى اللَّهِ الْأَخْذُ بِمُحْکَمِ کِتَابِهِ وَ الرَّدُّ إِلَى الرَّسُولِ الْأَخْذُ بِسُنَّتِهِ الْجَامِعَهِ غَیْرِ الْمُفَرِّقَهِ ثُمَّ اخْتَرْ لِلْحُکْمِ بَیْنَ النَّاسِ أَفْضَلَ رَعِیَّتِکَ فِی نَفْسِکَ مِمَّنْ لَا تَضِیقُ بِهِ الْأُمُورُ وَ لَا تُمَحِّکُهُ الْخُصُومُ وَ لَا یَتَمَادَى فِی الزَّلَّهِ وَ لَا یَحْصَرُ مِنَ الْفَیْ‌ءِ إِلَى الْحَقِّ إِذَا عَرَفَهُ وَ لَا تُشْرِفُ نَفْسُهُ عَلَى طَمَعٍ وَ لَا یَکْتَفِی بِأَدْنَى فَهْمٍ دُونَ أَقْصَاهُ وَ أَوْقَفَهُمْ فِی الشُّبُهَاتِ» (نهج‌البلاغه/نامه 53).
اولش با «عَبْدُالله» شروع می‌کند. این که مسؤولین مملکتی، خودشان را بنده خدا بداند خیلی مهم است. بنده که کارمند دولتم، بگویم: من بنده‌ی خدا هستم. می‌گوید: «من» دوست ندارم. چرا می‌گویی: «من»؟ این رضای خداست و ما بنده خدا هستیم. حضرت عیسی(ع) اولین کلمه‌اش این بود: «قالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتانِیَ الْکِتابَ وَ جَعَلَنی نَبِیًّا» (مریم/30) خدا همه چیز در «بنده‌ی خدا بودن» گذاشته است. مثل اینکه امام (ره) می‌فرمود: «جمهوری اسلامی»: جمهوری اسلامی همه چیز درونش است. یک بنده‌ی خدای دیگر می‌گفت: نه! جمهوری دمکراتیک اسلامی! امام (ره) فرمود: دلواپسی! از اسلام؟ دموکراتیک چی است؟ مگر نه این است که مشورت کنید؟ آزادی باشد. همه اینها در «اسلامی» هست. آدم عاقل که نمی‌گوید: روغن چرب. مسلّم است که هر روغنی چرب است.
اگر کسی «بنده‌ی خدا» شد مصالح را درک می‌کند، به دنیا می‌رسد، به آخرت هم می‌رسد. اسلام دین جالبی است. حضرت علی(ع) با این جمله به مالک اشتر این را می‌فهماند که: من چون امیرالمؤمنین هستم، اینطور نیست که عارم شود بگویم: من بنده‌ی خدا هستم. من هم بنده‌ی خدا هستم. این عنوان «عَبْدُالله» خیلی خوب است.
حضرت از جایی عبور می‌کرد، دید که یک موسیقی بلندی و آهنگ عجیبی از خانه‌ای بگوش می‌رسد. فرمود: مگر این خانه بنده‌ی خدا نیست؟ پس چرا احساس آزادی می‌کند؟ این را فرمود و رفت. صاحبخانه آمد و با خود گفت: منظور امام این بود که: چرا گردن کلفتی می‌کنی؟ و او را به توبه واداشت. «أَمَرَهُ بِتَقْوَى اللَّهِ» اولین دستور، تقوا است. اگر تقوا باشد، خیلی چیزها عوض میشود.
الان چند تا سازمان داریم تا کارهای مسؤولین دولتی را ارزیابی و بر آنها نظارت کنند: دیوان محاسبات، برای اینکه ببینید آن بودجه‌ای که مجلس برای دولت تصویب کرد، خرج شد یا نه. یعنی محاسبه بعد از خرج شدن، قبل از خرج شدن هم، سازمان برنامه و بودجه. بعد هم سازمان بررسی کل کشور. اگر صد تا سازمان دیگر هم درست شود تا مردم از درون تقوا نداشته باشند شما حریفشان نمی‌شوید. اینقدر پولها در کارها ولخرجی میشود!
بنده رفتم استانی، دریکی ازنهادهای آن استان، دیدم که یک زمینی برای ورزش ساخته‌اند (زمین سرپوشیده) گفتند: این سالن را ساخته‌ایم و به اداره‌ی تربیت بدنی اجاره می‌دهیم. گفتم: مگر مسؤولیت شما این است که زمین ورزش بسازید و بعد هم به سازمان تربیت بدنی اجاره بدهید؟! مگر جمهوری اسلامی تربیت بدنی ندارد؟ بعد هم اصلاً شما مسؤول روستا هستید؟
همان وقت مدیر کل آموزش و پرورش گفت: ما در چهارصد روستا دبستان داریم که دستشویی ندارد! بچه‌ها ادرارشان را نگه می‌دارند و بعد به خانه می‌روند! و حالا پولی که باید خرج روستا شود خرج زمین ورزش میشود. البته زمین ورزش باید بسازند، منتها این آقا نباید بسازد.
اگر تقوا نباشد شما هر چقدر هم نظارت و کامپیوتر و… داشته باشید کار درست نمی‌شود. در میدان بار که میوه‌ها و هندوانه و… می‌فروشند، در سال یک گونی سیب زمینی هم گم نمی‌شود. آنوقت در اداره‌ها با چند هزار کامپوتر کشتی آهن در دریا گم میشود! باید دید علت چیست؟ گیر اینجاست. ما باید روی « ایمان مردم» کار کنیم. چاه اگر آب داشته باشد آب دارد و گرنه چاه خشک را با تبصره و آیین نامه و با یک سطل آب ریختن پر آب نمی‌شود. مثل آدم زشتی که خودش را مرتب آرایش می‌کند! بنده‌ی خدا به تو دستور می‌دهد‌ای استاندار، علی هستم، امیرالمؤمنین هستم. اولین دستور من تقوا است. بعد می‌فرماید: اگرشما عزت اسلامی می‌خواهید: «قَدْ تَکَفَّلَ بِنَصْر ِمَنْ نَصَرَهُ وَ اِعْزازِ مَنْ اَعَزَّهُ» خداوند قول داده که اگر در فکر عزت اسلام بودید به شما هم عزت بدهد. عزیزترین فرد ما حضرت امام(ره) است. او کسی بود که جز برای اسلام دل نمی‌سوزاند. «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ» (محمد/7) اگر عزت می‌خواهید به فکر عزت اسلام باشید. خدا متکفل شده، عهده دار شده، به گردن گرفته، فرموده: اگر شما مرا یاری کنید من هم شما را یاری می‌کنم، اگر شما راه خدا را تقویت کنید من هم به شما عزت می‌دهم. «أَنْ یَکْسِرَ نَفْسَهْ عِنْدَ الشَّهَوَاتِ» من امر می‌کنم ترا که خودت را بشکنی. گاهی اوقات، دیوان محاسبات
با بازرسی کل کشور یا قوه قضاییه به بنده می‌گوید: آقای قرائتی! بیا ببینم چه کردی؟ من گردن کلفتی می‌کنم! برای چه؟ اگر پاک هستی، آدم پاک چرا باک دارد؟ برو بگو: آقا این است. اگر بگویند که فلان جرم را مرتکب شده‌ای بهتر از این است که او را بخواهند و نرود.
می فرماید: خود را بشکن، نفست را بشکن. «فَإِنَّ النَّفْسَ أَمَّارَهٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ اللَّهُ» حضرت این آیه از قرآن را آورده بعد می‌فرماید: شما اگر می‌خواهی مردم را دوست داشته باشند باید با خدا باشی. یک مثلی است که می‌گویند: کد خدا را ببین ده را بچاپ، خدا این را جور دیگری گفته: فرمود: خدا را ببین دل را بچاپ. درخطبه عقد دعا کنید که خدایا بین دلهای این عروس و داماد الفت و گره بزن تا همدیگر را دوست داشته باشند. «وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَ رَحْمَهً» (روم/21) یعنی کسی که بین عروس و داماد علاقه قرار می‌دهد، او خداست. «مَحَبَّهً مِنِّی» (طه/39) محبت از طرف خداست. «فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ النَّاسِ تَهْوی إِلَیْهِمْ» (ابراهیم/37) خدایا دل مردم را به سوی مکه و اهل مکه هل بده، یعنی اگر می‌خواهی ترا دوست داشته باشند، از خدا بخواه. نگویید: ما اگراین کاررا بکنیم مردم خواهند گفت: خوب کرد، مردم خواهند گفت: بد کرد!
حدیث داریم: کسی اگر بین خودش و خدا برنامه‌اش را پاک کند، کسی هم که دشمنش است دوستش میشود. و لذا می‌فرماید: ای استاندار! اگر هم می‌خواهی درکشورت محبوبیت داشته باشی «بِمَا یُجْرِی اللَّهُ لَهُمْ عَلَى أَلْسُنِ عِبَادِهِ» خدا دلهای مردم را به سمت تو سوق می‌دهد. ما افرادی داریم که پول می‌دهند، سور می‌دهند، تبریک و تسلیت می‌گویند و برای هر آشی نخود هستند، اما مردم آنها را دوست ندارند.
«وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیَّهِ وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ وَ لَا تَکُونَنَّ عَلَیْهِمْ سَبُعاً ضَارِیاً» هفته دولت است. یک کاری کن که مردم را دوست داشته باشی. این میزی که روی آن نشسته‌ای پایه‌هایش روی خون شهداست.
«وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ» به مردم محبت کن. «وَ اللُّطْفَ بِهِمْ» به مردم لطف کن. «وَ لَا تَکُونَنَّ عَلَیْهِمْ سَبُعاً ضَارِیاً» درندگی نکن. نگو: هُی! ساکت! با مردم رفیق باش. حتی وقتی دیوان محاسبات می‌خواهد حسابرسی کند، هنوز جرم ثابت نشده قیافه یک قاضی به خود نگیرد تا او هم خیال نکند یک مجرم است. نه تو قاضی هستی و نه او جرمش ثابت شده است. شما حسابرس هستی و او حسابده. هیچوقت بی روغن سرخ نکنیم! همه کارمندان دولت باید مردم را دوست داشته باشند. مردم هم باید کارمندان دولت را دوست داشته باشند. چرا وقتی دولت می‌گوید: مالیات، مردم جیم می‌شوند؟ باید گفت: من خوابیدم، این پلیس هم کوچه را اداره کرده، امنیت را برقرار کرده، برق داده‌اند، آب داده‌اند، آتش نشانی، زایشگاه، درمان، کشیک بهداری و… چند رقم کشیک شب تا صبح نمی‌خوابند، کشیک شب کشیک می‌گوید: امشب وقت من است. بدبختی است! او هم می‌گوید: چه کنم! گیر کردم باید مالیات بدهم! یکی می‌گوید: بدبختم، دیگری می‌گوید: گیر کردم. هیچ هم اینطور نیست. او باید بگوید: من بیدار می‌مانم تا مردم بخوابند چون مردم را دوست دارم. او هم باید بگوید: دولت خودمان است. مالیات می‌دهم تا پرسنلش را اداره کند. چرا همدیگر را دوست نداشته باشیم.
حضرت امیر(ع) می‌فرماید: «وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیَّهِ وَ الْمَحَبَّهَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ». بعد می‌فرماید: مردم را ببخش. «فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِکَ وَ صَفْحِکَ مِثْلِ الَّذِی تُحِبُّ وَ تَرْضَى أَنْ یُعْطِیَکَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ» هر چه می‌خواهی خدا ترا ببخشد تو هم مردم را ببخش. البته بخشش بجا. بعضی جاها باید بخشیده شود، بعضی جاها نباید بخشید. بعد می‌فرماید: «وَ لَا تَقُولَنَّ إِنِّی مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ» نگو: من رییسم، دستور دادم، ابلاغ کردم، باید انجام شود. رییس هستی، دستور هم دادی، باید هم اجرا شود اما خودت نگو من رییسم. نگو: «من». یادمان نرود که: «إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ» (مریم/30). من یک چیزی را یکی، دو بار نقل کردم، بگذارید یکبار دیگر هم نقل کنم. بعضی چیزها را باید تکرار کرد. اصلاً دستور داریم برای تکرار. مثلاً داریم: امام جمعه هر هفته واجب است در خطبه‌ها مردم را به تقوا توصیه کند. کلمه «تقوا» را بگوید. مثلاً بگوید: پرهیزکاری، علما، احتیاط می‌کنند. می‌گویند: کلمه «تقوا» باید از طرف امام جمعه گفته شود. من این قضیه را تکرار می‌کنم: ماجرای 15 خرداد 42 که رخ داد امام (ره) را گرفتند و زدند، شکنجه دادند، قتل عام در تهران شد،… و ساواک زمان شاه عده‌ای از علماء را گرفتند و گفتند: بگویید مردم از امام (ره) تقلید نکنند، از فلانی تقلید کنند! این را به امام (ره) گفتند: که آقا! دولت آقایان علماء را می‌برد و می‌گویند: به مردم بگویید مقلد امام نباشید بلکه مقلد فلانی باشند. وقتی این را گفتند امام فرمود: « من » شاه دیگر حریف من نمی‌شود، مرجعیتِ «من» را 15 خرداد ثابت کرد، این کارها فایده ندارد. بعد هم امام را گرفتند یکسال در ترکیه، چهارده، پانزده سال هم در عراق. خلاصه‌اش 20 سال گذشت، امام به حضرت آقای صانعی فرمود: بیا! یادت هست در این پله‌ها به من گفتی: علماء را می‌برند و به آنها می‌گویند: به مردم بگوئید از فلانی تقلید کنید: «من» خداوند 20 سال انقلاب را عقب انداخت. ای کاش آنروز «من» نمی‌گفتم! امام که می‌گوید: من… این رقمی می‌گوید. ناقل این قضیه حاج شیخ حسن صانعی است.
آنوقت رییس اداره دخانیات انجمن اسلامی… هی می‌گوید: من، من…! امیرالمؤمنین به مالک می‌فرماید: مگو که من رییسم، امر می‌کنم باید اطاعت شود. حالا شیطان آمد و گفت: چه عزتی! چه شوکتی! راننده می‌آید، در را باز می‌کند!… ما خیلی ضعیف هستیم. «وَ إِذَا أَحْدَثَ لَکَ مَا أَنْتَ فِیهِ مِنْ سُلْطَانِکَ أُبَّهَهً أَوْ مَخِیلَهً» اگر شیطان آمد قلقلک داد که: تو چه رییسی هستی! بچه در مدرسه می‌گوید: پدر من مدیر عامل کارخانه است! کیف می‌کند! که چی؟! می‌خواهد دختر کسی را بگیرد که پز بدهد! حدیث دادیم: اگر کسی فقط به این خاطر ازدواج کند که بگوید: پدر زنم فلانی است، یا… چه عقوبتی در روز قیامت دارد! حتی اگر کسی بنایی کند برای اینکه دیگران بگویند: عجب خانه‌ای!! خانم زلفش را یک جوری قرار می‌دهد که دیگران نگاه کنند! چه کاری می‌کنیم که دیگران بگویند کی بود؟ حالا ممکن است بنده با ریشم، با عمامه‌ام، او با زلفش، او با ماشینش، او با سوت کشیدنش، او با تهیه جهیزیه دخترش،… هر کس که بخواهد چشمها را بسوی خودش جلب کند او هم طاغوت است. اینجا به سمت خدا هل دهد، به سمت خودش هل می‌دهد! هر کس دلها را به سمت خودش جلب کند و خودش را به جای خدا مطرح کند او «طاغوت» است. می‌فرماید: هر وقت شیطان ترا گول زد، اول معلوم میشود عقلت رفته. یک کاری کن که: «وَ یَفِی‌ءُ إِلَیْکَ بِمَا عَزَبَ عَنْکَ مِنْ عَقْلِکَ» عقلت که رفته، سر جایش بیاور. بعد هم با خدا در عظمتش شباهت نداشته باش. خدا ذلیل می‌کند هر کس را که دماغش باد داشته باشد.
بعد می‌فرماید: مواظب باش مظلومی آه نکشد. «وَ لَیْسَ شَیْ‌ءٌ أَدْعَى إِلَى تَغْیِیرِ نِعْمَهِ اللَّهِ وَ تَعْجِیلِ نِقْمَتِهِ مِنْ إِقَامَهٍ عَلَى ظُلْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ دَعْوَهَ الْمُضْطَهَدِینَ وَ هُوَ لِلظَّالِمِینَ بِالْمِرْصَادِ» مسؤولین مملکتی! کارمندان دولت! هفته دولت است، یک کاری کنید که کسی آه نکشد. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: آه مظلوم حکومت ترا سرنگون می‌کند. داریم: حکومت با کفر می‌ماند ولی حکومت با ظلم نمی‌ماند. صدام ظلم کرد. و امام (ره) فرمود: جز خودکشی راهی ندارد. الان ببینید که به سرنوشتی مبتلا شده است؟ (سردار قادسیه!) می‌فرماید: در کشورداری مواظب توده مردم باش (طبقه 12) کاری به خواص نداشته باش. کشور ما مدتی کشور سمینارها شده بود. این پیرمردهای برخی کشورها را می‌آوردیم (روزنامه و مجله نویس‌ها اینها که اهل قلم و فرهنگ بودند، به قول عربها «ثقافه» یعنی گروههای فرهنگی. پیرمردهایی بودند که از کشورهای مختلف می‌آمدند، ادعا داشتند. با هواپیما می‌آمدند و می‌رفتند و کلی خرجشان می‌شد، در هتل هم کلی خرجشان بود. بعد هم جوجه کباب می‌خوردند و آروغ می‌زدند، بعد هم می‌رفتند و علیه ما می‌نوشتند. بعد هم چند جلسه، ما گفتیم: ما بی‌خود خرج این پیرها می‌کنیم! این پول که خرج اینها میشود خرج جوانهای کشورهای دیگر بکنیم، خیلی بارش بیشتر است.
حضرت امیر(ع) می‌فرماید: خیلی با خواص کار نداشته باش. برای اینکه خواص هم بارشان سنگین میشود و…، مثلاً اگر انسان بخواهد فلانی از او خوشش بیاید باید حتماً پشت خانه‌اش را آسفالت کند، تلفنش را وصل کنی، هزار تا نازش را کشیدی می‌گوید: حالا به نظر من، جمهوری اسلامی می‌تواند جزء حکومت‌ها باشد! بعد از هزار تا ناز، باز هم منّ و منّ می‌کند! می‌فرماید: استاندار! به فکر مردم باش. مردم ایلام نان خالی خوردند، گندم کاشتند، 8 سال در مقابل جنگ ایستادند. مردم استان ایلام را نگه دار، مردم لوس بالای تهران بعد از سی تا خدمت می‌گوید: به نظرم بی‌ادبی کرد، اگر امام حسین(ع) را نمی‌کشت بهتر بود! یعنی خواص لوس هستند! البته بعضیشان.
«وَ لْیَکُنْ أَحَبَّ الْأُمُورِ إِلَیْکَ أَوْسَطُهَا فِی الْحَقِّ وَ أَعَمُّهَا فِی الْعَدْلِ وَ أَجْمَعُهَا لِرِضَى الرَّعِیَّهِ فَإِنَّ سُخْطَ الْعَامَّهِ یُجْحِفُ بِرِضَى الْخَاصَّهِ وَ إِنَّ سُخْطَ الْخَاصَّهِ یُغْتَفَرُ مَعَ رِضَى الْعَامَّهِ» در تصمیم گیریها مردم عامه را مراعات کن، کاری به خواص نداشته باش. به همین خاطر گاهی باید علاوه بر اینکه خیابان کشید، خانه را هم خراب کرد، می‌گوید: من راضی نیستم! باید گفت: آقا! این جمعیت یک خیابان می‌خواهد و خانه تو باید فدای جمعیت شود. هر وقت بین مصلحت عموم و خواص تضاد شد، عموم جلوتر است. بنده می‌گویم: من می‌خواهم سیر بخورم، چون ویتامین دارد و برای بدنم مفید است. باید گفت: حق نداری وارد مسجد شوی. کسی که سیر خورده نباید مسجد برود. یعنی هوای عمومی ترجیح دارد بر ویتامین بدن شما. حدیث داریم: کسی که سیر و پیاز خورده مسجد نرود.
بعد می‌فرماید: «فَلَا تَکْشِفَنَّ عَمَّا غَابَ عَنْکَ» تجسس نکنید. چه کسی است که عیب ندارد. اگر عیب کشف شد، ما مسؤولیم و اما مسؤول تجسس نیستم. شاید بارها به من گفته‌اند (شاید چند صد بار) که آقای قرائتی! بگو در روزنامه‌ها آیه قرآن ننویسند. چون زیر دست و پا می‌افتد! می‌گویم: اگر شما دیدید بسم الله زیر پا است، باید روزنامه را برداری اما ما مأمور نیستیم روزنامه‌ها را از خیابانها جمع کنیم. ما مسؤول پیدا کردن بسم الله نیستیم. فردا شما بیا نهضت و بگو: هر که هر چه می‌اندازد قرائتی بگوید (بدی‌ها) بالاخره من 17 سال است که در نهضت هستم، اگر سالی 2 تا مخالف داشته باشم 34 تا مخالف دارم، همین مقدار کافیست که اعدام کنند! اگر کسی شکایت کرد باید پاسخ دهیم. اما مأمور نیستیم که ببینیم دیگران چه کرده‌اند. «فَاسْتُرِ الْعَوْرَهَ» عیب مردم را بپوشان. با آدمهایی که مشورت می‌کنی «وَ لَا تُدْخِلَنَّ فِی مَشُورَتِکَ بَخِیلًا یَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ وَ یَعِدُکَ الْفَقْرَ وَ لَا جَبَاناً یُضْعِفُکَ عَنِ الْأُمُورِ وَ لَا حَرِیصاً یُزَیِّنُ لَکَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ فَإِنَّ الْبُخْلَ وَ الْجُبْنَ وَ الْحِرْصَ غَرَائِزُ شَتَّى یَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ بِاللَّهِ» با آدم بخیل، ترسو و حریص مشورت نکن. وقتی با ترسو مشورت کنی می‌گوید: نه نه فلان کار را نکنی‌ها!… نرو جبهه، دلم برایت تنگ میشود!! بعد می‌فرماید: «وَ الْصَقْ بِأَهْلِ الْوَرَعِ» خودت را با آدمهای با تقوا همراه کن. مواظب باش کسی را بله قربان گو درست نکنی. «فَإِنَّ کَثْرَهَ الْإِطْرَاءِ تُحْدِثُ الزَّهْوَ وَ تُدْنِی مِنَ الْعِزَّهِ» ثناگویی شما را به تکبر می‌کشاند. نگذار اطرافیانت «بله قربان» بگویند. این خیلی مهم است. گاهی یک مدیر می‌گوید: فلانی خوب است. آخر سال هم وقتی ورقه می‌دهند. تا ارزشیابی کند می‌گوید: چون او خیلی « بله قربان» گفت نمره خوب می‌گیرد! آدمهای ضعیف نیاز به «بله قربان» گفتن دارند.
حضرت امیر(ع) راه می‌رفت، دید یک عده عقبش می‌دوند، فرمود: مگر من شاه هستم؟! بروید. بهضی‌ها خیلی بله قربان می‌گویند! آقا! در را برایتان باز کنم؟ اگر خواب کج دیدید برایتان تعبیر کنم؟ عطسه کردید بگویم یرحمکم الله! در زیارت برای شما زیارتنامه بخوانم. من نوکر شما نیستم. این پول را بگیر، من آزادم، من آقای شما هستم. حدیث داریم با کسی که خرجت را می‌دهد و به ذلتت می‌کشد همسفر نشو. با کسی همسفر شوید که هر کسی سهم خودش را بدهد. می‌فرماید: بله قربان گوها را دور خودت جمع نکن.
هفته دولت است. کارمندان دولت توجه کنند، بعد می‌فرماید: خوبها را تشویق کن. «وَ لَا یَکُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسِی‌ءُ عِنْدَکَ بِمَنْزِلَهٍ سَوَاءٍ» البته نمی‌دانم در اداره‌ها چطور است. البته اخیراً درست شد. یک افرادی که یک خدماتی کردند. یک مدالی، یک افتخاری، باید بین خوب و بد یک حسابی باشد. حوزه علمیه قم تعطیل میشود! یک طلبه در روستا با بچه‌های روستا کار می‌کند و زجر می‌کشد. یک طلبه هم راحت رفته وآب و هوا خورده! وقتی می‌آیند قم، بالاخره باید یک کسی باشد که به او بگوید: آفرین، به او بگویند: بسیار از تو متنفرم! که تابستانت رفت و پایت ر ا از روی ما بر نداشتی! یکی را باید تشویق و یکی را باید تنبیه کرد. در دانشگاه هم همینطور باشد. ما دانشجویانی داریم که به صورت اکیپی می‌روند کهنوج.
من دانشجو سراغ دارم که سال آخرش رشته پزشکی است چند نفری می‌روند روستاها و به بچه‌هایی که تجدید شده‌اند کمک درسی می‌کنند، یعنی بچه‌های مستضعفین را به صورت مجانی درس می‌دهند. آن دانشجویی که تمام محله‌شان قبول شوند یا مردود باکش نیست! ولی دانشجو متعهدی هست که دلش می‌سوزد و می‌گوید: من که دانشجو هستم باید به اینها که تجدید شده‌اند کمک کنم. بالاخره باید فرق باشد بین خادم و بی‌تفاوت. بعد می‌فرماید: «وَ لَا تَنْقُضْ سُنَّهً صَالِحَهً» کارهای خوب را دنبال کنید بعضی سنتهای خوبی که هست نشکن.
پدران ما کارهای خوبی داشتند. اولین اینکه هر توسعه‌ای ارزش نیست. هر عقب گردی هم ارتجاع نیست. مثلا یکی سرطانش توسعه پیدا کرده. آقا مریض بوده و به سلامتش برگشته. پس این بر گشت عزت است و آن توسعه ذلت.
هر نو آوری هم خوب نیست. یک کسی می‌گفت: می‌خواهم ابتکار کنم. یک برنامه خوبی را به هم زد و یک برنامه خراب را آورد. بعد می‌فرماید: «وَ أَکْثِرْ مُدَارَسَهَ الْعُلَمَاءِ» ای استاندار علماء را زیاد بیاور و ببر. من اعتقادم این است: هر اداره‌ای، هر وزارتخانه‌ای، باید یک عالم ربانی داشته باشد. البته نمی‌شود به سازمان تبلیغات گفت: الو! یک آقا برای ما بفرست. او آقایانی را که دارد می‌فرستد. باید گفت: آقایان چه کسی را دوست دارید. آقایی را بیاور که مردم را دوست داشته باشند. ماهیانه نیم ساعت آنها را موعظه کند. خدا می‌داند که مسئله موعظه ور افتاده! گاهی وقتها پرسنل دولت بنشینند نیم ساعت یک عالم ربانی برایشان صحبت کند، نه تحلیل سیاسی و نه… بلکه موعظه کند. موعظه بسیار اثر دارد. اثرش از دو کیلو آیین نامه و تبصره بیشتر است.
همین نماز جماعت، نماز جماعت با حال، نه نماز جماعتی که فقط انجمن اسلامی و بسیج اداره و… باشند. یک نماز جماعت با شکوه با دو دقیقه صحبت بین نماز. یک حدیث کوچک گفته شود. همین مردم را کنترل می‌کند.
بعد می‌فرماید: ای استاندار! «وَ لَیْسَ یَخْرُجُ الْوَالِی مِنْ حَقِیقَهِ مَا أَلْزَمَهُ اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ إِلَّا بِالِاهْتِمَامِ وَ الِاسْتِعَانَهِ بِاللَّهِ» کسی نمی‌تواند حق مردم را ادا کند (حتی امام در وصیتنامه‌اش فرمود: اگر من تقصیری یا قصوری در رهبری کردم از مردم شریف ایران عذر خواهی می‌کنم) پیغمبر ما روزرهای آخر عمرش فرمود: من دارم می‌روم اگر کسی طلبی دارد بگوید. آیا اینکه آدم به وظیفه‌اش عمل کند کافی است؟ می‌گویی: آقا کمک کن. می‌گوید: من هم خمس را داده‌ام و همه زکاتم را. درست است، اما این شخص گرسنه است. دختر هم جهیزیه ندارد. در روز قیامت گیری. اینکه خمس دادی کافی نیست. می‌گوید: بنده ساعت 8 آمده‌ام ساعت چهار هم باید برود. بابا! اگر ده دقیقه در اداره نایستی این بنده خدا که از راه دور آمده یکروز باید در این شهر برای یک امضاء بماند. چند دقیقه بمان امضاء کن. می‌گوید: نه به بنده ابلاغ نشده طبق ماده فلان از تبصره فلان! من باید بروم. حضرت به مالک اشتر می‌فرماید: استاندار! نمی‌توانی از حق مردم جدا شوی مگر با اهتمام و کمک خواستن از خدا.
من چه می‌دانم وظیفه‌ام چیست؟ بارها فکر کردم که وقتی روز قیامت از من بپرسند: قرائتی: در دنیا چه کردی؟ می‌گویم: روزی 10-13 ساعت کار کرده‌ام. میانگین من 12 ساعت کار می‌کنم. روزی هم چند تا سخنرانی، مطالعه و… می‌گویند: بالاخره آقای قرائتی شما نمی‌توانستی لباست را عوض کنی؟ زبان اردو یاد بگیری بروی هند، زبان چینی یاد بگیری بروی چین؟ اصلاً ما فکر نمی‌کنیم که غیر از این وظایف وظایفی دیگر هم داریم! شما احتمال نمی‌دهید که اگر این لوستر را بفروشی می‌توانی یک دختر را جهیزیه بدهی؟ زیر لامپ بنشینید. با این لوستر می‌توانی یک نفر را نجات دهی.. یک کمی صندلی‌هایت را ارزانتر بخر و جهیزیه یک دختر را جور کن. فکر نکنید. به وظیفه‌تان عمل کرده‌اید. هیچ کس احساس نکند آنی که باید باشد هست. امیرالمؤمنین می‌فرماید: «ثُمَّ تَفَقَّدْ مِنْ أُمُورِهِمْ مَا یَتَفَقَّدُ الْوَالِدَانِ مِنْ وَلَدِهِمَا» کارمندان دولت، مردم را مثل بچه‌تان حساب کنید. مردم را دوست داشته باشید. بازرسی‌تان پدرانه باشد. بعد هم می‌فرماید: «وَ لَا تَحْقِرَنَّ لُطْفاً» از محبتهای کوچک صرفه نظر نکن. گاهی وقتها می‌گوییم: باید فکر اساسی کرد.
من رفتم جایی، آقای قرائتی! (البته الحمدلله یکی بود گفت: 30-40 نفر هم به او حمله کردند)این ستاد نماز را چرا راه انداخته‌ای؟! کارهای زیر بنایی بکن. گفتم: نماز رو بناست؟ نماز عمود دین است. نور چشم پیغمبر است. رابطه با خداست. مثلاً زیر بنا به نظر تو چیست با این حرفها او را کلاغ پرش کردم. ولی داریم آدم خل که از این حرفها بزند. جالب اینجاست که همین کسانی که می‌گویند: باید فکر اساسی کرد هیچ غلطی هم نمی‌کنند. این غربی‌ها از همین پایین‌ها شروع کردند: خاک شناسی، سلول شناسی، اتم شناسی و… از همین ریزها شروع کردند. آپولو و ماهواره ساختند تا آن بالا هم رفتند. یک عده گفتند: سوسک شناسی!! حشره شناسی!! اینها خر هستند! برو بالا، فکر اساسی کن: لاهوت، ملکوت و… نفهمیدیم آن بالاها چه خبر است این پایین‌ها هم از دستمان رفت! می‌گویند: به به! فلانی معلم بچه هاست!! همین بچه‌ها را برایشان کار بکن، همین‌ها نتیجه می‌دهند. نگو بچه، اینها مردان فردا هستند.
یکی از مقام‌های مهم کشوری (که اسمش را نبرم بهتر است) پاسدارش می‌گفت: قربانش بروم. من خانمم بچه دار شده، ایشان از من پرسیده: خانمت بچه دار شده شیر دارد یا شیر خشک به او می‌دهی! می‌گفت: من جگرم حال آمد که او این سؤال را از من می‌پرسد. گاهی این احوال پرسی این رقمی از صد تا عنوان بهتر است و مهمتر است.
حضرت می‌فرماید: نگو من کارهای اساسی باید بکنم، کارهای اساسی بکن، اما ترا از محبتهای کوچک باز ندارد. قرآن می‌فرماید: «وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا» (مریم/54) پیغمبر رسالت جهانی داشت. پشت سرش می‌گوید: «وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاهِ وَ الزَّکاهِ» (مریم/55) گاهی اوقات هم با خانمش می‌نشست و قصه می‌گفت: پاشو نمازت را بخوان، گاهی یک چیز جزیی خیلی اثر دارد،
بعد می‌فرماید: کارمندان را تشویق کن. دائماً از آنها تشکر کن «وَ وَاصِلْ فِی حُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَیْهِمْ وَ تَعْدِیدِ مَا أَبْلَى ذَوُو الْبَلَاءِ مِنْهُمْ» کسی که رفته جبهه پا داده فراموش نکن. دائماً عیادتش بروید. نگذارید خانواده‌های شهداء فراموش شوند. مقام معظم رهبری هنوز گاه و بیگاه به خانواده شهداء سر می‌زند، نگذارید جانبازان فراموش شوند. آزادگان را فراموش نکنید. کسی که کار خوب کرده تشویقش کنید. او را ببرید نماز جمعه و بگویید: ایشان این کار را کرده. بعد یک خطر را گوشزد می‌کند: نکند یک آدم مشهور را بزرگ بکنی و آدمهای گمنام را کارهایشان را نادیده بگیری. این میشود زمان شاه.
زمان شاه یک کسی جان می‌کند و کاری می‌کرد، می‌نوشتند، در عهد سلطنت محمدرضا شاه! اینجا ساخته شد! آخر محمد رضا شاه چه غلطی کرد در اینجا؟ آجر داد؟ پول داد؟ جان داد؟ وقت داد؟ الکی همه خدمات را به اسم او انجام می‌دادند. در نهضت سواد آموزی آن آموزشیاری که در سرمای زمستان می‌رود روستا و درس می‌دهد، خدمت می‌کند. او عزیزتر است. او باعث شد که جمهوری اسلامی امسال دو تا مدال گرفت. یک مدال برای دوم شدن در مهد بی‌سوادی. یک مدال افتخار هم رییسشان به جناب آقای خاتمی دادند. که جمهوری اسلامی اولین است در ادامه تحصیل. حالا بیایند مصاحبه کنند، بله: ما در نهضت سواد آموزی… تو در نهضت چه کارهای؟! اصلاً تو حالا یک نفر را با سواد کرده‌ای! نمازها را زیر گنبد می‌خوانند ولی پزش را گنبد می‌دهد!
حضرت می‌فرماید: نگذار یک عده که کار می‌کنند و گمنامند حقشان به اسم آدمهای مشهور داده شود. ما یک سهمیه حج عمره داشتیم (30-20 تا) اولین حج. گفتیم: کسانی بروند مکه که دارند یتیم داری می‌کنند، یعنی شوهرشان در جبهه شهید شده در نهضت سواد آموزی یا در تصادف مأموریت از دنیا رفته. اول یک کاروان خانواده‌هایی را فرستادیم که زنهای بیوه بودند. بعد یک دور مدیرها را فرستادیم. یعنی همیشه به بزرگان ندهید. نگذارید همه اش بزرگان تشویق شدند.
بعد می‌فرماید: زود هم قضاوت نکن «وَ لَا یَکْتَفِی بِأَدْنَى فَهْمٍ دُونَ أَقْصَاهُ» والله من برداشتم این است؟ من اینطور فهمیدم آخر از کجا فهمیدی. من اینطوری احساس کردم! احساس نکن. من تعجب می‌کنم اخیراً هم که این روزنامه‌ها و مجله‌ها زیاد شده‌اند، در تیترهایش هر چه می‌خواهند، می‌گویند! بعد هم برای اینکه در دادگاه گیر نکنند… یک موشی ول می‌کند که مثلا نیاکان آقای قرائتی بهایی بوده‌اند! بعد هم در دادگاه می‌گویند: البته باید تحقیق کرد و… این روزنامه‌ها و مجله هیچ آبروی بعضی‌هاشان برای بعضی دیگر نگذاشته‌اند. اسمشان را هم می‌گذارند… امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید: هر چه فهمیدی نمی‌توانی بگویی شاید اگر دقت کنی چیز دیگری گیرت بیاید. زود قضاوت نکنی، زود تحلیل نکن، زود تیتر روزنامه‌اش نکن. شاید عذر دارد.
یکوقت یک روزنامه نگاری آمد با من مصاحبه کند. گفتم: من وقت ندارم. دلیلش هم این بود: پرواز داشتم، در آن شهر هم تا رسیدم باید سخنرانی می‌رفتم. آن شخص در روزنامه نوشت: قرائتی وقت ندارد! آیا چون وقت ندارم گناه کرده‌ام؟ خیلی از مصاحبه‌ها هم برای نان است! زمان مرحوم بهشتی و بنی صدر وارد یک استانی شدم، روزنامه‌ها آمدند دورم را گرفتند و سؤال کردند. من هم کلیات را جواب دادم. یکی گفت: برویم، برای ما نان ندارد، من گفتم: چی؟ گفت: در جنگ بین بهشتی و بنی صدر می‌خواهیم یک چیزی هم تو بگویی تا تیتر روزنامه کنیم، فروشش زیاد شود و ما هم به نانی برسیم! گفتم: این اصلاً نه به فکر بنی صدر است نه به فکر بهشتی، او دنبال این است که بگوید: این مصاحبه را من کردم. نکنیم این کارها را. «وَ أَوْقَفَهُمْ فِی الشُّبُهَاتِ» یک چیزی که دو پهلو است درباره‌اش بیشتر تحقیق کنیم. آقا یک تلفن بزن. آقا! یک همچین تلفنی به روزنامه شده، راست است یا دروغ؟ می‌گوید: در نهضت سواد آموزی 18 میلیون پیدا شد، بعد می‌گوید: نه پیدا نشد! بابا قبل از اینکه می‌نوشتی تلفن می‌کردی. اول می‌نویسد، بعد به من می‌گوید: شما تکذیب کن تا ما در روزنامه چاپ کنیم! این که کشورداری نشد. حریم قایل باشیم. قیامت هم هست. آبروی مردم مهم است. زود قضاوت نکنیم.
باید مسئله موعظه را حل کنیم. باید مسئله تقوا را حل کنیم. باید مسئله نماز جماعت را حل کنیم. اگر تقوا و موعظه مرد به سازمان‌ها و تبصره‌ها و… و حتی کامپیوترها هم نمی‌شود. اطمینان کرد. من یک چیز صد تومانی خریده بودم، دیدم در کامپیوتر 20 تومان رد کرده‌اند. گفتم: چرا؟ گفتند: به خاطر مالیات! من دیگر به کامپیوترها هم اطمینان ندارم. مگر مالیات بد است؟ باید با مالیات دادن به دولت کمک کنیم تا کارش را بخوبی انجام دهد. مالیات که شر نیست، عبادت است. خیلی باید دقت کنیم. لب مرز جهنم و بهشت هستیم. با رشد تقوا می‌توانیم جلو فساد را بگیریم.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»