موضوع: تفسیر سوره قارعه
تاریخ پخش: 75/11/16
بسم الله الرحمن الرحیم
تفسیر آیه 8 از سوره تکاثر مانده که ترجمه آن اینست «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعیمِ» (تکاثر/8) روز قیامت از نعمت‌ها سؤال می‌شود.
1- در قیامت از همه افراد و همه کارها و مکانها سؤال می‌شود
در قیامت سؤال از همه کس است قرآن می‌فرماید «فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلینَ» (اعراف/6) وقتی به آنجا رفتید و پرده‌ها کنار رفت و دوزخ را با چشم خود دیدید و لمس کردید در آن روز از «النَّعیمِ» نعمت‌ها «لَتُسْئَلُنَّ» سؤال خوهد شد. 1- در قیامت هم از مردم سؤال می‌شود و هم از انبیاء از انبیاء هم سؤال می‌کنند اینکه به شما گفتیم گفتی یا ترسیدی؟ انجام وظیفه کردی یا نه؟ 2- سؤال از همه کارها چون قرآن می‌فرماید «وَ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (نحل/93) مورد سؤال قرار می‌گیرید از هر کاری انجام دادید چرا اینجا خندیدی؟ مگر خنده گناه است؟ نه ولی اینجا کسی کسِ دیگری را مسخره کرد تو هم قاه قاه خندیدی و با این خنده مسخره او را تائید کردی و او بیشتر تحقیر شد. حدیث داریم روز قیامت لکه خونی به سینه کسی ریخته می‌شود می‌گوید این چه بود؟ می‌گویند یک نفر را به ناحق کشتند تو هم به اندازه همین یک قطره شریکی. 3- سؤال از هر حال چه علنی انجام داده باشی چه مخفی قرآن می‌فرماید «وَ إِنْ تُبْدُوا ما فی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ» (بقره/284) اگر ظاهر کنید آنچه که توی دل دارید یا مخفی کنید خدا حساب می‌کند. 4- سؤال از هر جا. لقمان به پسرش می‌گوید «یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فی صَخْرَهٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ» (لقمان/16) عزیزم اگر هم وزن یک دانه خردل کاری نیک یا بد انجام بدهی، خواه این کار در آسمانهای بلند باشد خواه در قعر زمین یا در شکاف کوه.
2- انواع حساب در روز قیامت
انواع حساب در روز قیامت 1- حساب سخت «حِساباً شَدیداً» (طلاق/8).
2 – حساب آسان «حِساباً یَسیراً» (انشقاق/8).
3- بی حساب به دوزخ به جهنم «فَلا نُقیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ وَزْناً» (کهف/105).
4- بی حساب به بهشت
3- کسانی که حسابشان سخت است
افرادی که حسابشان سخت است «یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ» (رعد/21) بعضی‌ها از بدحسابی خدا می‌ترسند مگر خدا بدحساب است؟ آره شخصی از کسی طلب داشت می‌گفت بِده می‌گفت بابا ندارم می‌گوید تا یک قِران آخرش را می‌گیرم چشمت هم کور شود. این آقای بدهکار از شیعیان بود آمد خدمت امام صادق(ع) سلام کرد و گفت آقا فلانی از شیعیان شماست از من طلب دارد خیلی با من بدرفتاری می‌کند هرچه می‌گوئیم دو سه هفته دیگر این همینطور پایش را گذاشته روی خرخره من و فشار می‌آورد همینطور که آن بدهکار شکایت طلب کار را به امام صادق(ع) می‌کرد طلب کار وارد شد سلام علیکم امام فرمود به ایشان چه کردی؟ دارد شکایت می‌کند گفت کاری نکردم طلب دارم می‌خواهم تا یک قِران آخر از او بگیریم برو برگرد هم ندارد باز نزد امام صادق(ع) گردن کلفتی کرد امام صادق(ع) فرمود تو مسلمانی قرآن خواندی؟ گفت بله فرمود آیه «یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ» را خوانده‌ای؟ (مردان خدا از بدحسابی خدا می‌ترسند) گفت بله فرمود مگر خداوند بدحساب است گفت تفسیرش را نمی‌دانم فرمود کسانی که مثل تو با مردم سخت می‌گیرند خدا هم روز قیامت با آنها سخت می‌گیرد کسانی که با مردم در دنیا آسان می‌گیرند خداوند روز قیامت حسابشان را آسان می‌گیرد در خود دنیا هم گاهی خداوند حساب می‌کند.
نقل می‌کنند یکی از علمای بزرگ مثل اینکه مرحوم نهاوندی بوده در مسجد گوهرشاد نماز می‌خوانده. آیت الله بروجردی که مرجع تقلید بوه می‌آید زیارت مشهد آقای نهاوندی سجاده‌اش را تعارف ایشان می‌کند می‌گوید این ایامی را که شما زوار هستید شما امام جماعت باشید سجاده‌اش را می‌دهد بعد مرحوم نهاوندی به نجف میرود آقا سید ابوالحسن اصفهانی که آن هم مرجع تقلید بوده او هم سجاده‌اش را می‌دهد الهام به او می‌شود. حالا من ریز اینرا نمی‌دانم که خلاصه حضرتِ امیر(ع) می‌فرماید جا دادی جا دادم یعنی به یک مرجع در مشهد احترام گذاشتی من هم به یک مرجع در نجف الهام کردم که احترام بگذارد.
مکافات عمل عجیب است حدیث داریم اگر کسی را مسخره کردی نمی‌میرید جز اینکه به همان بلا مبتلا می‌شوید. امیرالمؤمنین(ع) آهن داغ کرد برای عقیل که چرا گندم اضافه می‌خواهی البته باید گاهی هم سخت گرفت یعنی بیت المال را باید سخت گرفت آنکه می‌گویند آسان بگیر یعنی مال خودت را آسان بگیر نه اینکه خانواده‌ات را با ماشین اداره به تفریح ببری. دعای ماه رجب که باید ریششان را بگیرند شخصی ریش بغل دستی‌اش را گرفت اگر مال خودت بود شما حق داری… از قدیم گفته‌اند از کیسه خلیفه می‌بخشد خانم 5 گوسفند نذر می‌کند جرمش را شوهر باید بدهد خوب با شوهر هماهنگ کن ببین پول دارد اگر ندارد چرا 5 گوسفند نذر می‌کنی برای شوهر بی پول. یک خانم خواب دیده شوهرش زن دیگر گرفته یک ماه با او قهر است شوهر می‌گوید من چه خاکی به سرم کنم تو خواب دیدی؟
4- حسابگر خداست
حسابگر کیست؟ خدا «وَ کَفى بِنا حاسِبینَ» (انبیاء/47) خداوند می‌فرماید خودم حسابگرم سؤال کردند خداوند روز قیامت چطور به حساب اینهمه آدم می‌رسد؟ جواب آمد همانطور که به همه رزق می‌دهیم حساب همه را می‌رسیم اصلاً حسابها آن روز پیداست اخیراً بعضی از فروشگاه‌های بزرگ جنس‌هایی که می‌خری بسته بندی است پشت بسته بندی هم یک خطوط است این خطوط همینطور که از پشت شیشه رد می‌شود توی کامپیوتر خودش می‌گوید چقدر است اصلاً نیازی به ماشین حساب هم ندارد اصلاً خود دست می‌گوید چه کردم حساب و کتاب لازم نیست «وَ هُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبینَ» (انعام/62) خدواند به اولیائش هم حق حساب داده «ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا حِسابَهُمْ» (غاشیه/26) زیارت جامعه داریم که‌ای امامان عزیز روز قیامت حسابمان به عهده شماست روایت داریم قَالَ الصَّادِقُ (ع): «إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهِ وَکَلَنَا اللَّهُ بِحِسَابِ شِیعَتِنَا» (المناقب/ج2/ص153) خداوند حساب شیعه را پای ما می‌گذارد.
روایات زیادی داریم که در روز قیامت پا از پا تکان نمی‌خورد جز اینکه از ولایت و رهبری سؤال می‌کنند.
«تفسیر سوره القارعه»
5- صحنه قیامت در برخی آیات قرآن
در اینکه این نظام به هم می‌ریزد خیلی آیه در قرآن داریم که این نظام موجود به هم می‌ریزد و در قیامت نظام دیگری بوجود می‌آید منتهی چطوری به هم می‌ریزد «الْقارِعَهُ» (قارعه/1) با یک صدا هواپیما گاهی که دیوار صوتی را می‌شکند همه شیشه‌ها می‌شکند همینطور که با صدای هواپیما شیشه می‌شکند با یک صدا بساط هستی را ما پاره می‌کنیم. «الْقارِعَهُ» کوبنده «مَا الْقارِعَهُ» (قارعه/2) چه کوبنده‌ای. چیست آن کوبنده «وَ ما أَدْراکَ مَا الْقارِعَهُ» (قارعه/3) ای پیغمبر(ص) تو هم نمی‌دانی آن صدا چه صدایی است. «یَوْمَ یَکُونُ النَّاسُ کَالْفَراشِ الْمَبْثُوثِ» (قارعه/4) روز قیامت روزی است که وقتی مردم از قبر بیرون می‌آیند «کَالْفَراشِ الْمَبْثُوثِ» مثل پروانه‌های پراکنده هستند. روز قیامت حضور مردم عجیب است یکجا داریم «کَأَنَّهُمْ جَرادٌ مُنْتَشِرٌ» (قمر/7)، «جَراد» ملخ. روز قیامت مردم مثل ملخی هستند که پخش‌اند یکجا تشبیه به ملخ کرده و یکجا تشبه به پروانه کرده یکجا دارد «کَأَنَّهُمْ إِلى نُصُبٍ یُوفِضُونَ» (معارج/43) انگار به یک چیزی روی به جهتی دارند می‌دوند. صحنه قیامت عجیب است وقتی انسان از خاک برمی‌آید گیجِ گیج است یکجا می‌فرماید «وَ تَرَى النَّاسَ سُکارى وَ ما هُمْ بِسُکارى وَ لکِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدیدٌ» (حج/2) مردم مست‌اند ولی مست نیستند عذاب خدا عقل را از سر اینها ربوده یکجا می‌فرماید صحنه قیامت بقدری سخت است که اگر مادری را در حال شیر دادن تصور کنید بچه شیرخوارش را دور می‌اندازد. یکجا می‌فرماید «یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخیهِ» (عبس/34) قیامت صحنه‌ها و اسم‌های زیادی دارد.
6- اسم‌ها و اوصاف قیامت
قیامت حدود صد اسم دارد (محجه البیضاء) این اسم‌ها و اوصاف قیامت نشان دهنده شرائط آن زمان هم هست 1- «یَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ» (طارق/9) روز قیامت روزی است که پرده‌ها کنار میرود و اسرار هر کسی فاش می‌شوی و لذا می‌گویند «اقْرَأْ» ما دو تا «اقْرَأْ» در قرآن داریم یکی روز اول بعثت «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَقَ» (علق/1) یکی هم روز قیامت که می‌گویند «اقْرَأْ کِتابَکَ کَفى بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسیباً» (اسراء/14) بخوان این کتابت را آن هم یک بعثتی است همه مبعوث می‌شوند «کَفى بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسیباً» خودت بگو با تو چه کنیم؟ 80 سال با هر کس حرف زدی حواست جمع بود یک رکعت نماز با توجه نخواندی با هرکس و ناکسی که حرف می‌زدی حواست جمع بود تا با من حرف می‌زدی حواست پرت می‌شد خودت بگو جزایت چیست آنقدر پرخوری کردی که با پپسی و کوکا و سالاد هضم می‌کردی و آنقدر همسایه‌ات گرسنه بود که بچه‌اش ضعف گرفته بود 2- «یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبیهِ» (عبس/35-34) روزی که گرفتاری‌های شخصی انسان بقدری است که آدم از نزدیکترین افرادش مثل همسر و پدر و مادر و برادر همه از هم فرار می‌کنند 3- «یَوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ یَداهُ» (نبأ/40) روزی که انسان نگاه می‌کند و کارهایش را مجسم شده می‌بیند «فَذلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسیرٌ» (مدثر/9) فکر می‌کنم این آیه از همه آیات سخت‌تر است «یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شیباً» (مزمل/17) روز قیامت بقدری سخت است که بچه پیر می‌شود نمی‌فرماید بزرگ پیر می‌شود یعنی 7 ساله 70 ساله می‌شود اینقدر سخت است البته نه برای همه.
7- برخی از مرگ نمی‌ترسند
افرادی هستند که بارها قرآن فرموده «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ» (بقره/62) نه خوفی دارند و نه حزنی. من با چشم خودم از بازاری‌ها یک نفر و از علما چند نفر که می‌گفت من از مرگ هیچ نمی‌ترسم به آن تاجر گفتم شما تاجر هستید چطور از مرگ نمی‌ترسید گفت از اول نگذاشته‌ام یک لقمه حرام از گلویم پائین برود تمام وجوهاتم را داده‌ام احتیاطاً مقدار دیگری هم داده‌ام اموال‌ام هم با چشم خودم آن مقداری را که باید در راه خدا بدهم داده‌ام الآن آماده مرگ هستم آدمهایی داریم که حسابشان صاف است.
به ابی ذر گفتند چرا از مرگ می‌ترسیم گفت برای اینکه قاچاق بار کرده‌اید شوفری که تریاک دارد از پلیس می‌ترسد اصلاً آدم به چند دلیل می‌ترسد 1- بنزین ندارد 2- تریاک بار کرده 3- گواهینامه ندارد 4- خواب آلود است 5- جاده را بلد نیست. اما کسی که گواهینامه دارد جاده را هم بلد است بنزین هم دارد و تریاک ندارد نمی‌ترسد. امیرالمومنین(ع) تا ضربت خورد فرمود: «فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَهِ» (خصائص‌الأئمه/ص63) به خدای کعبه رستگار شدم.
امام(ره) می‌فرماید من با دلی آرام و قلبی مطمئن. چون حرکت و انقلابی که کردم روی هوا و هوس نبود برای رضای خدا بود وظیفه شرعی‌ام بود الآن هم که می‌خواهم بروم من با دلی آرام. حدیث داریم آدمهای مومن وقتی می‌خواهند بمیرند مثل کسی که لباس چرک را در می‌آورد می‌خواهد لباس تمیز بپوشد خوشحال است «یَوْمَ یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ سِراعاً» (معارج/43) روزی که از قبرها برمی خیزند بیرون می‌آیند در حال سرعت «ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُنِ» (تغابن/9) روزی که مردم احساس می‌کنند باختند کلاه سرشان رفته خودشان و عمرشان را مفت به هدر داده‌اند(مغبون) یعنی کلاه سرم رفت روز قیامت آن می‌گوید کلاه سرم رفت دیگری می‌گوید کلاه سرم رفت او می‌گوید من می‌توانستم این کار را بکنم آب که ریختی روی صورتت قصد وضو کن حیف که صورت و دستهایم را شستم اما قصد وضو نکردم صورت شسته شد آب هم بود وقت هم صرف شد خوب قصد وضو کن من می‌توانستم شبی که گوشواره برای دخترم خریدم شبی بخرم که نمازش درست باشد آنوقت این گوشواره هم عبادت می‌شود ما که می‌خواهیم میهمانی بدهیم ماه رمضان بدهیم که هم میهمانی باشد و هم افطاری داده باشیم من می‌توانستم کارهایم را رنگ الهی بدهم حرام شد «یَوْمَ لا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیْئاً» (انفطار/19) روز قیامت هیچکس به درد هیچکس نمی‌خورد.
8- کیفیت کوهها در روز قیامت
«وَ تَکُونُ الْجِبالُ کَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ» (قارعه/5) کوهها مثل پشم زده شده رنگی‌اند چون بعضی کوهها سیاه است چنان زده می‌شود مثل پشم سیاه بعضی کوهها که سرخ‌اند مثل پشم سرخ کوههای سفید مثل پشم سفید می‌شوند لابد اینطوری است من فکر می‌کنم رنگی بخاطر رنگ کوه باشد روز قیامت کوهها متلاشی می‌شود نرم می‌شود مثل «کَالْعِهْنِ» پشم «الْمَنْفُوشِ» زده شد.
9- سنگین بودن عمل خیر در قیامت
«فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ» (قارعه/6) کسی که کفه‌های عمل خیرش سنگین باشد از صبح که بیرون می‌آید همه کارهایش خیر است «فَهُوَ فی عیشَهٍ راضِیَهٍ» (قارعه/7) در زندگی رضایت بخشی است کیف می‌کند. قرآن می‌فرماید افراد مومن روز قیامت نامه اعمال را به دست راستشان می‌دهند تا به دست راستشان می‌دهد فریاد می‌زنند «هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتابِیَهْ» (حاقه/19) بدوید بیائید نامه من را بخوانید من موفق شدم «إِنِّی ظَنَنْتُ أَنِّی مُلاقٍ حِسابِیَهْ» (حاقه/20) من در دنیا به فکر حساب امروز بودم غافل نبودم باز در آنجا داریم «فَهُوَ فی عیشَهٍ راضِیَهٍ» (حاقه/21) در زندگی رضایت بخشی است «فی جَنَّهٍ عالِیَهٍ» (حاقه/22) آنوقت زندگی دلچسب. به هرچی نگاه می‌کنی کیف می‌کنی آنوقت اینجا دوسه بار آدم که دید دیگر کیف نمی‌کند بهترین غذا عسل و جوجه کباب است 5 بار بخوری می‌زندت یعنی الان شوفرهای تاکسی 33 پل اصفهان از 33 پل کیف نمی‌کنند چون تکراری است اما آنجا نه. قرآن می‌فرماید «وَ فیها ما تَشْتَهیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ» (زخرف/71)، «تَلَذُّ الْأَعْیُنُ» یعنی دائماً چشمت کیف می‌کند یعنی چنان تغییر و تحول است یا به این صورت یا صورت دیگر فقط چیزی که هست اینست که قرآن فرموده آنجا خستگی نیست وگرنه آدم هر بهشتی یک مدت که در آن ماند… شما از اینجا کنار دریا می‌روید بیش از سه روز بمانی می‌گوئید بس است یعنی هر لذتی توی دنیا به بن بست می‌رسد لذت آنجا هیچ به بن بست نمی‌رسد.
10- سبک بودن عمل خیر در قیامت
«وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازینُهُ» (قارعه/8) ولی هر کس که میزان کار خیرش سبک باشد چیزی توی کفه‌اش ندارد یا کارهای خوبی کرده بعد با یک گناه از بین برده مثلاً به فقیر کمک کرده بعد منت گذاشته تا منت می‌گذاری ثواب از بین میرود. خانم توی خانه خیلی زجر می‌کشد یکمرتبه یک حرفی می‌زند تمام عباداتش را از بین می‌برد به شوهرش می‌گوید یادت رفت گدا بودی من زنِ تو شدم یک منتی به شوهرش می‌گذارد همه خدماتش از بین میرود مرد هم همینطور یا کاری نکرده یا مثل استخری که هی آب توی آن میرود و هی از سوراخهای استخر بیرون میرود چیزی توی استخر نمی‌ماند و لذا در دعا داریم «اللَّهُمَّ وَ سَدِّدْنِی» (بحارالأنوار/ج86/ص315) خدایا مرا سدسازی کن چون اگر روح آدم سدسازی نباشد اینقدر سوراخ گناه هست که هر چه عبادت می‌کند چیزی توی استخر نمی‌ماند «فَأُمُّهُ هاوِیَهٌ» (قارعه/9) «اُم» یعنی پناهگاه به مادر هم می‌گویند(ام) چون بچه‌ها در پناه مادرشان قایم می‌شوند. پناه او دوزخ است «وَ ما أَدْراکَ ما هِیَهْ» (قارعه/10) تو نمی‌دانی آن چیست «نارٌ حامِیَهٌ» (قارعه/11) آتشی است بس سوزان.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»